Wyszukiwarka:
Artykuły > Epoka - Antyk >

Biblia

Biblia - pochodzenie, budowa i znaczenie.

Biblia (dosł. "księgi" [gr.] l.poj. biblion) uważana jest przez chrześcijaństwo a także judaizm w części dotyczącej Starego Testamentu za księgi święte. Pismo Święte składa się z 45 ksiąg Starego Testamentu i 27 ksiąg Nowego Testamentu. Stary Testament powstał między XIII a I w.p.n.e., Nowy zaś w drugiej połowie I w.n.e. Biblia była pisana w kilku językach: hebrajskim, aramejskim i greckim. Stary Testament dla judaizmu, a całe Pismo Święte dla chrześcijan jest zbiorem zasad wiary i kodeksem moralnym. Dla całego świata jest zaś wspaniałym dziełem literackim oraz kopalnią wiedzy o dawnych czasach i ludziach. Biblia stała się bardziej dostępna po przetłumaczeniu jej przez św. Hieronima w IV w.n.e. Przekład ten nosi nazwę Vulgaty. W późnym średniowieczu pojawiły się przekłady Biblii na języki narodowe. Do najstarszych polskich przekładów Biblii należą: Psałterz Floriański z XIV w., Psałterz Puławski z XV w., Biblia królowej Zofii z XV w., Biblia Leopolity z XVI w., "Psałterz Dawidów" J.Kochanowskiego z 1579 r., tłumaczenie Jakuba Wujka z 1593 r. Współczesne tłumaczenia to Biblia Tysiąclecia z 1965 r. oraz tłumaczenie psalmów przez Czesława Miłosza z 1979 r.

Podział na księgi:

- historyczne - poemat epicki, saga rodowa, opowiadania historyczne, kronika, nowela dydaktyczna, zbiór praw;
- mądrościowe - dialog, monolog filozoficzny, pieśń miłosna, przypowieść, przysłowie, aforyzm, psalm(pieśń, hymn, modlitwa);
- prorockie - mowa religijna, kazanie, wyrocznia, przekleństwo, lamentacja, list, apokalipsa.

Sensy interpretacyjne:

- sens dosłowny - literalny;
- sens duchowy - moralny - ukazuje normy życia;
- eschatologiczny - zbawienie i życie pośmiertne;
- typiczny (alegoryczny) - ukazujący budowę Pisma Św.

Typy biblijne (jednoznaczne - alegorie): Adam typem Chrystusa, Jerozolima - Kościoła lub ojczyzny niebieskiej, ofiara Izaaka - ofiara Chrystusa.

Redakcje Pisma Św.:

-XI/Xw. - czasy kr. Salomona - JHWH
-IXw. - elochiści - Elohim
-VIIw. - deuterotomiści
-VIw. - kapłańska

Stary Testament obejmuje 45 ksiąg spisanych głównie po hebrajsku, lecz również po aramejsku (b. mało) i grecku (2 księgi). Nowe Przymierze to 27 ksiąg w języku greckim. Jest to najbardziej znana księga na świecie. Tłumaczona na około 1200 języków i narzeczy funkcjonuje na Ziemi od ponad 3000 tysięcy lat.

Główne przekłady to;

- Septuaginta (dosł. "siedemdziesięciu" [gr.]) II i III w. p.n.e. dokonany w śodowisku zhellenizowanych Żydów.
- Wulgata (vulgatus [łac.] - rozpowszechniony) Św. Hieronima IVw. n.e.- przekład kanoniczny
- polskie:
-Biblia królowej Zofii (szaroszpatacka) XV w.
-Biblia Leopolity (1561)
-Biblia Jakuba Wujka (1599)
-Biblie: brzeska (1563), nieświeska (1572), gdańska (1932) - innowiercze
-Biblia Tysiąclecia (1965).

Niezwykłość "Biblii" polega na tym, że przekazuje ona tylko jeden system filozoficzno-moralny ( dla wyznawców- jedno spójne i konsekwentne orędzie Boże) wypowiedziane w różnym czasie, przez różnych ludzi, w różnych formach. "Biblia" jest księgą nad księgami, gdyż nie jest jednolitą, pojedynczą księgą, lecz zbiorem pism, bardzo urozmaiconych pod względem gatunkowym. Nazwy tych gatunków nie są nam obce, znamy je z różnych przekazów literackich powstałych w różnych epokach np.

ˇ opowiadania historyczne
ˇ listy
ˇ hymny
ˇ pieśni
ˇ modlitwy
ˇ kazania
ˇ aforyzmy
ˇ treny
ˇ sentencje
ˇ epos
ˇ poemat
ˇ kroniki
ˇ nowele
ˇ dialogi filozoficzne
ˇ saga rodu

"Biblia" jest też arcydziełem literatury światowej, ale jest ono szczególne z wielu względów:

ˇ Biblia powstała w ciągu wielu wieków
ˇ ma wielu autorów i tłumaczy przekładających Słowo Boże na swe języki ojczyste
ˇ autorzy biblijni posługiwali się różnymi formami wypowiedzi i gatunkami literackimi
ˇ niektóre fragmenty Biblii mają niezwykłe walory literackie, inne fragmenty tych walorów nie posiadają

"Biblia" jest źródłem kultury europejskiej. Najpierw w sferze religijno-moralnej ( przykazania biblijnego dekalogu stanowią podstawę stosunków międzyludzkich nie zależnie od wyznania i światopoglądu), potem w sferze kulturowej ( "Pismo święte" jest natchnieniem pisarzy, myślicieli i artystów; inspiracją dla literatury, malarstwa, muzyki i rzeźby). "Biblia" stała się niewyczerpalnym skarbcem wzorców osobowych i postaw, a także fabuł i anegdot, wątków i motywów, symboliki i metaforyki, frazeologii i stylistyki. W naszej pamięci mamy zachowane liczne obrazy i wersety biblijne. Prowadzi to do tego, że stanowią one wspólny repertuar środków wyrazu, które po przez literaturę wchodzą w skład języka potocznego ( np. " Sodoma i Gomora", " trąby jerychońskie", " hiobowe wieści", " salomonowa mądrość", itp.). Szczególną rolę odegrało "Pismo święte" w rozwoju piśmiennictwa staropolskiego. W tym samym czasie bowiem Europa stanowiła jednolitą wspólnotę kulturową, w której "Biblia" była niepodważalnym autorytetem.

Inspiracje i nawiązania biblijne nie ograniczają się tylko do początków piśmiennictwa polskiego. Cała nasz literatura jest głęboko zakorzeniona w tradycjach chrześcijańskich- od "Bogurodzicy" do pisarzy i poetów nam współczesnych. "Pismo święte" to dobro powszechne. Jest to kulturowe dziedzictwo literatury ogólnoświatowej wszechczasów. Wystarczy w tym miejscu przypomnieć tylko niektóre tytuły arcydzieł jak np. "Pamiętniki Adama i Ewy"- Marka Twaina, "Józef i jego bracia"- Tomasza Manna, czy też "Zmartwychwstanie"- Lwa Tołstoja. Kolejnym fenomenem "Biblii" jest jej trójjęzyczność.

"Stary Testament" został napisany w języku hebrajskim, niektóre zaś fragmenty napisano w językach : aramejskim, greckim. Teksty Nowego Testamentu powstały w języku greckim, z wyjątkiem "Ewangelii wg. Św. Mateusza" napisanej prawdopodobnie po aramejsku. O "Biblii" mówi się nie kiedy zwyczajnie, jak o innych wielkich zdobyczach ludzkości, że jest arcydziełem literatury powszechnej. O głębi i urodzie tekstu biblijnego decyduje bogactwo treści i sposób przekazu- język i styl biblijny jest nasycony wieloznaczną symboliką, metaforą i alegorią, a jednocześnie cechuje go niezwykła prostota i jasność. To również sprawia, że Pismo święte bez wahania można nazwać "księgą nad księgami". "Biblie" możemy czytać też jako księgę spraw człowieczych, która po przeczytaniu skłania nas do zadawania sobie pytań o naszą godność i sens ludzkiej egzystencji. W kulturze jednak księga ta funkcjonuje jako zbiór ksiąg "Starego i Nowego Testamentu", które są pełne bożych tajemnic.

W licznych nawiązaniach do "Biblii", pisarze wszystkich epok i o różnych światopoglądach nigdy nie wygasa pamięć o sakralnym charakterze tekstów biblijnych. Aby sobie to uświadomić, wystarczy porównać obecność w kulturze odniesień do literatury antycznej i do "księgi nad księgami". Jeżeli postacie mitologiczne takie jak: Zeus, Herkules, Syzyf, Ikar czy Prometeusz istnieją obecnie w literaturze jako znaki pewnych idei humanistycznych lub estetycznych, to postacie biblijne np. Jezusa, Abrahama, Dawida, Łazarza, Judasza, nigdy nie tracą łączności z Księgą: zawsze wskazują na Sacrum, wartości religijne lub etyczne nawet wtedy, jeżeli zostały użyte w trakcie polemiki lub w celu bluźnierczym.

Symbol religijny wskazuje zawsze na pewną hierarchię wartości (np. moralnych, duchowych, spośród których wartością podstawową i najważniejszą jest świętość).

Dlatego w prezentacji "Biblii" jako tekstu, czynionej w obliczu edukacji literackiej, nie można ograniczać się tylko do wymiaru literackiego "Pisma świętego", gdyż symbolika biblijna pozbawiona religijnych znaczeń, nie jest odpowiednia wobec biblijnych odniesień w utworach literackich. Pismo święte tak przedstawiane i poznawane, nie spełniałoby swojej podstawowej funkcji czyli kontekstu literatury i sztuki.

Wyrażając zdanie " Biblia jest arcydziełem literatury powszechnej" wyrażamy więc tylko nie pełną prawdę.

Co sprawia. że "Pismo święte" zajmuje tak niezwykłe miejsce w dziejach i kulturze ludzkości?

W pierwszym rzędzie świętość "Pisma" uznawana przez judaizm i liczne wyznania literackie: wiara w objawione Słowo Boże; w wypadku postawy laickiej- uznanie głębi humanistycznej refleksji i uznanie wartości moralnych zawartych w księgach biblijnych.

"Biblia" jest przede wszystkim "Księgą"- księgą ludzkiego losu, księgą mądrości, księgą sakralną, świętą. I w tym znaczeniu stosowany jest w literaturze i kulturze symbol księgi.

Biblia jest źródłem kultury europejskiej.

1. Co oznacza słowo Biblia?
2. Kiedy powstała Biblia?
3. W jakich językach została napisana?
4. Z jakich części się składa?
5. Najważniejsze przekłady.

Ad.1.

Słowo Biblia pochodzi od greckiego biblios i dosłownie oznacza "księgi".

Ad.2.

Stary Testament: XIX - I w. p.n.e.
Nowy Testament: 51 - 96 r. n.e.

Ad.3.

Stary Testament po hebrajsku, a niektóre fragmenty po aramejsku i grecku.
Nowy Testament po grecku (tylko Ewangelia św. Mateusza po aramejsku).

Ad.4.

Stary Testament: 46 ksiąg - pięcioksiąg Mojżeszowy (Tora) (księgi: rodzaju (Genesis), wyjścia (Exodus), kapłańska, liczb, powtórzonego prawa) oraz księgi: psalmów, proroków, pism, historyczne.

Nowy Testament: 27 ksiąg - 4 Ewangelie, Dzieje Apostolskie, Listy Apostolskie, Apokalipsa św. Jana.

Ad.5.

1. przekład ST na j. grecki - Septuaginta
2. przekład na j. łaciński - Wulgata

polskie:

1. XIII w. Psałterz Kingi
2. XIV w. Psałterz Floriański
3. XV w. Psałterz Puławski
4. XV w. Biblia królowej Zofii
5. XVI w. Biblia Leopolity
6. XVI w. Biblia Jakuba Wujka
7. 1965 r. Biblia Tysiąclecia

W Biblii jest różnorodność gatunkowa: psalmy, kazania, listy, hymny, przypowieści, modlitwy, treny.

Psalm - utwór poświęcony Bogu, o charakterze modlitewno-hymnicznym, dziękczynnym, dydaktycznym, pochwalnym, błagalnym.

Psalm 1 - charakter dydaktyczny; mówi o tym, że człowiek jest szczęśliwy, kiedy nie grzeszy i wtedy nic mu nie będzie brakować.

Psalm 8 - charakter pochwalny, dziękczynny; człowiek dziękuje Bogu za to, że dał mu pełną władzę i za stworzenie świata; powtórzona księga rodzaju.

Psalm 12 - charakter błagalny, pochwalny; Ludzie błagają o sprawiedliwość, Bóg jest sprawiedliwy; 1. błaganie, 2. wiara, nadzieja w to, że Bóg pomoże; nastrój: mieszany optymistyczno-peymistyczny.

Psalm 130 - charakter błagalny, dydaktyczny; mówi o człowieku, który prosi tego, kto odkupi Izrael z grzechu, o wysłuchanie jego modlitwy i prosi o ubłaganie.

Alegoria - przedstawienie jednego pojęcia za pomocą jednego obrazu (śmierć - kościotrup z kosą).

Symbol - jeden obraz, ale wiele znaczeń.

"Pieśń nad pieśniami"

Odczytanie dosłowne:

Przedstawionych zostało dwoje kochanków, którzy bardzo się kochają, ale nie mogą się spotkać i dlatego tęsknią za sobą. Oblubieniec opisuje ciało oblubienicy od stóp do głowy i porównuje je do różnych pięknych, delikatnych i cennych rzeczy. Ich miłość jest trwała, wieczna, nie można jej kupić i jest tak prawdziwa, że nic jej nie zgasi. Między kochankami występuje nutka erotyzmu.

Odczytanie metaforyczne:

Miłość Boga do ludzi: nie możemy spotkać się z Bogiem, nie można kupić miłości Boga, trzeba na nią zasłużyć, będzie trwać wiecznie, nic jej nie zniszczy , jest trudna, ale trwała. Ludzie pragną miłości Boga i cały czas do niej dążą.

"Hymn do miłości"

Miłość jest tu pokazana jako najważniejszy dar człowieka i najdoskonalsza forma kontaktu z Bogiem. Jest ona doskonała, boska, wyniosła, wyszukana, duchowa. To uczucie jest ponadczasowe, trwałe i nigdy nie ginie. Utwór ten pokazuje nam również czym jest, a czym nie jest miłość. Ukazane są tu pewne niedoskonałości. Te niedoskonałości to człowiek.

Przypowieść - parabola (przeniesienie) - utwór biblijny, narracyjny; gatunek dydaktyczny, który zawiera przesłanie, nakaz, charakterystyczną postawę, jaką należałoby przyjąć; nie zawiera szczegółów, odnosi się do spraw religijnych; może być odczytana w sposób metaforyczny lub dosłowny.

O siewcy:

Przypowieść o siewcy, który rzuca ziarna. Jedno z tych ziaren spada na drogę, drugie na skałę, trzecie między ciernie, a czwarte na żyzną glebę. Siewca to Jezus, który rzuca ziarna, czyli słowa Boże, a podłoża to ludzie. Droga oznacza ludzi, którzy słyszą słowo Boże, ale z powodu szatana go nie przyjmują. Skała to ludzie, którzy wierzą, ale otoczenie powoduje, że zapominają o Bogu. Ciernie oznaczają ludzi, którzy popadają w złe towarzystwo, w nałogi i zapominają o Bogu. Żyzna gleba to ludzie, którzy wierzą i słuchają słowa Bożego. Królestwo Boże nie jest jednak zagrożone, ponieważ ci co przyjmują słowo Boże będą je przekazywać innym.

O synu marnotrawnym:

- Przypowieść o ojcu, czyli Bogu i o dwóch synach, czyli ludziach. Syn marnotrawny to grzesznik, który nawraca się i powraca do Boga. Pokazuje ona, że Bóg cieszy się z każdego nawróconego. W takim razie grzechy nie przekreślają drogi do Królestwa Niebieskiego. Wystarczy pokazać trochę skruchy i żalu, a droga otwarta.

- Przypowieść ta nakazuje przebaczać bliźniemu i że miłość rodziców jest wielka. Drugi z tych braci to człowiek, który przez cały czas wierzy i jest przy Bogu. Bóg natomiast zauważa to, docenia i szanuje tych ludzi.

O miłosiernym Samarytaninie: (jedna z odmian przypowieści - przykład)

Przypowieść ta pokazuje Samarytanina, który pomógł pobitemu człowiekowi, a nawet zapłacił za jego nocleg i wyżywienie. Wcześniej przeszli obojętnie obok tego człowieka: kapłan i lewita. Przypowieść ta pokazuje nam czym jest naprawdę miłość do bliźniego. Nie wystarczy wierzyć, ale trzeba jeszcze pomagać innym, nawet wrogom, bo tylko w ten sposób można dostać się do Królestwa Bożego.

O zagubionej owcy:

Przypowieść ta przekazuje słowa Jezusa, który mówi, że jak się zgubi jedną owcę to zostawia się 99 i idzie się jej szukać. Tak samo jest z grzesznikami. Większa w niebie będzie radość z jednego nawróconego grzesznika niż z 99 sprawiedliwych, którzy nie potrzebują nawrócenia.

Księga Koheleta:

Została napisana w III w. p.n.e. przez człowieka, który posłużył się imieniem Salomon. Słowo kohelet oznacza funkcję lub urząd mędrca przemawiającego na zebraniu. Jest ona księgą mądrościową. Według autora życie na ziemi jest niezbyt zachęcające, monotonne, szare. Pokazuje, że wszystko na ziemi przemija, nic nie jest warte trudu i wysiłku człowieka bezradnego wobec upływu czasu. Autor pokazuje życie ludzkie w kontraście do świata. Sens życia i świata nie jest poznawalny dla człowieka, a jedynym sensem ludzkiego istnienia jest wiara w Boga.

VANITAS VANITATUM ET OMNIA VANITAS (marność nad marnościami i wszystko marność)

Księga Hioba:

Jest to księga mądrościowa (dydaktyczna). Powstała ok. V w. p.n.e. Jest ona niejednorodnie gatunkowa: rozpoczyna się i kończy narracją, całość jednak wypełniają monologi i dialogi. Jest ona próbą pokazania cierpienia nie zawinionego, próbą wytłumaczenia, że cierpienie nie zawsze jest karą za grzechy, że cierpienie jest integralną częścią ludzkiego życia. Opisuje ona życie Hioba, który był bogaty, miał żonę, 7 synów i 3 córki. Kochał Boga, a Bóg szczycił się swym wiernym i kochającym go sługą. Szatan uważał jednak inaczej. Bóg chcąc udowodnić, że szatan się myli zesłał na Hioba nieszczęście, by tym udowodnić, że Hiob naprawdę go kocha. Traci on majątek, dzieci i choruje na tront, ale się nie poddaje i wierzy, że te cierpienia mają głębszy sens, nie pojętny dla niego, człowieka. Za to, że Hiob nie zwątpił w sprawiedliwość Boga, ten zwrócił mu wszystko co stracił.

Apokalipsa św. Jana:

Jest ona rodzajem wypowiedzi biblijnej opisującej koniec świata, czyli przyjście i Sąd Ostateczny. Autorem najważniejszej z nich jest św. Jan Apostoł. Bogata jest w znaki, symbole i alegorie. Apokalipsa św. Jana jako ostatnia księga Biblii, zamyka całość "historii świętej". Powstała w czasie prześladowań pierwszych chrześcijan po 64r. Słowo Apokalipsa pochodzi od greckiego apokalipsis, czyli odsłonięcie, objawienie. Opisuje ona zerwanie przez Jezusa siedmiu pieczęci:

- 1 pieczęć - biały koń, jeździec z łukiem i wieńcem, symbol zwycięstwa dobra nad złem;
- 2 pieczęć - ognisty koń, jeździec z mieczem, symbol wojny;
- 3 pieczęć - czarny koń, jeździec z wagą, symbol zwycięstwa;
- 4 pieczęć - trupioblady koń, jeździec o imieniu śmierć, symbol zniszczenia;
- 5 pieczęć - przywołane zostają wizje dusz zabitych dla słowa Bożego, które domagają się od Boga wymierzenia kary za ich krew;
- 6 pieczęć - nadszedł dzień gniewu Baranka (Chrystusa), następują straszliwe kataklizmy;
- 7 pieczęć - nastał półgodzinny spokój, a później koniec świata.

Apokalipsa ma na celu przedstawić koniec świata, Sąd Ostateczny i przygotowuje nas do tego, żebyśmy byli przygotowani na to. Ma wymowę optymistyczną, bo Bóg wybierze dobrych ludzi i weźmie ich do nieba. Sąd Ostateczny to nagrodzenie sprawiedliwych i ukaranie grzeszników. W Apokalipsie występuje również walka niewiasty (Kościoła) ze smokiem (Szatanem), wizja Nowego Jeruzalem - symbolu nieba i życia wiecznego oraz wizja siedmiu trąb zapowiadających spełnienie Bożych wyroków.

Lamentacje:

Podobne są do księgi Hioba. Występuje w nich dość specyficzna budowa, kolejne strofy zaczynają się kolejną literą alfabetu (w oryginale).

Czy człowiek współczesny powinien znać Biblię nie tylko ze względów religijnych?

Tak ponieważ:

- przekazuje co dobre, a co złe;
- zawiera wartości moralne (postawy, zachowania, coś w stylu kodeksu moralnego);
- zawiera wartości literackie (gatunkowe, stylistyczne);
- żebyśmy się mogli dowartościować, a także rozpoznać poszczególne gatunki literackie i zinterpretować je;
- ma charakter dydaktyczny, pouczający;
- pozwala nam poznać historię ludzkości;
- posiada określenia, które używamy w życiu codziennym;
- obecność motywów biblijnych w literaturze, sztukach plastycznych.

http://www.auris.pl/