Wyszukiwarka:

Wszędzie ------------------ Artykuły Newsy Informacje Linki Pliki

Problemy gospodarki finansowej zakładu ubezpieczeń Polskie ustawodawstwo dotyczące ubezpieczeń, wzorowane na przepisach prawa krajów członkowskich UE, określa ramy prawidłowej gospodarki finansowej firm ubezpieczeniowych. Ubezpieczyciel jako podmiot najwyższego zaufania publicznego musi być przede wszystkim instytucją pewną, niezawodną i wiarygodną. System prawny określa szczegółowo zasady i podstawowe reguły mające na celu zabezpieczenie wypłacalności ubezpieczycieli12. Regulacje dotyczą takich ważnych zagadnień, jak: wymogi prawne do uzyskania zezwolenia na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej, wypłacalność ubezpieczyciela, tworzenie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, ustalenie i podział wyniku finansowego, określenie dopuszczalnej struktury lokat czasowo wolnych środków finansowych itp. Regulacje prawne mają przyczynić się do prawidłowego, terminowego wykonywania przez ubezpieczycieli ich funkcji kompensacyjnej. Organ nadzoru nad działalnością ubezpieczeniową zobowiązany jest do egzekwowania i kontroli postanowień prawa. Podstawowym przychodem towarzystwa ubezpieczeniowego, wynikającym z powstałego stosunku ubezpieczenia lub asekuracji (jako stosunku cywilnoprawnego) są składki ubezpieczeniowe. Towarzystwo ubezpieczeniowe otrzymuje je od ubezpieczających się, a w przypadku ubezpieczeń pośrednich (reasekuracji czynnej) od cedenta, czyli innych ubezpieczycieli, którzy dzielą się pobraną składką ubezpieczeniową z cesjonariuszem, tzn. ubezpieczycielem będącym reasekurantem. Składka ubezpieczeniowa nie jest ekwiwalentem ewentualnej szkody, lecz jest ceną ochrony ubezpieczeniowej. Jest udziałem ubezpieczającego się w tworzeniu funduszu, z którego zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowania lub finansuje likwidację szkody. Składka jako podstawa finansowania ubezpieczeń powinna być ustalana w taki sposób, aby wpływy z niej pokrywały nie tylko odszkodowania i świadczenia ubezpieczeniowe, lecz także koszty administracyjne zakładu oraz aby umożliwiła tworzenie niezbędnych do działalności ubezpieczeniowej rezerw. Istotne znaczenie dla ubezpieczyciela ma wysokość składki netto, która jest przeznaczona wyłącznie na pokrycie wydatków z tytułu odszkodowań i świadczeń ubezpieczeniowych. Wysokość składki netto oblicza się na podstawie danych statystycznych uwzględniających przede wszystkim sumę ubezpieczenia oraz stopień ryzyka. Dane statystyczne niezbędne do obliczenia składki netto dotyczą m.in. przewidywanej liczby oraz wysokości i intensywności szkód losowych, które mogą wystąpić w okresie ubezpieczenia. Składka może być zindywidualizowana w zależności od szacunkowego określenia wielkości ryzyka związanego z ubezpieczeniem konkretnego przedmiotu lub osoby od określonej szkody lub niebezpieczeństwa. Składka brutto powstaje przez doliczenie do składki netto odpowiednich dodatków, np. na koszty administracyjne, koszty płac i prowizji, koszty reklamy, na fundusz rezerwowy. Odmiennie dokonuje się kalkulacji składki w długoterminowych ubezpieczeniach na życie i rentowych. W tego typu ubezpieczeniach składka netto składa się z dwóch części: składki ryzyka i składki oszczędnościowej. Pierwsza pokrywa ryzyko bieżącego okresu ubezpieczenia, za który składka została uiszczona, druga odkładana jest na pokrycie części ryzyka zwiększającego się w przyszłych okresach; z tej drugiej części tworzy się odpowiednie rezerwy techniczne. Ze specyfiki działalności ubezpieczeniowej wynika jedna z najbardziej charakterystycznych cech gospodarki finansowej każdego zakładu ubezpieczeń, jaką jest konieczność oraz obowiązek posiadania i tworzenia środków własnych w postaci kapitałów, funduszy i rezerw o charakterze gwarancyjnym. Odpowiednie przepisy prawa określają przede wszystkim: minimalną wysokość kapitału gwarancyjnego, wysokość kapitału gwarancyjnego, margines wypłacalności. Można je określić jako ustawowe wskaźniki prawidłowej gospodarki finansowej ubezpieczyciela. Ich realizacja podlega stałej i bieżącej kontroli przez organ państwowego nadzoru nad działalnością ubezpieczeniową - Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeń (PUNU). Przepisy prawne określają wysokość środków własnych ubezpieczycieli na pokrycie marginesu wypłacalności, jednak nie mogą one być niższe niż minimalny kapitał gwarancyjny. Sposób wyliczenia wysokości marginesu wypłacalności, a także minimalną wysokość kapitału gwarancyjnego dla każdego rodzaju ubezpieczeń lub działalności reasekuracyjnej określa Minister Finansów13. Przez margines wypłacalności rozumie się ustaloną w przepisach prawnych najniższą wysokość środków własnych ubezpieczyciela, mającą zagwarantować jego wypłacalność. Ubezpieczyciel obowiązany jest posiadać środki własne nie niższe niż margines wypłacalności. Dla wymaganej wysokości kapitału gwarancyjnego ustawodawca przyjął dwa progi14 : minimalną wysokość kapitału gwarancyjnego (który jest wielkością stałą), wymaganą wysokość kapitału gwarancyjnego, która wynosi trzecią część marginesu wypłacalności i nie może być niższa od wymaganej minimalnej wysokości kapitału gwarancyjnego określonego w przepisach. Kapitały własne (środki własne) ubezpieczyciela są różnicą między wartością posiadanych aktywów a wszystkimi jego zobowiązaniami. Do środków własnych, stanowiących pokrycie marginesu wypłacalności ubezpieczyciela, zalicza się przede wszystkim: opłaconą część kapitału akcyjnego (lub zakładowego), połowę należnych wpłat na poczet kapitału akcyjnego, w przypadku spółek akcyjnych (lub połowę należnych wpłat na poczet kapitału zakładowego, jeżeli co najmniej 25% kapitału zostało opłacone, w przypadku towarzystw ubezpieczeń wzajemnych), kapitał zapasowy i rezerwowy, fundusze i rezerwy, które nie są przeznaczone na pokrycie bieżących i przyszłych zobowiązań, m.in. rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, wynik finansowy netto okresu sprawozdawczego (zysk lub strata), nie podzielony wynik finansowy z lat ubiegłych (zysk lub strata). Ze względu na konieczność zwiększenia stopnia bezpieczeństwa prowadzenia działalności ubezpieczeniowej w ustawie o zmianie ustawy o działalności ubezpieczeniowej z 8 czerwca 1995 r. dodano w art. 48a, że suma ubezpieczenia od pojedynczego ryzyka na udziale własnym nie może przekroczyć 25% łącznej wysokości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych i kapitału własnego. Środki własne ubezpieczyciela są podstawowym źródłem kapitału gwarancyjnego, który zapewnia wypłacalność firmy ubezpieczeniowej. Wysokość kapitału gwarancyjnego, który ma zapewnić zaspokojenie roszczeń ubezpieczających się, jest sprzężona z wielkością sumy zebranych przez ubezpieczyciela składek ubezpieczeniowych. Wysokość minimalnego kapitału gwarancyjnego zależy od ryzyka w prowadzonych działach i grupach ubezpieczeń, a także od organizacyjno-prawnej formy ubezpieczyciela. Wysokość kapitału gwarancyjnego dla zakładu ubezpieczeń w formie spółki akcyjnej w dziale I wynosi 800 tys. ECU, w dziale II wynosi, w zależności od grupy ubezpieczeń, od 200 tys. do 400 tys. ECU, z zastrzeżeniem, że jeśli udział zbioru składek z tytułu ubezpieczeń kredytu (grupa 14) przekroczy 4% zbioru składek z tytułu wszystkich grup ubezpieczeń lub zbiór składek z tytułu ubezpieczeń kredytu z ostatnich 3 lat obrotowych przekroczy 250 tys. ECU, to minimalna wysokość kapitału gwarancyjnego wynosi 1 400 tys. ECU. W przypadku prowadzenia działalności w zakresie kilku grup ubezpieczeń wymagana wysokość odpowiada najwyższemu z minimalnych kapitałów gwarancyjnych określonych dla tych grup. Wśród środków własnych najwyższy udział ma kapitał akcyjny (lub zakładowy) i kapitał zapasowy (lub rezerwowy). W pierwszych latach działalności firmy, kapitał akcyjny jest wyższy od kapitału zapasowego, a w dalszej fazie rozwoju relacje te powinny się odwrócić15. Kapitał akcyjny nie powinien być w zasadzie wykorzystywany do zaspokajania roszczeń ubezpieczonych. jest on ostatecznym kapitałem o charakterze gwarancyjnym, z którego mogą być pokrywane zobowiązania ubezpieczyciela (stąd ustawowo określa się jego minimalną wysokość). Do pokrycia ewentualnych strat z działalności ubezpieczeniowej powinien służyć przede wszystkim kapitał zapasowy16. Kapitał ten ma zapewnić ciągłość oraz płynność operacji finansowych. Kapitał zapasowy tworzy się z odpisów zysków netto ubezpieczyciela, może być również tworzony przez obejmowanie akcji powyżej ich wartości nominalnej. Zakłady ubezpieczeń tworzą również rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe (fundusz ubezpieczeniowy). Ustala się je raz do roku według stanu na koniec roku obrachunkowego w wysokości, która powinna zapewnić pełne pokrycie wszelkich bieżących i przyszłych zobowiązań, jakie mogą wynikać z zawartych umów ubezpieczenia. Ważnym kryterium oceny bezpieczeństwa firmy jest wskaźnik pokrycia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych lokatami. Zgodnie z obowiązującymi przepisami rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe pomniejszone o udział reasekurantów powinny mieć pokrycie w posiadanych przez firmę lokatach. Jeżeli wskaźnik pokrycia jest niższy niż 100%, zagraża to bezpieczeństwu firmy. Wysokość kapitału zapasowego mierzona w stosunku do zbioru składek wskazuje na poziom wypłacalności ubezpieczyciela i jego stabilność finansową. W okresach zwiększonej szkodowości zakład ubezpieczeniowy powinien korzystać ze środków funduszu zapasowego, a gdy fundusz rezerwowy został już wyczerpany, nadzwyczajne odchylenia od spodziewanych wyników powinny być pokryte z marginesu wypłacalności17 . Rezerwy na wyrównanie ryzyka lub szkodowości mają na celu zabezpieczenie przed większymi wahaniami wskaźnika szkodowości w przyszłych latach. Mieszczą się w nich rezerwy specjalne związane z ryzykiem wyjątkowym (np. ryzyko atomowe, farmaceutyczne, szkody powstałe w wyniku katastrof), jeżeli są przewidziane w statucie ubezpieczyciela. Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe stanowią około 64% pasywów towarzystw ubezpieczeniowych. Przestrzeganie reguł tworzenia oraz ich poziom w znacznym stopniu decydują o prawidłowej realizacji operacji ubezpieczeniowych.. W zasadzie można przyjąć, że firmą silniejszą kapitałowo, o wyższym pokryciu marginesu wypłacalności jest firma, której kapitały własne stanowią wyższy procent udziału w składce brutto. Jednak wskaźnik ten obiektywnie klasyfikuje tylko większe towarzystwa ubezpieczeń, działające od dłuższego czasu. Firmy małe, od niedawna działające, ze względu chociażby na wymogi założycielskie, już od samego początku działalności operacyjnej dysponują znacznymi kapitałami w stosunku do przychodów składkowych. Rozwój firmy oznacza zwiększenie przypisanej składki ubezpieczeniowej, ale również oznacza to zwiększenie ryzyka przejmowanego przez firmę ubezpieczeniową. W latach '90., w ślad za rosnącą dynamicznie składką przypisaną, zwłaszcza w małych firmach ubezpieczeniowych, nie zwiększały się kapitały własne firm. Narastająca dysproporcja między 2-3 krotnym niekiedy przyrostem składki, a niezmienionym lub bardzo wolno rosnącym kapitałem akcyjnym, czy funduszem zapasowym, powodowała wielokrotnie przypadki naruszenia zasad płynności ubezpieczycieli nie mówiąc o bardziej drastycznych zjawiskach, jak doprowadzenie firmy do upadłości. W 1996 r. w Polsce były dwa przypadki bankructw towarzystw ubezpieczeniowych. W 1997 r. dotychczas jedna z firm zbankrutowała. Wzrost składki przypisanej powinien wiązać się ze wzrostem również rezerw techniczno-ubezpieczeniowych. Środki funduszu ubezpieczeniowego są bowiem przeznaczone na pokrycie przyszłych zobowiązań firmy, wynikających z zawartych umów ubezpieczenia i powinny mieć pokrycie w lokatach. Zbyt dynamiczny przyrost składki rodzi także pewne zagrożenie, ponieważ stawia wymogi zarówno wobec odpowiedniego przyrostu funduszu ubezpieczeniowego, a więc rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, jak i jeśli chodzi o lokaty zakładu ubezpieczeń. Wyższe tempo przyrostu rezerw wobec przyrostu składki jest zjawiskiem pozytywnym. Istotną bolączką towarzystw ubezpieczeniowych w Polsce są niskie kapitały własne, mimo ich systematycznego wzrostu w latach dziewięćdziesiątych. Nadal część zakładów nie spełnia minimalnych ustawowych warunków dotyczących posiadania odpowiednich kapitałów własnych o charakterze gwarancyjnym. W 1996 r. w porównaniu z 1995 r. wartość kapitałów podstawowych firm ubezpieczeniowych średnio wzrosła o 136,5%. Wartość kapitału podstawowego firm ubezpieczeniowych wynosiła dla działu I w 1996 r. 242,06 mln zł, a w dziale II 375,31 mln zł, w dziale I w 1996 r. stopień opłacenia kapitału podstawowego wyniósł 94,8%, a w dziale II 93,9%. Według stanu na 30 czerwca 1997 r. nominalna wartość kapitałów podstawowych sektora ubezpieczeń wyniosła 778,9 mln zł i wzrosła w stosunku do końca 1996 r. o 161,5 mln zł, tzn. o 26,2%. Kapitały podstawowe w dziale ubezpieczeń na życie wyniosły 274,6 mln zł, co oznacza ich nominalny wzrost o 32,5 mln zł, w stosunku do końca roku 1996. W dziale II ubezpieczeń majątkowych i pozostałych osobowych kapitały podstawowe wzrosły w stosunku do końca roku 1996 o 129,0 mln zł tj. o 34,4%. W I półroczu 1997 r. stopień opłacenia kapitałów podstawowych sektora ubezpieczeń wyniósł 96,9%, a więc uległ poprawie w stosunku do końca 1996 r. kiedy wynosił 94,3%18. Aby krajowi ubezpieczyciele mogli zaspokoić w przyszłości rosnący popyt na ubezpieczenia oraz (zwłaszcza od 1999 r.) konkurować z zagranicznymi ubezpieczycielami, niezbędne jest ich dokapitalizowanie19. Zwiększenie kapitałów własnych przez polskie firmy następuje zwykle przez podwyższenie kapitału akcyjnego przez: emisję akcji dla dotychczasowych akcjonariuszy, emisję akcji dla nowych akcjonariuszy lub pozyskanie inwestora strategicznego zagranicznego, emisja akcji w drodze oferty publicznej (dotychczas dokonały tego dwa zakłady ubezpieczeń - Warta SA, Polisa SA, a ostatnio trzeci Commpensa SA). Przed problemem dokapitalizowania stoi największy polski ubezpieczyciel PZU SA. Do tej pory nie zrealizowano żadnego z obiecywanych programów dokapitalizowania. Nadal więc PZU SA nie spełnia wymogów ustawowych i kapitały firmy nie pokrywają marginesu wypłacalności, co może zobligować Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeń do wprowadzenia zarządu komisarycznego Zbyt niskie fundusze własne są istotną barierą rozwoju małych towarzystw ubezpieczeniowych; (problem ten dotyczy również części dużych firm). Z kolei niedostateczne fundusze ubezpieczeniowe polskich firm uniemożliwiają ubezpieczenie dużych ryzyk. Według znowelizowanej ustawy o działalności ubezpieczeniowej z 1995 r. suma pojedynczego ryzyka pozostawionego jako udział własny zakładu ubezpieczeń, nie może przekraczać 25% łącznej wysokości funduszu ubezpieczeniowego. W stosunku do firm ubezpieczeniowych w krajach o rozwiniętym rynku ubezpieczeń jest to wysoki limit, bowiem w tych krajach maksymalna suma odszkodowania wynikająca z umowy nie może przekraczać 10% posiadanych środków własnych ubezpieczyciela. Istotny wpływ na stabilność finansową zakładu ubezpieczeń ma reasekuracja20. Prawidłowo prowadzona polityka w zakresie reasekuracji biernej pozwala na21 : wyeliminowanie z portfela ryzyka - dużych ryzyk, eliminowanie następstw podwyższonej częstotliwości małych szkód. Dzięki reasekuracji część ryzyka ubezpieczonego przez zakład ubezpieczeń jest odstępowana reasekurantowi za odpowiednią opłatą, w zamian za część składki lub opłatę nazywaną składką reasekuracyjną. Oddawanie ryzyk w ramach reasekuracji biernej ma szczególne znaczenie dla małych lub krótko działających firm ubezpieczeniowych, ktore posiadają małe środki własne i nie wyrównany portfel ubezpieczeniowy. Reasekuracja zwiększa szansę utrzymania się na rynku zakładu ubezpieczeń, który ma środki własne niższe niż margines wypłacalności. Reasekuracja jest więc specyficznym substytutem wobec kapitałów własnych ubezpieczyciela. Stosowanie reasekuracji sprzyja zachowaniu wypłacalności ubezpieczyciela, jest więc również ważne dla ubezpieczeającego się. Polskie zakłady ubezpieczeń stosują głównie reasekurację bierną zagraniczną i to te należące do działu II. Krajowy rynek asekuracyjny dopiero powstaje, w październiku 1996 r. rozpoczęlo działalność Polskie Towarzystwo Reasekuracyjne. Obecnie na krajowe obroty z tytułu reasekuracji przypada tylko 1-2% ogólnej składki ubezpieczeniowej. Tabela 4.1. prrzedstawia wielkość składek ubezpieczeniowych ogółem do wartości przekazywanych reasekuratorom z tytułu reasekuracji biernej w latach 1994-1996. Tabela 4.1. Składki ubezpieczeniowe i udział reasekuratorów w składkach Wyszczególnienie 1994 1995 1996 mln zł mln zł mnl zł Składki ubezpieczeniowe ogółem 4144,7 100,0 5580,5 100,0 8168,6 100,0 Składki przekazane reasekurantom 1133,8 27,4 1370,6 24,6 1941,9 23,8 Źródło: Za K. Ciuman, Wpływ reasekuracji na funkcjonowanie rynku ubezpieczeniowego w Polsce, dane na podstawie Rocznika Statystycznego 1996, tabela 664 s. 494. Wyniki finansowe instytucji ubezpieczeniowych za 1996r., GUS Warszawa 10.04.1997r. Jak wynika z tabeli 4.1. wielkość reasekuracji w liczbach bezwzględnych rośnie, natomiast od 1995 roku składka przekazywana reasekuratorm w relacji do składki ubezpieczeniowej ogółem spada. Zmniejszenie udziału reasekuracji w składce wynika z nowelizacji ustawy ubezpieczeniowej i przytoczonego wcześniej artykułu 48a22. W I pólroczu 1997 r. składki z tytułu reasekuracji biernej wyniosły 1 528,5 mln zł i w stosunku do analogicznego okresu roku 1996 wzrosły dwukrotnie23.