Wacław Potocki - przedstawiciel baroku sarmackiego, jego rozważania o Polsce i Polakach
|
|
|
|
Wacław Potocki należał do
nurtu ziemiańskiego, zwanego sarmackim albo swojskim. Literatura ta opanowała
polskie szlacheckie dworki i charakteryzowała się przykładaniem ogromnej wagi
do rodzimych tradycji, wręcz tworząc własną szlachecką ideologię. Jednocześnie
uznawała ona swój polski rodowód za najważniejszy. Twórczość
Potockiego zyskała miano obywatelskiego sumienia narodu, gdyż twórca
realizował tendencje społeczne i moralizatorskie. W swych licznych dziełach,
pisanych poprawną i klasyczną polszczyzną, Wacław Potocki zawarł: Pouczenia
w kwestiach społecznych: -
"Nierządem Polska stoi" - realny obraz ówczesnej Polski, prawa
państwowe zmieniają się nieustannie, co godzi najbardziej w najbiedniejszą
cześć społeczeństwa, która płaci podatki, ubożejąc coraz bardziej, ludzie nie
myślą o przyszłości. Wacław Potocki okazuje duża troskę o dobro ojczyzny:
Nierządem powiedział ktoś dawno, Polska stoi; Gdyby dziś pojrzał z grobu po
ojczyźnie swojej, Zawołałby co gała: Wracam znowu, skądem, Żebym tak srogim z
Polską nie ginął nierządem! -
"Natura wszystkim jednaka" - prawa dla każdego człowieka powinny
być takie same, powinna panować równość, tak jak wszyscy jesteśmy równi wobec
natury. Różnice społeczne wytworzyliśmy sobie sami. Autor ma ciepły stosunek
do chłopa, okazuje mu współczucie. Jednocześnie krytykuje szlachtę, która
jest grzeszna i ulega pokusom. Odwołuje się do jej religijnego sumienia i w
ten sposób pragnie wymusić na nich zmianę postępowania. -
"Wolne kozy od pługu" - współczucie dla chłopa, który pracuje cały
dzień, a w niedziele odbywa niezasłużoną karę w pańskich dybach. Szlachta
żyje konsumpcyjnie, nie chce zobowiązać się wobec państwa, zbytkuje, a chłopi
muszą na nią pracować. Potocki ostrzega szlachtę przed dniem sądu
ostatecznego. -
"Czuj! Stary pies szczeka" - topos ojczyzny - dom; Potocki jako
podmiot liryczny podszywa się pod psa i próbuje ostrzec gospodarza przed
zbliżającym się niebezpieczeństwem. Ten jednak lekceważy ostrzeżenie. Twórca
ponownie krytykuje szlachtę, którą uważa za wewnętrznego wroga ojczyzny.
Szlachta działa na niekorzyść kraju, kradnie, zbytkuje i hula podczas, gdy
chłop umiera z głodu. Za taki stan rzeczy odpowiedzialne jest również
duchowieństwo, które także wyzyskuje chłopów i tym samym przyczynia się do
upadku kraju. Pesymistyczne zakończenie - ludzi światłych jest za mało i mają
oni za małą siłę przebicia. Postulaty
patriotyczne: -
"Nierządem Polska stoi" - bałagan prawny, ucisk biedniejszej
szlachty i niesprawiedliwość ... (patrz wyżej) -
"Pospolite ruszenie" - szlachta wobec zagrożenia zachowuje się
beztrosko, nie słucha rozkazów, osłabia kondycję balując, rozprawia o dumie i
prywacie uważając, że ich sprawy są najważniejsze. Wniosek: pospolite
ruszenie złożone z takiej szlachty nie zda egzaminu. -
"Transakcja wojny chocimskiej ..." - pisząc epos rycerski
(heroiczny), Potocki powrócił do wydarzeń sprzed 50 lat. Utwór jest napisany
jako kronika wojny (na podstawie pamiętników). Autor ubolewa nad szlachtą,
która zatraca ducha rycerskiego, a przecież do jej obowiązków należy
bronienie płci niewojennej, kierowanie się troską o własną rodzinę. Również
wiara chrześcijańska, król oraz ojczyzna, która pokłada w nim duże nadzieje,
powinny obligować szlachcica do wywiązywania się ze swojego obywatelskiego
obowiązku. Topos ojczyzny - matka. Wacław
Potocki deprecjonuje wroga, który jest dla niego niczym (poganie). Szlachta
powinna bronić swoich przywilejów i dorobku wcześniejszych pokoleń,
zrehabilitować się za wcześniejsze klęski i jednocześnie wzbogacić
wypracowywaną przez wieki tradycję. Pouczenia
o tolerancji wyznaniowej: Wacław Potocki początkowo wyznawał naukę arian, lecz pod wpływem prześladowań przeszedł na katolicyzm. W swych dziełach potępia nietolerancję i podział na wiarę dobrą i złą, protestując przeciwko szykanom. |
|
Mit grecki - pojęcie i podział
Biblia
Literatura parenetyczna; ideał rycerza i władcy, ascety - świętego, oraz kochanka
Quo Vadis
"Treny" J. Kochanowskiego
Topos śmierci w kulturze i sztuce średniowiecza
Adam Mickiewicz „Dziady” cz. II, IV, I
Molier "Świętoszek" - charakterystyka Tartuffe'a
Filozofowie greccy.
Barok - literackie i ideowe wyznanie epoki
Henryk Sienkiewicz „Potop”
Barok - charakterystyka epoki.
„Pan Tadeusz” czyli Ostatni zajazd na Litwie...
Filozofia starożytnej Grecji i Rzymu
Wizja Boga, świata i człowieka...
Prometeizm i mesjanizm w "Dziadach części III" Adama Mickiewicza
Wybrane mity greckie, ich sens oraz ponadczasowy charakter
"Świętoszek” Molier’a – charakterystyka postaci
Porównaj dwie wybrane relacje literackie z życia w obozach