Wyszukiwarka:

Mit grecki - pojęcie i podział

1. Co to jest mit

Mit - opowieść sakralna wyrażająca, uzasadniająca i unifikująca wierzenia społeczności. Jest własnością wszystkich jej członków, obrazuje odwieczne emocje i postawy człowieka.

2. Podział i funkcja mitów.

Mity dzieli się na:

- wyjaśniające powstanie świata (kosmogoniczne)

- opowiadające o bogach (teogoniczne)

- opowiadające o człowieku (antropogeniczne)

- opisujące dzieje rodów (genealogiczne)

Celem mitów jest próba wyjaśnienia w symboliczny, alegoryczny sposób pochodzenia, natury i przeznaczenia świata i człowieka. Obrazują światopogląd i system wartości ludzi antyku, prezentują wzorce postaw i mądrości ponadczasowe, poruszają problematykę uniwersalną - dotyczącą człowieka wtedy i dziś, są budulcem lub motywem wielu dzieł literatury i sztuki.

3. Mitologia Grecka
Mit jest opowieścią, która przedstawia i organizuje wierzenia danej społeczności. Mit nazywa emocje - najczęściej zbiorowe np. lęk, niepokój, podniecenie, radość. To, co niejasne, chwiejne, nieokreślone otrzymuje kształt w opowiadaniu mitycznym. Dzięki mitycznym formom myślenia to, co niejasne zostaje wyjaśnione i przybliżone.

Funkcje mitów:

poznawcza - umożliwiały interpretacje zjawisk przyrody
światopoglądowe - jako podstawa wierzeń religijnych
sakralne - poprzez powiązanie z kultem i obrzędami

Mity dzielimy na:

teogoniczne - pochodzenie bogów
kosmogoniczne - powstanie świata
antropogeniczne - pochodzenie człowieka
genealogiczne - zapis historii

W opowieści mitycznej ważną rolę grają metafory, alegorie i symbole. Mit nie wyraża treści wprost, często przekazuje ją poprzez różnie zbudowany obraz.

Mit powstał jako opowieść ustna o stałej fabule. Mity występowały w różnych wersjach, szczegóły nie były ważne, liczyła się całość.

W mitach utrwalone zostały pierwsze wzorce ludzkich postaw i zachowań. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojęcie wprowadził Jung, uczeń Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrażenia, przekonania, wzory zachowań, które tkwią w świadomości zbiorowej każdej społeczności. Same w sobie s niezmienne, lecz przybierają różne formy w dziełach różnych twórców i epok.

Z mitów wywodzą się stałe obrazy i motywy literackie. Powtarzający się obraz lub motyw nazywamy topos. Toposy świadczą o niezmienności kultury śródziemnomorskiej i są wyrazem archetypicznych wzorców tkwiących w zbiorowej podświadomości. Przykładem toposu jest Amor przeszywający serce strzałą.

Zbiór mitów greckich zaczyna opis narodzin świata. Chaos rodzi pierwszą parę bogów: Uranosa (niebo) i Gaję (ziemię). Następne pokolenia – potworów, tytanów i cyklopów poprzedzają pokolenia ludzkie. Jednym z najpiękniejszych mitów greckich jest historia Prometeusza. Legenda głosiła, że człowiek jest tworem jednego z tytanów – Prometeusza, który ulepił gliny pomieszanej ze łzami, duszę zaś dał mu z ognia niebieskiego, którego parę iskier ukradł z rydwanu boga słońca Heliosa. Człowiek był jednak nagi i słaby. Jego postać była wprawdzie obrazem bogów, brakowało mu jednak ich siły. Był bezradny wobec potęg przyrody, gdyż ich nie rozumiał. Widząc to Prometeusz ponownie zakradł się po ogień do niebieskiego spichlerza i przyniósł go na ziemię. Zapłonęły ogniska ogrzewając ludzi i płosząc drapieżne bestie. Prometeusz nauczył ludzi sztuk i rzemiosł. Zeus, zaniepokojony rosnącą niezależnością człowieka, rozkazał Hefajstosowi (kulawy bóg ognia, najbieglejszy we wszystkich kunsztach), stworzyć kobietę cudnej urody. Nadano jej imię Pandora (z greckiego – pan – wszystko i doron – dar), gdyż bogowie obdarzyli ją urzekającymi cechami i właściwościami. Ze szczelnie zamkniętą puszką (lub beczką) stanęła Pandora przed chatą Prometeusza. Mądry tytan, podejrzewając podstęp, odprawił kobietę , ale przyjął ją do swego domu niezbyt mądry jego brat – Epimeteusz. Nie słuchał przestróg Prometeusza i otworzył puszkę Pandory, uwalniając z niej wszystkie choroby i nieszczęścia, które opanowały świat. Prometeusz odpłacił bogom podstępem a podstęp. Zabił wołu i podzielił go na dwie części. Mięso owinął skórą, kości nakrył tłuszczem. Część wybrana przez Zeusa miała być darem składanym bogom. Zeus wybrał tę gdzie było więcej tłuszczu. Odtąd tłuszcz i kości składano bogom niebieskim. Bóg zemścił się okrutnie. Przykuto Prometeusza do skały Kaukazu i codziennie zgłodniały sęp (lub orzeł) wyjadał mu wątrobę, która wciąż odrastała. Ostateczne wyzwolenie tytana nastąpić mogło wówczas, gdy któryś z nieśmiertelnych zrzeknie się dla niego swojej nieśmiertelności. Był nim Chiron, przyjaciel Heraklesa, który go przypadkowo zranił w kolano zatrutą strzałą. Rana była nieuleczalna, Chiron nie mogąc wytrzymać bólu, zrzekł się nieśmiertelności na rzecz Prometeusza. Herakles skruszył okowy umęczonego tytana i wrócił mu wolność.

Z przytoczonego mitu zrodziło się pojęcie prometeizmu. Należy je rozumieć jako poświęcenie dla idei, jako postępowanie jednostki mające na celu dobro ludzkości, a także jako wyraz buntu przeciwko potęgom wyższym i normom krępującym wolność ducha.

Wybrane mity greckie, ich sens oraz ponadczasowy charakter.

Mit o Dedalu i Ikarze.
Dedal - ateński budowniczy, rzeźbiarz i mechanik; obciążony zbrodnią uszedł na Kretę. Dedal był wielkim wynalazcą, w związku z tym król Krety - Minos, nie chciał go wypuścić poza granice swego kraju. Dedal postanowił odlecieć wraz ze swoim synem Ikarem, przy użyciu skrzydeł własnej konstrukcji. Przed lotem Dedal ostrzegł Ikara, aby utrzymywał odpowiednią wysokość (zbyt nisko - pióra nasiąkną wilgocią, zbyt wysoko - słońce rozpuści wosk, którym były przyklejone pióra). Jednak Ikar zachwycony pięknem i swobodą lotu, zapomniał o przestrogach ojca. Wzbił się wysoko, a słońce rozpuściło wosk.

Mit ten jest odzwierciedleniem życia codziennego ludzi zafascynowanych różnymi zjawiskami, które mylnie oceniamy jako coś wspaniałego, a one prowadzą nas do zguby.

Mit o Edypie.
Edyp był synem Lajosa i Jokasty. Jako niemowlę zostawiono go w górach, ale litościwi pasterze zanieśli dziecko do władców Koryntu, którzy zostali jego przybranymi rodzicami. Gdy wyrocznia przepowiedziała mu, że zabije swojego ojca, a za żonę pojmie swoją matkę, opuścił Korynt chcąc zmienić swoje przeznaczenie. Nie zdając sobie z tego sprawy podążał do swego rodzinnego miasta - Teb. Podczas podróży spotkał człowieka podróżującego ze skromnym orszakiem. Pokłócił się z nim, i chcąc go uderzyć kijem, zabił go. Nie wiedział że to był jego rodzony ojciec - Lajos. Gdy dotarł do Teb, spotkał Sfinksa (Sfinks - w sztuce starożytnego Egiptu, wyobrażenie leżącego lwa z ludzką głową.).

Rozwiązał zagadkę zadawaną przez niego przechodniom ("Co to jest: Rano chodzi na czterech, w południe na dwóch, wieczorem na trzech? Człowiek), tym samym uwolnił od niego miasto. W nagrodę poślubił królową miasta - swoją rodzoną matkę, o czym również nie wiedział. Gdy dowiedział się o tym, wykłuł sobie oczy i skazał siebie na wygnanie. Jokasta popełniła samobójstwo.

Mit ten można uznać za prawdę o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzył określenie kompleks Edypa, w odniesieniu do dorastających ludzi. Ogólnie rzecz biorąc chodzi o to, że każdy ma w sobie coś z Edypa. Dorastając "zabijamy ojca", czyli zrywamy z dotychczasowym systemem wartości, przełamujemy dotychczasowe autorytety. Następnie będąc na "spalonej ziemi" budujemy nowy, własny system wartości, stajemy się innymi ludźmi. Tą przemianę symbolizuje wykłucie sobie oczy przez Edypa.

Mit o Niobe.
Była ona matką czternaściorga dzieci i nie rozumiała, dlaczego ludzie oddają cześć Latonie, która ma tylko dwoje dzieci. Bogini nie zniosła takiej zniewagi i jej dzieci: Apollin i Artemida zabiły całe potomstwo królowej kilkoma strzałami z łuku. Nieszczęśliwa Niobe powróciła do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez cały czas przesiadywała na wzgórzu, dopóki bogowie nie zamienili jej w kamień. Jednak i wtedy smutek duszy przebywającej w głazie powodował, iż spod niego wypływało źródło łez. Mit ten przedstawia istotę macierzyństwa i wielkie nieszczęście rodziców, którzy utracili swoje dzieci.

Mit o Promteuszu.
Jest to chyba najbardziej znany z mitów. Opowiada on o tym, jak ulubieniec Ateny zemścił się na samym Zeusie za zesłanie na ziemię nędzy, chorób i smutku, których źródłem była beczka - posag pięknej Pandory, żony niemądrego Epimeteusza.

Otóż Prometeusz zabił wołu i poćwiartowanego złożył do dwóch worków. W jednym znajdowało się najprzedniejsze mięso nakryte skórą, w drugim kości, na których widniały płaty słoniny. Poproszony o dokonanie wyboru Zeus, wskazał łakomie na drugi worek i od tej pory ta część zwierzęcia poświęcana była bogom.

Ośmieszony władca Olimpu straszliwie ukarał śmiałka. Prometeusza przykuto do skały Kaukazu i codziennie przylatywał do niego wygłodniały sęp, aby wyszarpywać mu ciągle odrastającą wątrobę.

O Demeter i Persefonie.
Demeter, bogini życia i urodzaju, miała córkę Persefonę, którą podstępem sprowadził do piekła tamtejszy władca, Hades. Nieszczęsna matka błąkała się po Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie mogła go nigdzie znaleźć. Jej smutek był tak wielki, że deszcze przestały padać, strumienie powysychały, nie rodziły się nowe plony i głód zaczął zaglądać do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowił przebłagać Demetrę, ale nic nie skutkowały namowy wysyłanych do niej muz i charyt. Władca Olimpu ustąpił wreszcie i nakazał Hadesowi, aby oddał Persefonę. Król piekieł wypełnił to życzenie, ale wręczył żonie jabłko granatu, które częściowo zjedzone, na zawsze związało ją z państwem cieni.

Wielka radość Demeter spowodowana powrotem córki wywołała na świecie eksplozję zieleni i śpiewu ptaków. Jednak Persefona musiała powracać do męża na trzy miesiące w roku, wtedy to przyroda zamierała, by ponownie się obudzić z zimowego odrętwienia. W taki właśnie sposób starożytni Grecy tłumaczyli sobie cykliczność zmian pór roku.

Mit o Heraklesie.
1. Próba uczynienia chłopca nieśmiertelnym.
2. Walka z wężami.
3. Śmierć nauczyciela i wygnanie Heraklesa z domu.
4. Wojna w Tebach i nagroda za pomoc.
5. Morderstwo popełnione na dzieciach i żonie.
6. Służba u króla Eurysteusa.
a. zabicie hydry lernejskiej,
b. sprowadzenie łani ceryntyjskiej,
c. zgładzenie strasznego dzika,
d. oczyszczenie stajni Augiasza,
e. zagłada ogromnych, drapieżnych ptaków,
f. walka z bykiem,
g. wyprawa po klacze Diomedesa,
h. walka o pas Hipolity,
i. porwanie wołów Gerionesa,
j. zdobycie złotych jabłek Hery,
k. wyciągnięcie Cerbera na powierzchnię ziemi.
7. Pojedynek strzelecki.
8. Niemoc Heraklesa i walka z Apollinem.
9. Służba u królowej Omfali.
10. Miłość Dejaniry powodem cierpień bohatera.
11. Herakles staje się bogiem.