Rządy ekipy Edwarda Gierka
Rządy technokratyczne ekipy Edwarda Gierka (megalomania, rozwój przemysłu ciężkiego kosztem rolnictwa i inflacja, handel zagr. i gwałtowny wzrost zadłużenia zagranicznego Polski)
W grudniu 1970 Gomułka odchodzi w niesławie, a władzę w PL przejmuje Edward Gierek. Wprowadził on zasadę, że partia ma przewodnią rolę w społeczeństwie.
Uchwalony przez sejm w VI 1972 Plan Społeczno-Gospodarczego Rozwoju Polski różnił się zasadniczo od poprzednich planów, nie uwzględniających potrzeb społeczeństwa. Podjęto próbę zmian modelowych w gospodarce – ograniczenie roli biurokracji centralnej, utworzenie Wielkich Organizacji Przemysłowych. Modernizację gospod. realizowano wykorzystując kredyty zagr. i licencje. W latach 1971-75 nastąpił gwałtowny wzrost inwestycji: 1972 – o 23,6%, 1973 – o 25%, 1974 – o 22,5%, 1975 – 14,2%. Wśród tych inwestycji należy wymienić budowę Huty K-ce oraz Bełch. Zagłębia Górniczo-Energet. Huta K-ce miała być średniej wielkości (tak uchwalił Sejm), ale Gierek zwiększył rozmiary inwestycji. Jej budowa było możliwa dzięki pożyczkom z Zach.
W latach 71-73 prod. przemysłowa wzrosła o 36% a rolnicza o ~19%. Wzrosła też konsumpcja i zatrudnienie, podniosło się spożycie. Rozpoczęła się masowa motoryzacja (mały Fiat w Tychach i Bielsku-Białej). Średnie roczne temo wzrostu dochodu narodowego wytworzonego 1971-75 9,8%.
Na wyobraźnię społeczeństwa najbardziej oddziaływał program budownictwa mieszkaniowego . Do 1990 każda polska rodzina miała otrzymać samodzielne mieszkanie (kilka mln). Rozszerzono zakres opieki socjalnej (rozwijano system zasiłków macierzyńskich, chorobowych i rodzinnych). Wiele grup zawodowych otrzymało karty praw i obowiązków, gwarantujące im wysoką rangę w społeczeństwie. Utworzono Narod. Fundusz Ochrony Zdrowia (finansował on budowę szpitali i przychodni). Lata 70-te to okres megalomanii, czyli przesadnego przekonania władzy o swojej wielkości.
Tempo rozwoju gospodarki załamało się w poł. lat ’70. Wystąpiły dysproporcje w gospodarce spowodowane nadmiernymi inwestycjami i marnotrawstwem środków. Lawinowo rosło zadłużenie zagraniczne Polski. W 1970 wynosiło ono $600M, a pod koniec 1980 – 25 mld USD.
W tych warunkach całkowicie nierealnym stało się przeświadczenie, że kredyty umożliwiają tanią rozbudowę przemysłu, a spłacone zostaną produkcją. W latach 1949-70 zakupiono 213 licencji, a w latach ’70 – 452 licencje, z czego zdolność produkcyjną osiągnęły 164 licencje. Nakłady na przemysł ciężki były tak duże, że zabrakło pieniędzy na przem. lekki i rolnictwo. Częstym zjawiskiem była samowola wielu ministerstw i organizacji gospodarczych, wymuszających korzystne dla siebie decyzje bez względu na koszty społ. i ekon. W latach 71-75 wzrost handlu zagranicznego – w 75 w stosunku do 70 obroty buły o 86% większe (import o 104% , eksport o 66%) – sprzyjał temu fakt, że ceny płacone za import buły relatywnie niższe od uzyskiwanych w eksporcie. Zwiększył się udział w eksporcie paliw i energii – kryzys paliwowy na zachodzie. Polityka kredytowa sprawiła, że udział w handlu państw zach znacznie wzrósł, kosztem wschodu.
Duża ilość pieniądza wpływającego na rynek nie została zamortyzowana nawet przez 2.5-krotny wzrost oszczędności. Od 1973 oznaki inflacji – wzrost cen najczęściej ukryty – sztuczne zmiany asortymentu oraz wprowadzanie na rynek „nowych” towarów. Społ polskie żyło ponad stan, na kredyt, a było tego nieświadome.
W czerwcu 76 podwyżka cen żywności – masowwe wystąpienia robotnicze (Radom, Ursus) – podwyżka odwołana – pogłębienie złego stanu gospodarki. Powstały częściowo tolerowane przez władzę niezal organizacje, np. Komitet Obrony Robotników, czy wolne związki zawodowe.
Niemożność dalszego ukrywania trudności gospod zmusiły władzę do skorygowania polit ekonom. W grudniu 76 na plenum KC PZPR Gierek wysunął koncepcję „manewru gospodarczego” – uzyskanie dodatniego bilansu handlowego, zwiększenie prod art. kierowanych na rynek, preferencje inwestycyjne dla rolnictwa, energetyki, transportu, budownictwa mieszkaniowego.
„manewr gospodarczy” nie miał odbicia w planie 1976-80.
Spadek aktywności gospod polskiej spowodow był m.in. niewydolnością centralnego systemu kierowania, chaosem organizacyjnym i marnotrawstwem. W przekonaniu tym utwierdzały niektóre posunięcia władz, np. reforma administracyjna likwidująca powiaty.
Załamanie gospodarcze najwcześniej pojawiło się w inwestycjach. W latach 76-80 dynamika silnie odbiegała od planowanej – w dół. Rezultat – w grudniu 80 czasowe wstrzymanie realizacji wielu zadń gospod, m.in. przerwano budowę Huty Katowice i zrezygnowano z budowy nowych odcinków autostrad. Zła była także sytuacja w rolnictwie – wzrosła tylko o 2,7% kolejne rozminięcie się z planem 76-80. Kryzys przeżywał też transport. Od 76 obniżenie dynamiki handlu zagr. – pogarszająca się sytuacja płatnicza naszego kraju.
Nastąpiły zmiany w strukturze handlu zagr – wzrost importu paliw i energii. Głównymi wierzycielami Polski był RFN (20% całk zadł ) oraz USA ( 13% całk zadł ).
Jednym z objawów złej sytuacji na rynku art. konsump był szybki wzrost sprzedaży towarów za waluty wymienialne – Pewex i Baltona.
Ożywienie w handlu kupieckim w stosunku do 1. Poł lat 70-tych było wynikiem liberalizacji polityki państwa – miało załagodzić napięcia rynkowe. Nie podważyło to jednak monopolu państwa w obrocie towarowym – w 1980 organizacje państwowe i spółdzielcze realizowały 98% obrotu handlu detalicznego i miały prawie 90% punktów sprzedaży.
Ten kryzy ekonomiczny stał się podstawą strukturalnego kryzysu społ-polit. W 1976 – kartki na cukier. Reglamentacja, rosnące ceny , kolejki w sklepach i spekulacja powodowały niezadowolenie społeczne.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"