Wyszukiwarka:

Wszędzie ------------------ Artykuły Newsy Informacje Linki Pliki

Źródła dochodu samorządu terytorialnego Samorządy lokalne mogą realizować swoje zadania tylko wówczas, gdy zostaną wyposażone w odpowiednie źródła dochodów. Dochody te przekazywane są samorządom lokalnym poprzez repartycje środków publicznych pomiędzy budżet państwa i budżety poszczególnych szczebli samorządu terytorialnego. Samorządy lokalne dysponują środkami pieniężnymi z czterech źródeł: - z podatków i opłat administracyjnych. - z majątku lokalnego. - z subwencji ogólnych i celowych, dotacji państwa oraz innych środków publiczno- prawnych. - z pożyczek i obligacji. Dochody z podatków, subwencji ogólnych i wpływy z majątku można potraktować jako dochody własne budżetów lokalnych. Stanowią one 80-90% dochodów bezzwrotnych samorządu terytorialnego. 1.Dochody z podatków i opłat administracyjnych. Ważnym źródłem dochodów samorządów terytorialnych były podatki. Na podkreślenie zasługuje fakt, że tylko niewielka część wpływów podatkowych z danego terytorium zasilała budżety samorządowe. Władze samorządowe najczęściej dysponowały wpływami z podatków od nieruchomości, od własności ziemskiej, podatkami od dochodów małych firm, a także opłatami lokalnymi i administracyjnymi za wykonywane czynności cywilno prawne. Są to dochody z typowych podatków i opłat lokalnych, które w żadnym kraju nie należą do wydajnych źródeł dochodów. W Polsce podobnie jak w innych krajach z chwilą reaktywowania samorządów terytorialnych dokonano podziału dochodów z podatku, pomiędzy budżet państwa i budżety gmin. Państwo Gmina Ogółem Podatek od towarów i usług 100 - 100 Podatek dochodowy od osób prawnych 95 5 100 Podatek dochodowy od osób fizycznych 85 15 100 Podatek rolny i leśny - 100 100 Podatek od spadków i darowizn - 100 100 Podatki i opłaty lokalne - 100 100 Podatki opłacane ryczałtowo - 100 100 Podział dochodów z podatku w procentach. Podstawowymi dochodami budżetu gmin w Polsce były wpływy z podatków ( podany poniżej opis podatków odpowiada również stanowi obecnemu, z zaznaczeniem wprowadzonych zmian ) : - od nieruchomości – w dochodach własnych gminy stanowi najważniejszą pozycję. Podatnicy tego podatku to właściciele lub użytkownicy wieczyści nieruchomości. Opodatkowaniu podlegają budynki lub ich części związane z prowadzeniem pozarolniczej i pozaleśnej działalności gospodarczej. Podstawą opodatkowania jest powierzchnia użytkowa nieruchomości mierzona po wewnętrznej długości ścian budynku, dla gruntów ich powierzchnia, a dla budowli wartość początkowa przyjmowana do amortyzacji. Stawki podatkowe ustala Minister Finansów, przy obowiązującej zasadzie, ze poziom stawki maksymalnej podwyższa się corocznie. W podatku od nieruchomości stosowane są zwolnienia przedmiotowe – opodatkowaniu nie podlegają: tereny zajęte przez drogi publiczne, budynki zabytkowe wpisane do rejestru zabytków, grunty na których istnieją zbiorniki wodno – retencyjne, nieruchomości zajęte przez administrację samorządu terytorialnego. W 1992 r z podatku tego zwolnione zostały zakłady należące do Polskich Kolei Państwowych, co uszczupliło dochody budżetów gminnych. Rada gminy ma prawo do ustanowienia innych ulg i zwolnień od podatku. Stawki podatku uchwalają gminy, ale do wysokości określonej przez Ministra Finansów. - rolny – obciąża osoby fizyczne i prawne, będące właścicielami gospodarstw rolnych o obszarze przekraczającym 1 ha fizyczny lub przeliczeniowy ( osoby których gospodarstwa nie przekraczają 1 ha płacą podatek od nieruchomości).Spod obowiązku płacenia podatku wyłączone są gospodarstwa należące do działów specjalnych ( ich właściciele obecnie płacą podatek dochodowy od osób fizycznych ). Przedmiotem opodatkowania są : użytki rolne, lasy i grunty leśne, grunty pod stawami, grunty pod zabudowaniami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. W tym podatku zastosowano również ulgi przedmiotowe i podmiotowe – z podatku zwolnione są grunty klasy VI i VII, na okres roku zwolnione są z opodatkowania grunty podlegające wymianie lub scaleniu. Podatnik ma prawo do ulgi inwestycyjnej, wprowadzonej w 1992 r w wysokości 25 %, pod warunkiem jej udokumentowania. Z podatku zwolnione są osoby odbywające służbę wojskową. - leśny – wprowadzony 1 stycznia 1992 r. na podstawie Ustawy o lasach z dnia 28.10.1991 r zastąpił dawna opłatę leśną. Do płacenia zobowiązani są wszyscy właściciele lasów, bez względu na status organizacyjno – prawny ( płaci go również skarb państwa ). Przedmiotem opodatkowania są lasy z wyjątkiem lasów na terenie których istnieją ośrodki wypoczynkowe oraz zlokalizowane są działki budowlane i rekreacyjne. Podstawa opodatkowania to ha przeliczeniowe, przy wyliczaniu których uwzględnia się powierzchnię zajmowaną przez 9 głównych gatunków drzew i 6 klas bonitacji drzewostanu. - od środków transportu – został on zmieniony w związku ze zmianą systemu finansowania dróg publicznych. Główne zmiany polegają na przedmiotowym ograniczeniu podatku oraz zmianie systemu zasilania finansowego gmin na cele związane z utrzymaniem dróg. Przedmiotem opodatkowania są : samochody ciężarowe o ładowności od 2 – 12 ton, o ładowności powyżej 12 ton, ciągniki siodłowe i balastowe, przyczepy i naczepy o ładowności powyżej 5 ton oraz autobusy. Stawki podatku ustala rada gminy, przy czym ustawodawca określił stawki maksymalne. Wynika z tego, że przedmiotem opodatkowania przestały być samochody osobowe oraz inne pojazdy. Ich właściciele od 1 stycznia 1998 r nie płacą podatku z tego tytułu, natomiast zostali obciążeni przez wliczenie go w cenę paliwa. - od spadków i darowizn – kształt podatku określa Ustawa z dn. 29.06.1995 r o zmianie ustawy o podatku od spadków i darowizn. Obowiązek podatkowy leży na właścicielach rzeczy i praw nabytych w drodze spadku. W przypadku darowizny podatek ciąży solidarnie na obdarowanych i darczyńcach. Przedmiotem opodatkowania jest tzw. czysta wartość nabytych rzeczy i nabytych praw ( czyli wartość po potrąceniu długów i innych obciążeń ), po cenach rynkowych w dniu złożenia zeznania podatkowego. Stawka podatku uzależniona jest od grupy podatkowej do której zaliczony został podmiot, a kryterium jej określania to stopień pokrewieństwa pomiędzy nabywcą rzeczy i praw majątkowych a ich zbywcą. - od działalności gospodarczej opłacanej w formie karty podatkowej – podatek ten to przejaw pragmatyzmu fiskalnego, gdyż dla pewnych rodzajów działalności ( ok. 100) - władze publiczne zgadzają się na zryczałtowaną formę opodatkowania. W polityce tej obowiązują pewne rygory ( np. rodzaj prowadzonej działalności, liczba zatrudnionych ). Jeżeli jednak podatnik postrzega, że ta forma podatku jest dla niego niekorzystna, to ustawodawca dopuszcza możliwość wyboru pomiędzy kartą podatkową a podatkiem dochodowym na ogólnie obowiązujących zasadach. - od posiadania psów – płacą go osoby fizyczne posiadające psy. Stawkę maksymalna ustala Minister Finansów, a stawki dla konkretnych gmin – rada gminy. Istnieje kilka ustawowych zwolnień od tego podatku – psy osób kalekich, psy wykorzystywane do pilnowania gospodarstw rolnych, psy będące własnością osób po 70 roku życia oraz psy personelu przedstawicielstw dyplomatycznych. Od 1999 r podatek ten ma charakter fakultatywny. Oraz tzw. opłat lokalnych (targowej, miejscowej i administracyjnej). W zakresie wymienionych podatków władze lokalne posiadały ograniczone władztwo podatkowe, polegające na możliwości różnicowania stawek podatkowych jednak bez możliwości ich podwyższania powyżej stawek maksymalnych określonych ustawowo. Ponadto gminy posiadały 15% udział we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych posiadających siedzibę na terenie gminy. Władze gminy posiadały także ustawowe uprawnienia do nakładania na swoim terytorium dodatkowych podatków „samoistnych”, które wiązały się z tzw. nieograniczonym władztwem podatkowym gminy. Do wprowadzenia dodatkowych podatków wymagana była jednak zgoda społeczności lokalnej wyrażona w przeprowadzonym referendum. 2. Wpływy z majątku lokalnego. Wpływy z majątku lokalnego obejmowały opłaty za korzystanie z infrastruktury komunalnej i społecznej będącej własnością samorządów, wpływy ze sprzedaży lub dzierżawy majątku komunalnego, udziały z uczestnictwa w spółkach z o.o., dywidendy z uczestnictwa w spółkach akcyjnych itp. Dochody z majątku stanowiły niejednorodne źródło dochodów budżetowych samorządów. Dominująca rola w tej grupie przypadała opłatom za usługi świadczone przez samorządy lokalne. Były to opłaty za takie usługi jak wywóz śmieci, odprowadzanie ścieków, sprzątanie ulic i utrzymanie dróg, zaopatrzenie mieszkańców w wodę, ciepło, energię elektryczną, opłaty za przedszkola, za korzystanie z basenów, wstępy do muzeów itp. Najczęściej wpływy uzyskiwane z tytułu świadczonych usług nie pokrywały poniesionych na ten cel kosztów. W przypadku Polski od kilku lat istniała tendencja do podnoszenia opłat za korzystanie z usług społeczno-komunalnych. Źródłem wpływów z majątku mogła być także sprzedaż lub dzierżawa elementów majątku, zwłaszcza ziemi, budynków komunalnych, infrastruktury technicznej. 3.Subwencje ogólne i celowe. Dotacje wyrównawcze były ważnym elementem równoważenia budżetów samorządowych. Konieczność zasilania zewnętrznego była nieodzowna gdyż dochody z podatków oraz majątku wspólnot samorządowych nie wystarczały do sfinansowania wydatków budżetowych. W Polsce gminom przysługiwała subwencja ogólna i szkolna. Łączną kwotę subwencji ogólnej dla gmin ustalało się w wysokości 0,9% planowanych dochodów budżetu państwa. Ze środków tych wydzielało się 1% subwencji tworząc tzw. rezerwę subwencji ogólnej. Kolejnym etapem rozdziału subwencji ogólnej było wyliczanie przypadającej samorządom terytorialnym tzw. subwencji wyrównawczej. Wielkość tej części subwencji dla poszczególnych gmin uzależniona była od potencjału podatkowego gminy. Potencjał podatkowy gminy to wpływy z podstawowych podatków realizowanych przez samorządy lokalne, przypadające na mieszkańca gminy. Im niższy był potencjał podatkowy gminy, w porównaniu do analogicznego wskaźnika dla wszystkich gmin w kraju, tym większą subwencję wyrównawczą ta gmina otrzymywała. W ramach subwencji ogólnej wszystkim gminom przysługiwały ponad to środki z budżetu państwa proporcjonalnie do przeliczeniowej liczby mieszkańców. Liczba mieszkańców przeliczeniowych zależała od wielkości gminy. W gminach do 10 tyś. Mieszkańców liczba ta równała się liczbie mieszkańców rzeczywistych. W gminach większych wskaźnik ten mógł być zróżnicowany i wynosić od 110-125% faktycznych mieszkańców. Subwencja szkolna przysługiwała w Polsce tym samorządom, które przejęły szkoły podstawowe jako zadania własne. Wielkość subwencji uzależniona była od: - wykształcenia nauczycieli - liczby uczniów w gminie - średniej płacy nauczyciela - położenia szkoły (miasto, wieś) Drugą formą – obok dotacji ogólnych – zewnętrznego zasilania samorządów terytorialnych były dotacje celowe. Dotacje celowe udzielane były samorządom na zrealizowanie konkretnego przedsięwzięcia. Najczęściej przydzielane były na realizację zadań zleconych samorządom przez władze państwowe w zakresie zaspokojenia bieżących potrzeb mieszkańców. Często udzielane były na konkretne zadania inwestycyjne. Generalnie należy stwierdzić, że dotacje celowe były ważnym źródłem dochodów pozwalającym na sfinansowanie wielu zadań samorządów terytorialnych. W wielu gminach i regionach, dotacje celowe pozwoliły zrealizować szereg inwestycji w sferze komunalnej i społecznej. Mimo to omawiana forma zasilania finansowego samorządów spotykała się z falą krytyki ze strony władzy lokalnej. Krytykę wywoływał fakt, że dotacje celowe naruszały samodzielność budżetów wspólnot terytorialnych. Wydatkowanie środków otrzymanych w formie dotacji celowej wiązało się bowiem z koniecznością ich szczegółowego rozliczenia, a ponadto mogły one być wydatkowane jedynie na te cele, na które zostały przyznane. W konsekwencji zbyt duży udział dotacji celowych w dochodach samorządu terytorialnego, przy obowiązującej procedurze rozliczania się z przyznanych środków, mógł niekiedy znacznie ograniczać samodzielność finansów i niezależność – od władzy centralnej – wspólnot terytorialnych. 4.Zwrotne przychody samorządów terytorialnych. Niektóre zadania samorządów terytorialnych mogły być realizowane poprzez zaciąganie kredytów bankowych lub wypuszczanie obligacji. Pożyczki i kredyty różniły się jednak od pozostałych dochodów budżetowych. Wiązała się bowiem z nimi konieczność zwrotu pożyczki (spłaty kredytu), a także bieżąca obsługa długu. Dlatego też istotne znaczenie miał cel zaciągania pożyczek, a także granice zadłużania się samorządów terytorialnych. Praktycznie we wszystkich krajach samorządy mają prawo do korzystania z tej formy zasilania finansowego. W przypadku pożyczek i kredytów bankowych zaciąganych na działalność inwestycyjną władze samorządowe, zwłaszcza szczebla podstawowego, musza przestrzegać obowiązujących zasad. W Polsce np. wydatki na sfinansowanie przypadających do spłaty rat kredytów wraz z odsetkami nie mogły przekroczyć w danym roku 15% planowanych dochodów budżetu gminy. Po wprowadzeniu zmian od 1 stycznia 1999r, w systemie finansów publicznych dokonano zmiany dotychczasowych udziałów gmin w dochodach z podatku dochodowego od osób prawnych na fizycznych oraz podatku dochodowego od osób prawnych na dodatki do wymienionych podatków. Wedle nowej ustawy dochodami budżetu gminy są: 1. wpływy z podatków od nieruchomości, rolnego, leśnego, od środków transportu, od działalności gospodarczej osób fizycznych opłacanej w formie karty podatkowej, od spadków i darowizn, od posiadania psów 2. wpływy z opłat: skarbowej, eksploatacyjnej (częściowo), lokalnych i z innych tytułów pobieranych na podstawie odrębnych ustaw, o ile ustawy te stanowią że jest to dochód gminy 3. udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa w wysokości: a) 27,6% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie gminy b) 5% wpływów z podatku dochodowego od osób prawnych, jednostek nie posiadających osobowości prawnej mających siedzibę na terenie gminy (osoby prawne mające wyodrębnione organizacyjne oddziały płacą podatek według szczegółowych zasad określonych przez ministra właściwego do finansów publicznych) 4. subwencja ogólna 5. dochody jednostek budżetowych oraz wpłaty zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetu gminy 6. dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej zlecane gminom oraz inne zadania zlecane ustawami 7. odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych 8. dochody z majątku gminy. Dochodami budżetu gminy mogą być: a) dotacje celowe na finansowanie zadań własnych gmin z zakresu pomocy społecznej, wypłat dodatków mieszkaniowych i innych zadań b) dotacje celowe na zadania realizowane przez gminę na podstawie porozumień z organami administracji rządowej lub innymi JST c) dotacje celowe z budżetu państwa na usuwanie bezpośrednich zagrożeń bezpieczeństwa i porządku publicznego d) dotacje z funduszy celowych e) spadki, zapisy i darowizny f) odsetki od pożyczek udzielonych przez gminę g) opłata prolongacyjna oraz odsetki od nieterminowo przekazanych należności, stanowiących dochody gminy h) odsetki i dywidendy od kapitału wniesionego do spółek i) dochody z kar pieniężnych i grzywien, określonych odrębnymi przepisami j) inne dochody należne gminom na podstawie odrębnych przepisów. Istotne są również zasady budowania budżetu gminy w oparciu o transfery o charakterze wyrównawczym. Nowy system zasilania finansowego przewiduje subwencję ogólną, składającą się z części: 1. podstawowej 2. oświatowej 3. rekompensującej O przeznaczeniu środków otrzymanych w formie subwencji ogólnej decyduje rada gminy. Kwotę przeznaczoną na część podstawową subwencji ogólnej dla wszystkich gmin ustala się jako sumę kwoty stanowiącej nie mniej niż 1% planowanych w ustawie budżetowej dochodów budżetu państwa, oraz kwoty wpłat gmin bogatszych. Podział kwoty przeznaczonej na część podstawową subwencji ogólnej dokonuje się w następujący sposób: 1. odlicza się 4% kwoty subwencji ogólnej na rezerwą części podstawowej tej subwencji 2. ustala się dla poszczególnych gmin kwotę wyrównawczą według poniżej opisanych zasad 3. pozostałą kwotę części podstawowej subwencji ogólnej rozdziela się między wszystkie gminy, proporcjonalnie do przeliczeniowej liczby mieszkańców w poszczególnych gminach. Rezerwę części podstawowej subwencji ogólnej przeznacza się na zwiększenie części podstawowej subwencji ogólnej dla gmin nie otrzymujących kwot wyrównawczej części podstawowej subwencji ogólnej, w których w pierwszym półroczu wystąpił ubytek dochodów, wynikający ze zmiany ustalania udziału gmin we wpłatach PIT, wykazany w sprawozdaniu za pierwsze półrocze danego roku . Rezerwą dysponuje minister odpowiedzialny za finanse publiczne, po zasięgnięciu opinii reprezentacji JST. Kwota wyrównawcza stanowiąca element składowy części podstawowej subwencji ogólnej przysługuje gminom, w których wskaźnik podstawowy dochodów na jednego mieszkańca - G – jest mniejszy od 80% analogicznego wskaźnika obliczonego łącznie dla wszystkich gmin – P . Wskaźnik G oblicza się dzieląc kwotę należnych podstawowych dochodów podatkowych gminy w pierwszym półroczu roku bazowego, przez liczbę mieszkańców gminy. Wysokość należnej gminie subwencji wyrównawczej oblicza się mnożąc liczbę stanowiącą 90% różnicy między 85% wskaźnika P i wskaźnika G, przez liczbę mieszkańców gminy i przez wskaźnik określający dla roku bazowego relacje planowanych dochodów budżetu państwa do tych dochodów zrealizowanych w pierwszym półroczu. W 1999r. dla celów ustalenia kwoty wyrównawczej części podstawowej subwencji ogólnej dla gmin stosuje się zasadę liczenia udziału gmin w PIT przy uwzględnieniu wskaźnika liczby mieszkańców gminy w liczbie mieszkańców województwa. Dla roku 2000 podstawowe wyliczenie kwoty wyrównawczej będzie tylko relacją należnego w tym samym roku. W celu ustalenia kwoty wyrównawczej przyjmuje się dochody, które gmina może uzyskać z podatku rolnego przy zastosowaniu średniej ceny skupu żyta, a w przypadku innych produktów, maksymalne stawki podatkowe, z wyjątkiem podatku od środków transportu, bez zwolnień, odroczeń, umorzeń i zaniechań poboru dochodów gminy. Do obliczenia kwoty wyrównawczej części podstawowej subwencji ogólnej dla gmin o liczbie mieszkańców do 15000 jako dochody należne z tytułu podatku od nieruchomości przyjmuje się dochody wynikające ze stawek tego podatku uchwalonych dla tej gminy przez radę. Zasady obliczania przeliczeniowej liczby mieszkańców nie zmieniły się w stosunku do tych które były. Gminy, dla których wskaźnik G jest większy niż 150% wskaźnika P, dokonują wpłaty z przeznaczeniem na zwiększenie części podstawowej subwencji ogólnej. Do określenia wysokości wpłat stosuje się wskaźniki G i P. Łączna kwota wpłat jest określona w ustawie budżetowej. Kwotę rocznej wpłaty oblicza się mnożąc liczbę mieszkańców gminy przez wskaźnik określający dla roku bazowego relację planowanych dochodów budżetu państwa do dochodów zrealizowanych w pierwszym półroczu i przez kwotę wynoszącą: 1. dla gmin, dla których wskaźnik G jest większy niż 200% wskaźnika P, 205 nadwyżki wskaźnika G ponad 150% wskaźnika P. 2. dla gmin, dla których wskaźnik G jest większy niż 200%, ale nie większy niż 300% wskaźnika P, 10% wskaźnika P plus 25% nadwyżki wskaźnika G ponad 200% wskaźnika P. 3. dla gmin, dla których wskaźnik G jest większy niż 300% wskaźnika P, 35% wskaźnika P plus 30% nadwyżki wskaźnika G ponad 300% wskaźnika P. Gminy dokonują wpłat na rachunek dochodów budżetu państwa w dwunastu równych ratach w terminie do 15-tego każdego miesiąca, od kwot nie wpłaconych w terminie nalicza się dochody wynikające ze stawek tego podatku, uchwalonych dla tej gminy przez radę. Zasady ustalania przeliczeniowej liczby mieszkańców nie zmieniają się w stosunku do tych które obowiązywały uprzednio. Gminy, dla których wskaźnik G jest większy niż 150 % wskaźnika P, dokonują wpłaty z przeznaczeniem na zwiększenie części podstawowej subwencji ogólnej. Do określenia wysokości wpłat przyjmuje się wskaźniki P i G. Łączna kwota wpłat jest określana w ustawie budżetowej. Kwotę rocznej wpłaty oblicza się mnożąc liczbę mieszkańców gminy przez wskaźnik określający dla roku bazowego relację planowanych dochodów budżetu państwa do dochodów zrealizowanych w pierwszym półroczu przez kwotę wynoszącą : 1. dla gmin dla których wskaźnik G jest większy niż 200 % wskaźnika P 20 % nadwyżki wskaźnika G ponad 150 % wskaźnika P. 2. dla gmin, dla których wskaźnik G jest większy niż 200%, ale nie większy niż 300 % wskaźnika P, 10 % wskaźnika P plus 25 % nadwyżki wskaźnika G ponad 200 % wskaźnika P. 3. dla gmin dla których wskaźnik G jest większy niż 300 % wskaźnika P, 35 % wskaźnika P plus 30 % nadwyżki wskaźnika G ponad 300 % wskaźnika P. Gminy dokonują wpłat na rachunek dochodów budżetu państwa w dwunastu równych ratach, w terminie do 15 – tego każdego miesiąca, od kwot nie wpłaconych w terminie nalicza się odsetki w wysokości ustalonej dla zaległości podatkowych. Ustawodawca przyjął jednakowe zasady kształtowania części oświatowej subwencji ogólnej dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego, co podyktowane jest tym, że zadania oświatowe będą realizowane przez wszystkie szczeble samorządu terytorialnego. Ponieważ jednak znaczna część zadań oświatowych będzie realizowana przez gminy ustawodawca przedstawia zasady ustalania tej części subwencji. Wielkość kwoty przeznaczonej na część oświatową subwencji ogólnej dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego ustala się jako łączną kwotę nie mniejszą niż 12.8 % planowanych dochodów budżetu państwa. Od części oświatowej subwencji ogólnej odlicza się 1 % na rezerwę, którą dysponuje minister właściwy do spraw finansów publicznych, po zasięgnięciu opinii ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz reprezentacji jednostek samorządu terytorialnego. Podstawową część kwoty przeznaczonej na oświatę po odliczeniu rezerwy rozdziela się pomiędzy gminy, powiaty i województwa według zasad ustalonych w drodze rozporządzenia przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania, po zasięgnięciu opinii reprezentacji jednostek samorządu terytorialnego z uwzględnieniem typów i rodzajów szkół prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego oraz liczby uczniów w tych szkołach. Część rekompensująca subwencji ogólnej dla gminy może składać się z kwot utraconych w związku z częściową likwidacją podatku od środków transportu, kwot utraconych z tytułu ulg i zwolnień od podatku rolnego i leśnego, również w związku z działalnością jednostek badawczo – rozwojowych , realizacją ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Rekompensata może należeć się również gminie z tytułu obniżenia opłaty eksploatacyjnej. Przyjęto zasadę, że wielkość kwoty rekompensującej dochody utracone w związku z częściową likwidacją podatku od środków transportu, przeznaczonej dla wszystkich gmin, nie może być mniejsza niż 10,5 % planowanych w ustawie budżetowej wpływów z podatku akcyzowego od paliw silnikowych. W przypadku rekompensat z pozostałych tytułów, przeznaczonych dla wszystkich gmin, ich wielkość ustala się dla każdego roku budżetowego w ustawie budżetowej. Minister właściwy do spraw finansów publicznych określa zasady obliczania i tryb przekazywania gminom subwencji rekompensującej po zasięgnięciu opinii reprezentacji jednostek samorządu terytorialnego z uwzględnieniem wniosków gmin, zawierających dane o rocznych skutkach ulg i zwolnień. Wśród dochodów potencjalnych jednostek samorządu terytorialnego specjalne znaczenie mają dotacje celowe z budżetu państwa na dofinansowanie działań inwestycyjnych jednostek samorządu terytorialnego realizowanych w ramach zadań własnych. W procesie tym istotną rolę będzie odgrywał wojewoda, który będzie ustalał zasady i kryteria podziału środków na dotacje celowe, po zasięgnięciu opinii samorządu wojewódzkiego. Przyjęto, że łączna kwota dotacji przeznaczonych w kolejnych latach nie może przekroczyć 50 % wartości kosztorysowej inwestycji. Od zasady tej można wyjątkowo odstąpić, jeżeli inwestycja jest realizowana przez gminę, dla której wskaźnik G jest mniejszy niż 60 % wskaźnika P i jeżeli gmina ta zagrożona jest wyjątkowo wysokim bezrobociem strukturalnym. W tych przypadkach kwota łączna dofinansowania inwestycji nie może przekroczyć 75 % wartości kosztorysowej inwestycji. Kolejny wyjątek dotyczy realizacji przez gminę inwestycji mającej na celu zagospodarowanie nieruchomości skarbu państwa pozostałych po wojskach radzieckich, łączna kwota dotacji nie może być jednak wyższa niż 75 % wartości kosztorysowej inwestycji. Wojewoda spełnia też ważną rolę kontrolną w zakresie wykorzystywania środków pochodzących z budżetu państwa. Realizacji tej roli sprzyjają dodatkowe ograniczenia w przekazywaniu środków na inwestycje. Z wyjątkiem inwestycji dotyczących szkół i placówek oświatowych, dotacja w pierwszym roku realizacji nie może przekroczyć 80 % kwoty planowanych w budżecie jednostki samorządu terytorialnego, pomniejszonych o kwotę dotacji z budżetu państwa. Preferowane jest efektywne wykorzystanie środków inwestycyjnych przez ustalenie zasady, że w przypadku inwestycji realizowanej w ciągu roku kwota przyznanych środków z budżetu państwa wynosi 100 % kwoty środków planowanych w budżecie jednostki samorządu terytorialnego na finansowanie tej inwestycji, pomniejszonych o kwotę dotacji z budżetu państwa. W odniesieniu do przedstawionych powyżej wyjątków, aż 300% kwoty tych środków. Kolejna funkcja wojewody jest realizowana przez przyjmowanie od jednostek samorządu terytorialnego informacji zawierających wykaz inwestycji realizowanych z udziałem dotacji, wartości kosztorysowe tych inwestycji, kwoty dotacji i kwoty z budżetu jednostek samorządu terytorialnego wydatkowanych na te inwestycje. Naruszenie warunków przyznania dotacji powoduje konieczność zwrócenia jej w całości lub w części. W przypadku subwencji dla nowych gmin, gmin podlegających podziałowi przewidziany jest szczególny tryb postępowania. Budżety powiatów. Dochodami powiatu są : 1. Udział w wysokości 1 % w wpływach ze stanowiącego dochód budżetu państwa podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie powiatu. 2. Subwencja ogólna 3. Dochody powiatowych jednostek budżetowych oraz zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych. 4. Dotacje celowe z budżetu państwa na realizacje zadań służb, inspekcji i straży wymienionych w ustawie o samorządzie powiatowym. 5. Dotacja celowa z budżetu państwa na realizację zadań z zakresu administracji rządowej wykonywanych przez powiat na podstawie odrębnych ustaw 6. Dotacje celowe z budżetu państwa na finansowanie zadań własnych powiatu, w tym zwłaszcza zadań z zakresu pomocy społecznej. 7. Odsetki od środków finansowych powiatu gromadzonych na rachunku bankowym. Dochodami budżetu powiatu mogą być: a) dotacje celowe na finansowanie zadań własnych powiatu b) dotacje celowe z budżetu państwa na usuwanie bezpośrednich zagrożeń bezpieczeństwa i porządku publicznego. c) dotacje z funduszy celowych. d) dotacje celowe z budżetu państwa na zadania realizowane przez powiat na podstawie porozumień z organami administracji rządowej lub z innymi jednostkami samorządu terytorialnego. e) spadki , zapisy , darowizny. f) odsetki od pożyczek udzielanych przez powiat. g) odsetki od nieterminowo przekazanych należności , stanowiących dochody powiatu. h) odsetki i dywidendy od kapitału wniesionego do spółki. i) dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych odrębnymi przepisami. j) inne dochody należne powiatom na podstawie odrębnych przepisów. W związku z pojawiającymi się trudnościami z dobrym rozpoznaniem bazy dochodowej, a także w związku z nie dającymi się do końca przewidzieć skutkami zmian systemu zasilania jednostek samorządu terytorialnego, trzeba przyjąć, że system ten będzie budowany metodą prób i błędów. W związku z tym konieczne jest tworzenie przejściowych rozwiązań w celu zapewnienia bezpieczeństwa finansowego jednostek samorządu terytorialnego. Rozwiązania takie przewiduje ustawa na lato 1999-2000. Dostrzegając nieuchronność takich rozwiązań w okresie przejściowym trzeba pamiętać, że ograniczają one zakres swobody finansowej jednostek samorządu terytorialnego. Ustawa przewiduje też możliwość zaciągnięcia przez nie przejściowych pożyczek w budżecie państwa, co jest wyrazem racjonalnego podejścia do reformy, ale też i wyrazem jej słabego przygotowania. Wśród dochodów potencjalnych szczególne znaczenie ma subwencja ogólna, która składa się z trzech części : 1) oświatowej 2) drogowej 3) wyrównawczej O przeznaczeniu środków w formie subwencji ogólnej decyduje rada powiatu. Zasady ustalania części drogowej subwencji ogólnej są takie same dla powiatów jak i dla województw. Wiąże się ona z budową, modernizacją, utrzymaniem, zarządzaniem i ochroną dróg wojewódzkich, powiatowych oraz dróg powiatowych, wojewódzkich i krajowych w granicach miast na prawach powiatu z wyjątkiem autostrad i dróg ekspresowych. Wysokość części drogowej subwencji ogólnej dla powiatów i województw stanowi 60% kwoty ustalonej na podstawie ustawy o finansowaniu dróg publicznych. Od tak ustalonej kwoty odlicza się 10% na rezerwę przeznaczoną na inwestycje. Jest ona rozdysponowana przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych po zasięgnięciu opinii ministra właściwego do spraw transportu oraz reprezentacji jednostek samorządu terytorialnego. Podział zasadniczej części drogowej subwencji ogólnej na powiaty i województwa następuje z uwzględnieniem w szczególności długości i jakości sieci dróg, infrastruktury drogowej, natężenia ruchu i wypadkowości. Szczegółowe zasady, ustalanie i tryb przekazywania części drogowej subwencji ogólnej dla powiatów i miast na prawach powiatów i województw określa w drodze rozporządzenia Rada Ministrów, po zasięgnięciu opinii reprezentacji jednostek samorządu terytorialnego. Część wyrównawczą subwencji ogólnej otrzymuje powiat , w którym wskaźnik podstawowych dochodów podatkowych na jednego mieszkańca - S - jest mniejszy od wskaźnika Sn. Wskaźnik S, dla danego powiatu, oblicza się dzieląc kwotę planowanych na dany rok budżetowy dla tego powiatu dochodów z tytułu udziału we wpływach PIT, stanowiących dochód budżetu państwa, przez liczbę mieszkańców powiatu. Wskaźnik Sn będący podstawą do wyliczenia subwencji wyrównawczej dla roku 1999 jest najwyższym wskaźnikiem S. Wysokość należnej powiatowi części wyrównawczej subwencji ogólnej oblicza się mnożąc liczbę stanowiącą 85% różnicy między wskaźnikiem S dla danego powiatu i wskaźnikiem Sn, waloryzowany jest on wskaźnikiem korygującym dla PIT, ustalonym jako iloraz planowanej ogólnej kwoty wpływów z tego podatku zawartej w ustawie budżetowej na rok bazowy. Kwota tych subwencji będzie określana dla każdego roku budżetowego w ustawie budżetowej. Na podstawie analizy formuły, według której zasilane będą jednostki samorządu terytorialnego, można stwierdzić, że przyjęte ogólne zasady zasilania powiatów oparte są na zobiektywizowanych kryteriach takich jak: liczba ludności, liczba uczniów, wartość dochodów podatkowych z PIT i CIT. Według opinii Stanisława Owsiaka („Finanse publiczne teoria i praktyka” 1999r.) w chwili wprowadzenia reformy , nie było jasne czy ambitne założenia podciągnięcia wydatków biednych powiatów do poziomu wydatków najbogatszych powiatów - poprzez konstrukcję wskaźnika Sn przy subwencji wyrównawczej - jest założeniem realistycznym ze względu na możliwości finansowania państwa. Nie można więc wykluczyć, że pomimo różnych zabezpieczeń reforma może w okresie przejściowym, zwłaszcza 1999-2000 prowadzić do destabilizacji finansów publicznych. Dochodzą do tego nie w pełni rozpoznane skutki innych wielkich reform społecznych czyli : reformy emerytalno – rentowej, reformy oświaty oraz reformy ochrony zdrowia. Dochody województwa. Dochody budżetu województwa opierają się - podobnie jak dochody budżetów powiatów i gmin - na dwóch podstawowych rodzajów dochodów : trwałych i potencjalnych. Dochodami trwałymi są : 1) Udziały w dochodach stanowiących dochód budżetu państwa w wysokości : a) 1,5% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie województwa. b) 0,5% wpływów z podatku dochodowego od osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej, mających siedzibę na terenie województwa ( z wyjątkiem opisanych przy obliczaniu udziału gmin w tym podatku ). 2) Subwencja ogólna. 3) Dochody wojewódzkich jednostek budżetowych oraz zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych. 4) Dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej, wykonywane przez województwo na podstawie odrębnych przepisów. 5) Dotacje celowe z budżetu państwa na finansowanie zadań własnych województwa zwłaszcza z zakresu pomocy społecznej. 6) Odsetki od środków finansowych województwa gromadzonych na rachunku bankowym. 7) Dochody z majątku województwa. Dochodami potencjalnymi mogą być: a) Dotacje celowe na dofinansowanie zadań własnych województwa ( samorząd województwa może otrzymać z budżetu państwa dotacje celowe na dofinansowanie inwestycji realizowanych w ramach wieloletniego programu województwa ). b) Dotacje celowe na zadania realizowane przez województwo na podstawie porozumień z organami administracji rządowej lub innymi jednostkami samorządu terytorialnego. c) Dotacje celowe do państwowych uczelni zawodowych utworzonych na wniosek sejmiku wojewódzkiego. d) Dotacje z funduszy celowych. e) Spadki , zapisy i darowizny. f) Odsetki od pożyczek udzielonych przez województwo. g) Odsetki od nieterminowo przekazanych należności, stanowiących dochody województwa. h) Odsetki i dywidendy od kapitału wniesionego do spółki. i) Dochód z kar pieniężnych i grzywien określonych odrębnymi przepisami. j) Inne dochody należne województwom na podstawie odrębnych przepisów. Sejmik wojewódzki decyduje o przeznaczeniu środków otrzymanych w formie subwencji ogólnej. Część wyrównawczą subwencji ogólnej otrzymują województwa, w których wskaźnik podstawowych dochodów podatkowych na jednego mieszkańca W - jest mniejszy od wskaźnika Wn. Wskaźnik W oblicza się dzieląc kwotę planowanych dochodów województwa przez liczbę mieszkańców tego województwa. Kwotę planowanych na rok budżetowy dochodów województwa z tytułu udziału we wpływach z PIT ustala się w podany poniżej sposób. Planowaną kwotę wpływów z tego podatku, przyjętą w ustawie budżetowej na rok budżetowy, dzieli się przez wskaźnik 0,015 i wskaźnik udziału podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie gmin wchodzących w skład województwa w ogólnej kwocie należnego podatku w roku poprzedzającym rok bazowy . Wskaźnik ten ustala się na podstawie złożonych do 30 czerwca roku bazowego zeznań o wysokości osiągniętego dochodu oraz rocznego obliczenia podatku dochodowego przez płatników . Kwotę planowanych na rok budżetowy dochodów województwa z tytułu udziału we wpłatach CIT ustala się mnożąc ogólną planowaną kwotę wpływów z tego podatku przyjętą w ustawie budżetowej na dany rok budżetowy przez wskaźnik 0,005 i wskaźnik równy udziałowi wpływów z podatku dochodowego od osób prawnych w roku poprzedzającym rok bazowy z terenu województwa w ogólnej kwocie wpływów z tego podatku w tym samym roku. Wskaźnik Wn będący podstawą wyliczenia części wyrównawczej subwencji ogólnej jest najwyższym wskaźnikiem W dla roku 1999. Wskaźnik Wn jest waloryzowany w odniesieniu zarówno dochodów z CIT jak i PIT, jako iloraz planowanej ogólnej kwoty wpływów z PIT przyjętej w ustawie budżetowej na rok budżetowy i planowanej kwoty wpływów z tego podatku przyjętej w ustawie budżetowej na rok bazowy. Dla CIT natomiast jako iloraz ogólnej planowanej kwoty wpływów z CIT, przyjętej w ustawie budżetowej na rok budżetowy i planowanej kwoty wpływów z tego podatku przyjętej w ustawie budżetowej na rok bazowy. Wysokość należnej województwu części wyrównawczej subwencji ogólnej oblicza się mnożąc liczbę stanowiącą 70% różnicy między wskaźnikiem Wn i wskaźnikiem W dla danego województwa przez liczbę mieszkańców województwa. Podstawą obliczeń udziału poszczególnych województw w łącznej kwocie dochodów województwa z tytułu udziału we wpływach z CIT w roku poprzedzającym rok bazowy są dochody wykazane w sprawozdaniach. Regulacje dotyczące budżetu jednostek samorządu terytorialnego zostały potraktowane jako element ustawy o finansach publicznych i dotyczą wszystkich szczebli samorządów gmin, powiatów, województw. Zasady budowy i wykonywania budżetu nie różnią się istotnie od zasad obowiązujących w przypadku budżetu państwa. Główny nurt zmian jakościowych polega na przejściu z udziału jednostek samorządu terytorialnego w dochodach z podatku dochodowego od osób fizycznych oraz z udziału w podatku dochodowym od osób prawnych na dodatki do podatków. Podstawą partycypacji jednostek samorządu terytorialnego w podatkach dochodowych jest baza dochodowa brutto, czyli wartość dochodu po odliczeniu kosztów uzyskania ale przed odpisami z tytułu różnych ulg i zniżek. Ustawa uwzględnia rozróżnienia dochodów obligatoryjnych i dochodów potencjalnych. Do dochodów obligatoryjnych zalicza się prawie wszystkie dotychczasowe tytuły dochodów. Do dochodów uznaniowych zalicza się w szczególności subwencję rekompensującą utracone dochody z tytułu ustawowych ulg i zwolnień. Potencjalne (ustawowe) dochody łączą się albo z decyzjami o zasilaniu jednostek samorządu terytorialnego jak np. odsetki od pożyczek udzielonych tym jednostkom, odsetki i dywidendy od wniesionego kapitału . Bibliografia: „Podstawy teorii finansów publicznych” - Maria Kosek - Wojnar, Stanisław Owsiak, Krzysztof Surówka AE w Krakowie Kraków 1994 „Finanse publiczne – teoria i praktyka” - Stanisław Owsiak AE w Krakowie Kraków 1999