Scharakteryzuj "Dziady" jako dramat romantyczny
Romantyzm ukształtował się w całkowitej opozycji do epoki wcześniejszej - oświecenia. Świat ukazany przez romantyków, przepuszczony został przez pryzmat ich uczuć, wiary wewnętrznej. Twórcy romantyczni programowo zwalczali wszelkie zasady i reguły obowiązujące w dziełach literackich. Nie inaczej było w dramacie romantycznym, który zerwał z klasycznymi zasadami . "Dziady" A. Mickiewicza są dramatem romantycznym, który posiada następujące cechy:
1. Pomieszanie realizmu z fantastyką. Obok scen realistycznych ("Scena Więzienna", "Salon Warszawski", "Pan Senator") istnieją w dramacie sceny fantastyczno - wizyjne ("Improwizacja", "Widzenie ks. Piotra", "Sen Senatora", "Sen Ewy"). W II i IV części "Dziadów" pojawiają się też duchy zmarłych, zaś w III części - diabły i anioły. Zadaniem tych scen jest zbudowanie nastroju, poruszenie uczuć odbiorcy, pogłębienie charakterystyki psychologicznej postaci. Nie jest to zabieg całkiem nowy, bo już Szekspir do "Makbeta" wprowadził wiedźmy i zjawy, ale w dramacie Mickiewicza sceny te grają rolę równorzędną z realistycznymi, u Szekspira były tylko uzupełnieniem.
2. Pogwałcenie klasycznej zasady trzech jedności. W dramacie Mickiewicza nie obowiązuje jedność miejsca (akcja toczy się w Wilnie, Warszawie, w celach więziennych i w salonach arystokratycznych, w domku wiejskim pod Lwowem, w kaplicy cmentarnej - II część, w chacie księdza - IV część, wreszcie na zesłaniu - "Ustęp") ani jedność czasu (są to lata od około 1823 do 1831, choć brak dokładnego sprecyzowania), ani jedność akcji (dramat porusza różne sprawy: martyrologię narodu, walkę Konrada z Bogiem, charakterystykę społeczeństwa, sprawę przyszłości narodu, charakterystykę zaborców, dzieje nieszczęśliwej miłości Gustawa, opis obrzędu ludowego).
3. Luźna kompozycja utworu. Każda z części dramatu i każda ze scen może istnieć samodzielnie. Brak jest w "Dziadach" akcji rozumianej jako ciąg przyczyn i skutków. Akcja nie tworzy logicznego ciągu, każda ze scen i części podejmuje inną problematykę.
4. Brak przestrzegania czystości gatunku nie tylko w obrębie dramatu - jako rodzaju literackiego. Mamy w dramacie elementy epickie (opowiadanie o losach patriotów polskich) i liryczne (wybuchy natchnienia oraz wyznania uczuć wewnętrznych w "Improwizacji" i "Widzeniu"). Mamy też elementy groteski ("Sen Senatora") i sceny komiczne (dowcipy i żarty więźniów usiłujących dodać sobie otuchy).
5. Nowy typ bohatera romantycznego, który posiada następujące cechy:
a). nadwrażliwość uczuciowa będąca źródłem talentu poetyckiego. Konrad jest poetą, wybrańcem narodu. Potrafi wznieść się ponad ludzi i z dumą powiedzieć:
"Depcę was, wszyscy poeci,
Wszyscy mędrce i proroki,
Których wielbił świat szeroki"
Mickiewicz podkreślając niezwykłą moc twórczą swego bohatera podpisuje się pod popularną zachodnioeuropejską ideą, zgodnie z którą poeta stawał się prorokiem, duchowym wodzem narodu;
b). tragizm wypływający z niemożliwości zrealizowania idei, której bohater poświęcił swe życie. Tragiczny jest Gustaw, który bezgranicznie kocha kobietę, ale miłość ta prowadzi go do samobójczej śmierci. Tragiczny jest los Konrada i innych patriotów polskich, którzy życie swoje poświęcają idei walki o wolność ojczyzny;
c). osamotnienie wynikające z niemożliwości porozumienia się nawet z najbliższymi. W celi więziennej widzimy wielu więźniów, którzy darzą Konrada przyjaźnią, ale nie rozumieją go do końca. Konrad przerasta ich i dlatego musi pozostać samotny;
d). nieszczęśliwa miłość do kobiety (Gustaw) i gotowość do poświęcenia własnego szczęścia i życia dla szczytnej idei (walki o wolność ojczyzny, walki o szczęście ludzi);
e). patriotyzm wyrażający się w ponoszeniu ofiar (męczeństwie) dla ojczyzny i w walce o jej wolność;
f). skłonności samobójcze wynikające z małej odporności psychicznej i niemożności pokonania przeszkód piętrzących się na drodze do realizacji celu życia (Gustaw - samobójca z miłości, zamiary samobójcze młodego więźnia Rollisona).
Tak więc mamy w "Dziadach" połączenie realizmu z mistyką, rzeczywistości z fantastyką, przełamanie granic między rodzajami i gatunkami literackimi, ogromną rolę czynników cudownych, luźną budowę scen. Są to cechy europejskich dramatów romantycznych. "Dziady" Mickiewicza można więc śmiało ulokować obok "Fausta" Goethe'go czy dramatów Byrona.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"