Wyszukiwarka:

Wszędzie ------------------ Artykuły Newsy Informacje Linki Pliki

SYSTEMY INFORMACYJNE BIZNESU Działalność każdej firmy opiera się na posiadaniu określonego zasobu informacji, który zwiększa naszą wiedzę o otaczającym nas świecie i prawach zachodzących w rzeczywistości, a także pozwala nam zwiększyć wiedzę o nas samych. Pani Elżbieta Niedzielska w książce zatytułowanej „ Informatyka ekonomiczna” przytacza francuskie przysłowie, które stwierdza, że „ Bez materii nie ma nic, bez energii wszystko jest nieruchome, bez informacji jest chaos”. Szczególnym rodzajem informacji jest informacja dla zarządzania, która pozwala zrealizować takie funkcje, jak: planowanie, organizowanie, przewodzenie tj., kierowanie ludźmi i kontrolowanie. Posiadając pewien zasób wiedzy o organizacji i jej otoczeniu jesteśmy w stanie efektywnie zarządzać przedsiębiorstwem, posiadając bezpośredni i pośredni wpływ na proces decyzyjny w organizacji. Podstawowe cechy wyróżniające informacje dla zarządzania w stosunku do innych rodzaju informacji są następujące:  zawsze są związane z realizacją funkcji: planowania, organizowania, przewodzenia i kontrolowania,  pozwalają na podjęcie decyzji na różnych szczeblach zarządzania. Pomiędzy tymi dwoma cechami istnieje ścisły związek. Możemy stwierdzić, że informacja dla zarządzania pozwala na uczenie się organizacji i stałe dostosowanie się do zmieniającego się otoczenia. Według J. A. Senn wyróżnia się następujące podstawowe grupy informacji dla zarządzania: 1. informacja „pokrzepiająca” – dotyczy ona bieżącej sytuacji organizacji. Głównym założeniem tej informacji jest zapewnienie, że wszystko przebiega zgodnie z przyjętymi założeniami. 2. informacja „rozwojowa” – jej zadaniem jest ocena stanu lub przebiegu jakiegoś zjawiska lub procesu, celem tej informacji jest ujawnienie trudności powstałych przy realizacji zjawiska lub procesu. 3. informacja „ostrzegawcza” – jej zadaniem jest informowanie nas o zagrożeniach teraźniejszych lub przyszłych powstałych w wyniku realizacji działalności organizacji. 4. informacja „planistyczna” – odnosząca się do poziomu lub stanu przyszłego zjawiska lub procesów gospodarczych. 5. informacja „operacyjna” – informuje nas o działaniu własnej firmy, pozwalając jednocześnie porównać działalność do innych podobnych organizacji. 6. informacja „opiniodawcza” – dotyczy informacji o najbliższym oraz dalszym otoczeniu organizacji. 7. informacji „kontrolowane” – przekazywane są światu zewnętrznemu, informują o działalności organizacji. Reasumując możemy stwierdzić, że informacja dla zarządzania ma charakter partykularny tzn. przedstawiona jest w postaci wiadomości wyrażonych w określonych językach lub systemach znakowych. Określając relacje pomiędzy systemem zarządzania – systemem informacyjny a systemem informatycznym musimy zacząć od wyjaśnienia samego pojęcia system zarządzania. System zarządzania w organizacji określamy jako zbiór działań, które obejmuje pełny cykl procesu zarządzania, a więc: planowanie i podejmowanie decyzji, organizowanie i przewodzenie, czyli kierowanie ludźmi i kontrolowanie zasobów ludzkich, finansowych, rzeczowych i informacyjnych. System zarządzania, aby określić mianem „ dobry ” musi posiadać zdolność do planowania, udokumentowania zamierzenia, porównania, opisania i korygowania. Z kolei system zarządzania w literaturze definiowany jest w różnym sposób. Określa się go jako „ specyficzny układ nerwowy organizacji, który łączy w jedną całość elementy systemu zarządzania”. G. Morgan pisze w książce „ Obrazy organizacji”, że „Jeśli się dobrze zastanowi, to wszelkie aspekty funkcjonowania organizacji zależą od tego, czy innego rodzaju przetwarzania informacji”, ponieważ „ ... organizacje to systemy informacji”. Charakterystyczną cechą systemów informacyjnych jest izomorfizm. Powinien on dostarczać informacji na trzech poziomach odpowiedzialności I poziom pierwszy – kontroli operacyjnej, II poziom drugi – kontroli kierowniczej, III poziom trzeci – planowania strategicznego. Użytkownik systemu informacyjnego dysponuje niezbędnymi narzędziami do podejmowania celowego i efektywnego działania, które decyduje o jakości procesu zarządzania. System informacyjny, jako wielopoziomowa struktura pozwala użytkownikowi tego systemu na transformowanie określonych informacji wejścia na pożądane informacje wyjścia za pomocą odpowiednich procedur i modeli. Uzyskując w ten sposób konkretne informacje możemy podjąć odpowiednie decyzje. System informacyjny możemy rozpatrywać z dwóch punktów widzenia: 1. jako wielopoziomową strukturę – jest to techniczna i technologiczna analiza systemu informacji. Analizujemy w tym przypadku samo zachowanie systemu, niezależnie od zadań, dla których został on stworzony. 2. jako element łańcucha decyzyjnego funkcjonującego w systemie zarządzania – przedmiotem obserwacji jest łańcuch decyzji powstających w wyniku działania systemu lub przeprowadzamy jego analizę pragmatyczną. Elementami systemu informacyjnego dowolnej organizacji jest zbiór podmiotów, informacji, narzędzi technicznych, rozwiązań systemowych oraz zbiór metainformacji, co przedstawia poniższy rysunek: SI System Informacyjny danej Organizacji Rysunek 1. Elementy systemu informacyjnego Źródło: „Systemy informacyjne biznesu” Informatyka dla zarządzania. Jerzy Kisielnicki, Henryk Sroka Warszawa 2001 str. 19 Gdzie: P – zbiór podmiotów, które są użytkownikami systemu, I – zbiór informacji o sferze realnej, czyli o stanie i zachodzących w niej zmianach. Są to tzw. zasoby informacyjne. T – zbiór narzędzi technicznych, które wykorzystywane są w procesie pobierania, przesyłania, przetwarzania, przechowywania i wydawania informacji. O – zbiór rozwiązań systemowych stosowanych w danej organizacji. M – zbiór matainformacji, czyli opis systemu informacyjnego i jego zasobów informacyjnych. R – relacje pomiędzy poszczególnymi zbiorami. Z wymienionymi powyżej zbiorami wiąże się pojęcie systemu informatycznego, jeżeli chociaż jeden z wymienionych zbiorów dotyczy sprzętu komputerowego. System informatyczny jest to wyodrębniona część systemu informacyjnego, która jest z punktu widzenia przyjętych celów skomputeryzowana. Obecnie wszystkie systemy informacyjne zbudowane są z zastosowaniem sprzętu komputerowego. R.M. Stair stwierdza, że systemy informacyjne zarządzania to: „ zorganizowany zbiór ludzi, procedur przetwarzania, baz danych oraz urządzeń używanych do dostarczenia informacji dla menedżerów i decydentów ”. Jest to system, w którym przetwarzane dane i uzyskiwane wyniki są wykorzystywane w celu wspomagania decyzji. Mogą one być realizowane różnymi technikami. W przypadku wykorzystania środków informatyki to mamy doczynienia z systemami informatycznymi zarządzania. Będzie on wtedy użyty, jeżeli w analizie systemu informacyjnego położymy nacisk na jego strukturę lub proces komputeryzacji ( proces nasycenia sprzętem komputerowym systemów informacyjnych ) , a nie na spełniane prze niego funkcje. Reasumując trzy przeanalizowane pojęcia możemy z całą pewnością stwierdzić, że pojęciem najbardziej ogólny jest system zarządzania, następnie system informacyjny. Z kolei system informatyczny jest wyodrębniona częścią systemu informacyjnego. System informacyjny spełnia rolę integratora pomiędzy nadawcą, odbiorcą a kanałami informacyjnymi. Pomiędzy nadawcą a odbiorca powinno istnieć sprężenie zwrotne, które pozwala nam na weryfikacje przekazywanych informacji. Sprężenie zwrotne charakteryzuje się tym, iż powtarza się kilka do miliona razy tworząc realny system informacyjny. Powiązania elementów w systemie informacyjnym przedstawia poniższy rysunek: SPRĘŻENIE ZWROTNE NADAWCA ODBIORCA KANAŁ INFORMACYJNY Rysunek 2. Powiązania elementów w systemie informacyjnym Źródło: „Systemy informacyjne biznesu” Informatyka dla zarządzania. Jerzy Kisielnicki, Henryk Sroka Warszawa 2001 str. 22 Liczne zakłócenia powstające przy przesyłaniu informacji za pomocą kanałów informacyjny nazywamy stratami informacyjnymi. Przekazywana informacja ulega tym samym przekształceniu i nie odzwierciedla pierwotnej informacji, co świadczy o niskiej jakości przekazywanych danych. Oprócz sprężenia zwrotnego istniejącego pomiędzy odbiorcą a nadawcą istnieją pewnego rodzaju filtry, które powodują właśnie zniekształcenie informacji. Wyróżniamy następujące filtry: fizyczny, semantyczny oraz pragmatyczny. Pierwszą barierą napotykaną w procesie przesyłania informacji jest tzw. bariera techniczna, którą określamy filtrem technicznym. Przesyłana informacja od nadawcy do odbiorcy napotyka na pierwszą trudność, jako są urządzenia techniczne. Zaakceptowana informacja przez środki techniczne jest zrozumiała dla odbiorcy. Największe straty występują w działaniu filtra semantycznego. Działanie filtrów fizycznych, semantycznych i pragmatycznych przedstawia poniższy rysunek: Rysunek 3. Straty informacji w procesie jej przesłania Źródło: „Systemy informacyjne biznesu” Informatyka dla zarządzania. Jerzy Kisielnicki, Henryk Sroka Warszawa 2001 str. 22 Chcąc zmniejszyć wywołane straty informacji możemy skorzystać z efektywnych metod, do których możemy zaliczyć tworzenie:  uporządkowanego systematycznie zbiorów terminów, który ma za zadanie odwzorowywać treść informacji w systemach informacyjnych, określonego mianem słownika,  reguł, czyli stworzenie odpowiedniej gramatyki ekonomicznej. Ostatnim z wymienionych filtrów jest filtr pragmatyczny. Związany jest on z pojęciem redundancji, czyli nadmiarem informacji. Systemy informacyjne mają za zadnie dążyć do zminimalizowania zbędnych informacji Informacja przesyłana od nabywcy do odbiorcy informacji musi często przejść długą drogę związaną z istnieniem licznych ogniw pośrednich. Zadaniem systemów informacyjnych jest skrócenie tej drogi. Istnienie ogniw pośrednich pozwala nam wyróżnić dwa główne rodzaje systemów informacyjnych: 1. między nadawcą informacji a odbiorcą nie istnieją ogniwa pośrednie, czyli tzw. system informacji bezpośredniej. 2. między nadawcą informacji a odbiorcą istnieje co najmniej jedno ogniwo pośrednie, czyli tzw. system informacji pośredniej. Współczesny system informatyczny, który wyposażony jest w bazę danych, charakteryzuje się tym, że miedzy nadawcą a odbiorcą nie występują ogniwa pośrednie. System informatyczny jest to wyodrębniona część systemu informatycznego, który charakteryzuje się tym, że zastosowano w nim środki komputerowe. Podstawowymi elementami systemu informatycznego są: 1. sprzęt (hardware), 2. oprogramowanie ( software), 3. baza danych, 4. telekomunikacja, 5. ludzie, 6. organizacja, Hardware jest to sprzęt techniczny dzięki któremu informacje są nadawane, odbierane, przetwarzane i przesyłane. W skład sprzętu technicznego wchodzą takie urządzenia jak: procesor, pamięć operacyjna, urządzenia wejścia oraz urządzenia wyjścia. Pamięć operacyjna lub inaczej pamięć główna komputera, została nazwana pamięcią RAM, służy do przechowywania danych w postaci ciągów cyfr zerojedynkowych i programów wykonywanych przez komputer. Pamięć można rozumieć jako tablicę zawierającą ponumerowane komórki, z których każda przechowuje jedno słowo maszynowe o długości charakterystycznej dla danego komputera. Pamięć, jako pośrednik pomiędzy jednostką centralną a resztą komputera, służy do tymczasowego przechowywania instrukcji oraz argumentów niezbędnych do pracy procesora, szczególnie do przechowywania oprogramowania, instrukcji i danych. Układy wyjścia i wyjścia to układy służące komunikacji komputera z jego otoczeniem. Wykorzystywane są głównie do wprowadzania programów i danych, wydawania wyników i porozumiewania się z operatorem. Do typowych urządzeń wprowadzania danych zalicza się: klawiatury, czytniki – służące do odczytu np. kodów paskowych na produktach handlowych, urządzenia przetwarzania dokumentów, czyli skanery – służące do przetwarzania obrazu z formy drukowanej w obraz w postaci elektronicznej zrozumiałej dla komputera, urządzenia sterujące, tzw. wskaźniki – służące do poruszania się po graficznym ekranie monitora komputerowego. Ostatnia grupą rodzajową sprzętu komputerowego są urządzenia wyjścia. Zaliczamy do nich: drukarki, monitory, plotery, urządzenia dźwiękowe. Baza danych to organizacja zorganizowanych zbiorów danych z określonej dziedziny informacji która pozwala zaspokoić potrzeby jednego lub kilku użytkowników bez konieczności wcześniejszego klasyfikowania w pożądane struktury potrzebne do przetwarzania lub bezpośredniego udzielania informacji. Niezależnie od posiadanego sprzętu, jak i oprogramowania możemy korzystać z danych. Powstanie bazy danych to element, który pozwala nam mówić o pełnym zastosowaniu systemów informatycznych w zarządzaniu. Kolejnym elementem sprzętu informatycznego jest oprogramowywanie, które jest niezbędne do jego funkcjonowania. Zawiera zbiory instrukcji, dzięki którym komputer może przetwarzać informacje. Na oprogramowanie składają się różne programy. Programem nazywany zbiór instrukcji sterujących działaniem komputera, zbudowany w celu zrealizowania przez komputer określonego zadania. Postępujący rozwój technologii informatycznej spowodował, że rozwijały się różne typy programów komputerowych. Klasyfikacja programów komputerowych w grupy i podgrupy stwarza duże trudności. Jedne z nich rozwijają się inne z kolei zanikają. Poniżej przedstawię jeden z możliwych podziałów oprogramowywania, który wiąże się z klasyczną systematyką stosowaną w literaturze. Rysunek 4. Podział rodzajowy oprogramowania komputerów Źródło: „Informatyka Ekonomiczna” Pod redakcją Elżbiety Niedzielskiej – Wrocław 1999 str. 64 Kolejnym elementem systemu informatycznego jest telekomunikacja. Telekomunikacja jest to organizacja, sprzęt oraz oprogramowanie, które umożliwiają wspólną pracę dwu lub kilku komputerów, a także pozwalająca na pracę jednego komputera z terminalami, czyli końcówkami. Telekomunikacja jest tym elementem, który pozwala na połączenie komputerów w dowolnym obszarze : regionie, kraju lub całego świata. Ludzie to personel informatyczny systemów, a zarazem najważniejszy jego element. Zgodnie z pełnionymi funkcjami prze ludzi możemy personel podzielić na: personel zarządzający, projektujący, programujący, eksploatujący, a także personel, który zajmuje się konserwacją systemu informatycznego. Personel wykonujący wymienione wyżej funkcje powinien charakteryzować się: rzetelnością, odpowiedzialnością, dokładnością, powinien stać na najwyższym poziomie. Ostatnim z wymienionych elementów systemu informatycznego jest organizacja. Jest to element spajający wszystkie elementy w jedną całość. Organizacja zawiera w sobie: strategie rozwoju, politykę, reguły i zasady postępowania. Realizacja systemów informacyjnych wspomagających zarządzanie obiektami gospodarczymi nierozerwalnie łączy się z pojęciem komputeryzacji. Technika komputerowa stała się tak powszechna, że tradycyjne metody tzw. „ręczne techniki ewidencyjne” są już nieracjonalne z wielu względów. Biorąc pod uwagę złożoność systemu przyjęto podział systemów na cztery generacje:  systemy transakcyjne,  systemy informowania kierownictwa,  systemy wspomagania decyzji,  systemy ekspertowe, Każdą z tych grup różnicuje poziom wspomagania funkcji zarządczych w obiekcie gospodarczym. Podział ten jest umowny i stanowi rozszerzenie pojęcia generacji sprzętu komputerowego. Początkowo system informacyjny obiektu gospodarczego miał na celu realizację funkcji gromadzenia, przetwarzania i magazynowania dużych porcji danych ewidencyjnych. Głównymi wykonawcami i użytkownikami były osoby związane z pracami księgowymi. Ich zadaniem było ewidencjonowanie podstawowych transakcji gospodarczych oraz przetwarzanie ich dla celów sprawozdawczych. Pierwsze zastosowania techniki komputerowej miały na celu wspomaganie tych czynności. Stąd też powstało pojęcie systemów transakcyjnych ( ewidencyjno- sprawozdawcze) . Wczesne stadium ewolucji systemów transakcyjnych służyło do przeprowadzenia cyklicznych kalkulacji na dużych zbiorach danych ewidencyjnych. Stosowano wówczas tzw. technologię przetwarzania partiowego, które w latach sześćdziesiątych zastąpiono technologią baz danych. Główny nacisk kładzie się na realizację funkcji gromadzenia i magazynowania danych, dzięki czemu powstała możliwość wielokrotnego dostępu do przechowywanych informacji. Zgromadzone dane mogły być przetwarzane według różnych algorytmów. Generowane wyniki wykorzystywane były również we wspieraniu operacyjnego szczebla zarządzania w podejmowaniu decyzji. Stąd też zrodziła się koncepcja systemów informatycznych zarządzania, które w latach siedemdziesiątych zostały przekwalifikowane na zintegrowane systemy informatyczne zarządzania. Zastosowanie tych systemów umożliwia gromadzenie danych w scentralizowanej bazie, co umożliwia emisję zestawień przekrojowych dotyczących całokształtu działalności obiektu. Gromadzenie dużej ilości danych służyło wspomaganiu czynności zarządczych. Musiały być one jednak przetworzone i zaprezentowane w odpowiedniej formie. Główną wadą systemów transakcyjnych była mała ich elastyczność w dostępie do danych i prezentacji informacji potrzebom decydenta, miały zazwyczaj historyczny charakter informacji wynikowych. W latach siedemdziesiątych położono nacisk na rozwój systemów informatycznych zarządzania w celu elastycznego dostarczania informacji z baz danych w postaci umożliwiającej efektywne wspieranie podejmowanych decyzji. Spowodowało to powstanie kolejnej generacji systemów informacyjnych – systemu informowania kierownictwa. Grupę tę charakteryzuje:  łatwość udostępniania danych zgromadzonych w bazach ewidencyjnych,  zaawansowane mechanizmy ekstrakcji danych,  łatwość i elastyczność analizy danych,  przyjazny graficzny interfejs użytkownika  prezentacja wyników analizy w formie dostosowanej do potrzeb określonego użytkownika, Do generacji tej zaliczamy systemy, które pozwalają na posługiwanie się bazami danych oraz pracują w trybie pytanie – odpowiedź. System ten pracuje w trybie konwersacyjnym. Jedną z najnowszych tendencji rozwojowych systemów informowania kierownictwa, mającą również znamiona kolejnej generacji systemów informacyjnych – systemów wspomagania decyzyjnego, jest idea drążenia danych ( data mining ) zwana również odkrywaniem wiedzy w bazach danych. Systemy, które są oparte na tej idei dają możliwość automatycznego pozyskiwania istotnych informacji za pomocą odpowiednich algorytmów i metod. Trzecią generacją systemów informacyjnych, których rozwój nastąpił na lata osiemdziesiąte oraz dziewięćdziesiąte są systemy wspomagania decyzyjnego . Systemy te mają za zadanie wspomagać bezpośrednio podejmowane decyzje. Podstawową cechą jest posiadanie w tego rodzajach systemów bazy modeli wraz z odpowiednim oprogramowaniem. Obecnie powstają systemy wspomagania decyzji z bazą wiedzy, które pozwalają nam na wykorzystanie w praktyce osiągnięcia badań operacyjnych i analizy systemowej. Systemy wspomagania decyzyjnego wspierają również - poza problemami dobrze strukturalizowanymi - podejmowanie decyzji w obliczu problemów częściowo strukturalizowanych. Musimy jednak pamiętać, że systemy te nie zastępują decydenta w podejmowaniu decyzji, lecz jedynie go wspomagają w tym procesie. Celem tego wspomagania jest głównie zwiększenie jakości podejmowanych decyzji. Systemy wspomagania decyzyjnego mogą być zasilane danymi pochodzącymi z baz systemów transakcyjnych, ale również w wyniku przetwarzania systemów informowania kierownictwa, które dostarczają informacji umożliwiającej identyfikację problemu. Powstanie techniki komputerowej spowodowało rozpoczęcie badań nad opracowaniem systemów, które mogłyby zastąpić człowieka w realizacji jego funkcji umysłowych. Wynikiem prac było powstanie czwartej generacji systemów tzw. systemów ekspertowych. Jest to generacja najbardziej złożona i rozwijająca się w ostatnich latach. Głównym jej wyróżnikiem jest to, że wymaga posiadania sprzętu komputerowego umożliwiającego budowę i posługiwanie się sztuczną inteligencją w tym bazą wiedzy. Pozwalają na rozwiązanie problemów, dla których identyfikacji brak jest danych. W ramach tej generacji możemy wyróżnić systemy, które pozwalają na korzystanie z bazy wiedzy, a także takie, które uczą się i same rozszerzają swoją wiedzę. Systemy ekspertowe stosowane są w automatyzacji procesów analizy i wnioskowania opartych na sformalizowanej i zapamiętanej wiedzy na podstawie sytuacji powtarzalnych. Systemy ekspertowe pozwalają decydentom podejmować decyzje w warunkach gdy jest im do tego niezbędna nowa, nie znana dotąd wiedza. Wśród podstawowych elementów systemów ekspertowych możemy wymienić:  podsystem pozyskiwania wiedzy,  bazę wiedzy, czyli zbiory reguł zapisanych w formie implikacji. Bazy wiedzy są tworzone na podstawie wiedzy ekspertów, w pewnych wypadkach mogą być generowane automatycznie,  mechanizm wnioskowania,  interfejs użytkownika. System ekspertowy jest wykorzystywany do: rozwiązywania określonych problemów z danej dziedziny wiedzy, oceny danych historycznych, oceny wyników symulacji, oceny planów i prognoz. Zastosowanie tego systemu pozwala na interpretację wskaźników ekonomiczno – finansowych, wspomaga decydenta w podejmowaniu decyzji, dostarczając uzupełniającej, nie znanej mu dotąd wiedzy o określonej sytuacji. Ogólna struktura systemu ekspertowego przedstawia się następująco: Rysunek 5 Ogólna struktura systemu ekspertowego Źródło: „Informatyka Ekonomiczna” Pod redakcją Elżbiety Niedzielskiej – Wrocław 1999 str. 48 Scharakteryzowane grupy systemów współtworzą w praktyce system informacyjny obiektu gospodarczego, wspomagając procesy zarządzania na odpowiednich poziomach: operacyjnym, taktycznym oraz strategicznym. Na jakość tego wspomagania ogromny wpływ ma odpowiedni dobór informatycznych narzędzi realizacyjnych. Podsumowując możemy stwierdzić, że systemy informatyczne zarządzania odgrywają coraz większą rolę. W dobie globalizacji rynku, rosnącej konkurencji i stale zmieniających się gustów konsumenta jedynie elastyczność systemu informacyjnego może pomóc w osiągnięciu celu. Współczesna praktyka wskazuje, że poziom technologiczny, czy tez sama elastyczność produkcji nie wystarcza do osiągnięcia i utrzymania dobrej pozycji rynkowej. Miarą zdolności konkurencyjnej okazuje się dziś efektywność dysponowania informacją. To pozwala na szybkie reagowanie na potrzeby rynku, przy zachowaniu ekonomicznej efektywności działania. Do efektywnego zarządzania kosztami produkcyjnymi, kosztami działalności firmy niezbędne są narzędzia informacyjne. Tylko dzięki efektywnemu systemowi informatycznemu możliwe jest dostarczenie zarządowi firmy natychmiastowej informacji o jej sytuacji finansowej, co pozwoli na podjęcie właściwych decyzji kierowniczych. Tak więc to system informacyjny, a w realiach firmy informatyczny system zarządzania jest dziś wyznacznikiem jej konkurencyjności i wysokiej pozycji rynkowej. LITERATURA: 1. „Systemy informacyjne biznesu” Informatyka dla zarządzania. Jerzy Kisielnicki, Henryk Sroka – Warszawa 2001 2. „Informatyka Ekonomiczna” Pod redakcją Elżbiety Niedzielskiej – Wrocław 1999 3. „Systemy informacyjne marketingu” Jerzy Unold – Wrocław 2001 4. „Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstw” – miesięcznik Instytutu Organizacji i Zarządzania „Orgmasz” 5. „Informatyka w zarządzaniu polskimi firmami” – miesięcznik Komputer i Technologia – Jerzy Wierzbiński. 6. „Konkurencyjność firm a zintegrowane informatyczne systemy zarządzania – miesięcznik Komputer i Technologia – mgr inż. Jerzy Suliba 7. Wielka Internetowa Encyklopedia Multimedialna SPIS RYSUNKÓW: Rysunek 1. Elementy systemu informacyjnego Rysunek 2. Powiązania elementów w systemie informacyjnym Rysunek 3. Straty informacji w procesie jej przesłania Rysunek 4. Podział rodzajowy oprogramowania komputerów Rysunek 5. Ogólna struktura systemu ekspertowego http://www.dekohaus.pl