Wyszukiwarka:
Artykuły > Studia >

Wspólnota Niepodległych Państw. Powstanie, charakter, główne cele, perspektywy.

Wspólnota Niepodległych Państw. Powstanie, charakter, główne cele, perspektywy. Wspólnota Niepodległych Państw (WNP) - zinstytucjonalizowana forma współpracy międzynarodowej, obejmująca 12 z 15 państw, powstałych po rozpadzie ZSRR. Skład członkowski, przedmiot i zakres współpracy oraz struktura WNP kształtują się stopniowo. Przebudowa ustroju ZSRR, podjęta w 1985 r. przez M. Gorbaczowa zakończyła się niepowodzeniem i rozpadem państwa w grudniu 1991 r. (ZSRR istniał 69 lat). Wobec niepowodzenia prób przekształcenia ZSRR w związek suwerennych państw, przywódcy trzech republik: Rosji, Ukrainy i Białorusi zawarli 8.12.1991 r. w Wiskuli pod Brześciem (Białoruś) porozumienie w sprawie utworzenia WNP (tzw. porozumienie białowieskie) otwarte dla wszystkich republik b. ZSRR, oraz innych państw, które uznają jego cele i zasady. W preambule dokumentu stwierdzono, że "ZSRR przestał istnieć jako podmiot prawa międzynarodowego oraz jako byt geopolityczny". 13.12.1991 r. w Aszhabadzie przywódcy 5 państw poradzieckich - Kazachstanu, Kirgistanu, Tadżykistanu, Turkmenii i Uzbekistanu podjęli decyzję o przyłączeniu się do porozumienia. 21.12.1991 r. w Ałma Acie przedstawiciele 11 państw sygnatariuszy porozumienia, uczestników spotkania w Aszhabadzie oraz Azerbejdżanu, Armenii i Mołdawii podpisali protokół do porozumienia o utworzeniu WNP. Poza tym gronem pozostały Litwa, Łotwa, Estonia, a także Gruzja (Gruzja podpisała protokół 9.12.1993 r.) Formalny proces wstępowania do WNP trwał 2 lata - ostatnim państwem, które ratyfikowało protokół była Mołdawia (8.04.1994 r.). W deklaracji ałmaackiej zaznaczono, że WNP "nie jest państwem ani strukturą ponadnarodową". Państwa członkowskie zobowiązały się do koordynacji swych działań oraz do wypracowania wspólnego stanowiska w sprawach stanowiących przedmiot ich zainteresowania. Zgodziły się też na likwidację wszystkich struktur b. ZSRR na terenie WNP. Postanowiono również, że miejsce ZSRR zajmie Rosja, która w świetle prawa stała się kontynuatorem ZSRR. Struktura organizacyjna WNP, początkowo dość luźna, stała się bardziej stabilna w wyniku uchwalenia statutu WNP (22.01.1993 r.). W WNP działają następujące organy kierownicze: Rada Szefów Państw (powołana 21.12.1991 r.) - składa się z prezydentów państw, posiedzenia co najmniej 2 razy w roku. Rozpatruje i rozstrzyga najważniejsze kwestie związane z działalnością WNP, np. decyzje o użyciu siły zbrojnej w celu odparci agresji zbrojnej, Rada Szefów Rządów (premierzy) koordynuje współpracę organów władzy wykonawczej w dziedzinach będących przedmiotem ich wspólnego zainteresowania, gł. w sferze gospodarczej. Co najmniej 4 razy w roku, Rada Ministrów Spraw Zagranicznych koordynuje politykę zagraniczną państw członkowskich, ich działalność w organizacjach międzynarodowych, oraz przeprowadza konsultacje na temat zagadnień polityki światowej będących w sferze wspólnego zainteresowania. Przy Radzie działają komisje ds. operacji pokojowych i ds.. rozbrojenia, Rada Ministrów Obrony podlega Radzie Szefów Państw w sprawach dotyczących problematyki wojskowej. Organem wykonawczym jest Sztab ds. Koordynacji Współpracy Wojskowo - Technicznej, Komitet Koordynacyjno - Konsultacyjny - organ o charakterze techniczno - organizacyjnym, Zgromadzenie Międzyparlamentarne - koordynuje prace parlamentów, Trybunał Gospodarczy - czuwa nad wykonaniem zobowiązań gospodarczych zaciąganych wobec WNP, Komisja Praw Człowieka - czuwa nad wypełnianiem obowiązków w dziedzinie praw człowieka, przyjętych przez państwa członkowskie WNP. W latach 1992 - 1995 przyjęto w ramach WNP dziesiątki porozumień międzynarodowych. Do najważniejszych należą: Układ o bezpieczeństwie zbiorowym podpisany 15.05.1992 r. w Taszkiencie przez Armenię, Kazachstan, Kirgizję, Rosję, Tadżykistan, Uzbekistan. 24.12.1993 r. przystąpiły Azerbejdżan, Białoruś i Gruzja. Układ przewiduje, że napaść zbrojna na jednego z sygnatariuszy będzie traktowana jako napaść przeciwko wszystkim sygnatariuszom i spotka się z odparciem przy zastosowaniu koniecznych środków, włączając pomoc wojskową i użycie sił zbrojnych, Statut WNP podpisany 22.01.1993 r. w Mińsku, który precyzuje główne organy WNP, utrwala prawny podział Wspólnoty na państwa zacieśniające współpracę i państwa tylko częściowo w niej uczestniczące. Wyróżnia państwa założycielskie i państwa członkowskie, wprowadza kategorię państwa stowarzyszonego, Porozumienie o utworzeniu Unii Gospodarczej podpisane 24.12.1993 r. w Moskwie przez 9 państw WNP. Przewiduje stopniowy rozwój procesów integracji gospodarczej od strefy wolnego handlu poprzez unię celną do unii gospodarczej. Współpraca w ramach WNP uzupełnia współpracę rozwijaną pomiędzy poszczególnymi jej członkami. Oddziałują na nią jednak niekorzystnie konflikty wewnętrzne i między poszczególnymi państwami należącymi do WNP (konflikty w obszarze b. ZSRR). Od połowy lat 90 ujawniły się silne tendencje dezintegracyjne. Przyczynami tego były: brak wypracowanej oraz spójnej koncepcji integracji, niepowodzenie transformacji gospodarczo - społecznej w Rosji i innych państwach WNP, brak wspólnych idei i wartości, a niekiedy interesów państw członkowskich. Mimo, iż do 1998 r. przygotowano ok. 800 układów i porozumień, nie uzyskano większych efektów praktycznych. Generalnie działania integracyjne o charakterze gospodarczo - politycznym od połowy lat 90 można podzielić na dwie grupy państw: państwa zorientowane na współpracę i integrację z Rosją. państwa inicjujące współpracę bez udziału Rosji. Do pierwszej grupy można zaliczyć: Wspólnotę Zintegrowanych Państw (Rosja, Białoruś, Kazachstan i Kirgistan), która powstała 29.03.1996 r. i zakłada utworzenie integracji ze wspólnym rynkiem gospodarczym oraz unią płatniczą, Związek Białorusi i Rosji, utworzony 2.04.1996 r., przewidujący wspólny rynek, unię płatniczą na bazie rubla oraz konfederację obu państw. Do drugiej grupy zalicza się: Środkowoazjatycki Obszar Gospodarczy (Kazachstan, Uzbekistan i Kirgistan), który powstał w 1994 r. i przewiduje wspólny rynek, a potem unię płatniczą, Wschodnioeuropejska Unia Celna (jako tymczasowa nazwa z udziałem Ukrainy i Mołdowy). Planuje utworzenie unii celnej, a dalej przystąpienie do CEFTA, Wspólny Obszar Graniczny i Obrony między Kazachstanem a Kirgistanem, zakładający wzajemną pomoc w kwestii bezpieczeństwa zewnętrznego, Współdziałanie informacyjne osi Gruzja/Ukraina/Azerbejdżan/Mołdowa, określane skrótem GUAM, zmierzające do wypracowania sprawnych dróg tranzytowych dla ropy naftowej i gazu ziemnego w rejonu Morza Kaspijskiego, przy ominięciu terenu Rosji. Obecnie WNP coraz bardzie upodobnia się do organizacji międzynarodowej. 24.03.1994 r. uzyskała status obserwatora ONZ.