Henryk Sienkiewicz (1846-1916) w pierwszych swoich utworach ("Na marne", "Szkice weglem") holduje pozytywizmowi, ale juz w drukowanych pod pseudonimem "Litwos" nowelach: "Stary sluga", "Hania" okazuje sie byc niezwykle uczuciowy i sklonny do idealizmu, wyrastajacego z wrodzonej pogody ducha, ujawniajacej sie równoczesnie w epickiej wznioslosci i w zywiolowym humorze. Po szeregu nowel napisal Sienkiewicz "Ogniem i mieczem", powiesc historyczna, krzepiaca serca pragnace polskiej przeszlosci z jej bohaterskim patosem i wybujala radoscia zycia. Juz sam nawrót do historii byl sprzeczny z duchem ówczesnego czasu. Ogól przyjal jednak "Ogniem i mieczem" z niebywalym entuzjazmem. Pózniej powstaly: powiesc analityczno-psychologiczna "Bez dogmatu", wspólczesna powiesc obyczajowa "Rodzina Polanieckich", w której autor dal wyraz tendencji pracy organicznej, ale w ramach uproszczonych, az do burzuazyjnej wygody. W roku 1896 Sienkiewicz napisal powiesc z czasów Nerona "Quo vadis", która przyniosla mu swiatowa slawe i w roku 1905 miedzynarodowa literacka nagrode Nobla. Sienkiewicz napisal równiez powiesc dziejów Polski XV wiecznej "Krzyzacy", oraz powiesc dla mlodziezy "W pustyni i w puszczy", które utrwalily znaczenie Sienkiewicza jako rasowego powiesciopisarza, stawianego na równi z takimi mistrzami rodzaju jak: Balzak, Flaubert, Dostojewski, Tolstoj. Artyzm Sienkiewicza, przy wielkiej rozpietosci jego skali i bogatej róznorodnosci motywów, ma w sobie piekno klasycznie skonczonej formy. Sienkiewicz podniósl powiesc polska, do najwyzszej miary rodzaju. Powiesc historyczna byla w swej ogólnej linii rozwojowej raczej swietnym zamknieciem przeszlosci, niz plodna w przyszlosc zapowiedzia, totez Sienkiewicz mimo nasladowców nie wytworzyl swej wlasnej szkoly."Quo vadis" "Quo vadis" to jedna z najbardziej znanych i popularnych powiesci Sienkiewicza. "Trylogia" i inne dziela przedstawiajace literacja wersje faktów znanych z historii Polski osiagnely duzy sukces w karju, wsród odbiorców, którym bliska jest specyficzna polska problematyka. Powiesc "Quo vadis" nie podlegala takim ograniczeniom. Jako utwór nawiazujacy do waznych wydarzen ogólnoeuropejskich zyskala sobie wielu odbiorców, a nawet wielbicieli, w innych krajach. Waznym argumentem sklaniajacym do zainteresowania ksiazka polskiego pisarza byla jej uniwersalna wymowa przedstawiajaca wielki przelom w dziejach swiata: upadek starozytnego Rzymu i powstanie na jego gruzach wielkiej wspólnoty chrzescijanskiej skupionej wokól uczniów Jezusa Chrystusa. Zwyciestwo dobra, skromnosci, pokory, szacunku i milosci do drugiego czlowieka wobec kleski zywiolowego swiata uzycia, rozpusty, osobistych ambicji przekraczajacych ramy zdrowego rozsadku i przyzwoitosci - to temat poruszajacy historyków i czytelników "Quo vadis". Tlem watków powiesciowych jest przesladowanie chrzescijan w czasach panowania nerona, "krwawego cesarza", którego postepowanie powiodlo go (a takze Rzym) do zguby. Przesladowani odniesli zwyciestwo, zas wspanialosc kultury starozytnego Rzymu przetrwala tylko w dzielach sztuki i przekazach historycznych. Wielka, zataczajaca coraz szersze kregi, oparta na nauce Chrystusa religia stala sie wartoscia niezniszczalna, uniwersalna i ekspansywna w pozytywnym sensie tego slowa. XIX w. charakteryzowal sie moda na dziela o tematyce historycznej, zwlaszcza antycznej i wczesnochrzescijanskiej. Sienkiewicz odpowiedzial wiec na zapotrzebowanie spoleczne. Jego utwór dowodzi doskonalej znajomosci topografii Rzymu oraz pamiatek, które potwierdzaja jego znaczenie na kulturalnej mapie Europy przelomu epok.Celem, który przyswiecal autorowi "Quo vadis", bylo ukazanie relacji dwóch kultur, dwóch odrebnych i przeciwnych sobie swiatów: poganskiego, rozpasanego Rzymu i uladzonego moralnie chrzescijanstwa. Badacze literatury ujawniaja pewna dysproporcje jakosciowa w przedstawianiu tych dwu swiatów. Rzymianie i wszystko, co ich dotyczy, zostali tu pokazani plastycznie, w róznych okolicznosciach, z uwzglednieniem ich trybu zycia, warunków, w jakich mieszkali itp. Tymczasem chrzescijanie wypadaja w tym zestawieniu skromnie, a nawet blado. Znacznie wiecej uwagi autor poswiecil takze przedstawicielom rzymskiej elity intelektualnej i artystom, podczas, gdy mysliciele i nauczyciele rosnacej w liczbe i znaczenie rzeszy wyznawców Chrystusa sa tu skwitowani krótkimi wzmiankami o nich i ich pogladach. Plastyczny obraz Rzymu pod koniec panowania cesarza Nerona i rodzacego sie chrzescijanstwa oraz wymowa utworu zapewnily autorowi miedzynarodowa slawe. Uwienczeniem sukcesów bylo przyznanie Sienkiewiczowi w 1905 r. nagrody Nobla w dziedzinie literatury.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"