Henryk Sienkiewicz napisał "Potop" w 1886r. Jest to ciężki okres w historii Polski. Znajduje się ona pod zaborami. Zrywy niepodległościowe nie przynoszą spodziewanych efektów. Sienkiewicz tworząc "Potop" w latach 80-tych XIXw. przeżywa klęskę pozytywistycznych ideałów i haseł. Realizuje więc w swojej powieści społeczne zapotrzebowanie na mit o krzepiącej wymowie. Podstawy do stworzenia takiego mitu dostrzegł Sienkiewicz w XVII-wiecznej przeszłości Polski. Sienkiewicz krzepi serca ukazując etykę zbiorowości, jaką jest naród, jego przywiązanie do rodzinnego kraju, do tradycji przodków. Pokazuje narodowe poczucie solidarności w obliczu zagrożenia zewnętrznego (moment przełomu po obronie Jasnej Góry, jednoczenie się wszystkich wokół króla Jana Kazimierza oraz wspólna walka przeciw Szwedom). Można przytoczyć tu słowa Zagłoby: "(.) Nie ma takowych terminów, z których by się podnieść nie można było (.) przy zjednoczonych siłach mężów i Boskiej pomocy (.)". Takie przesłanie kieruje autor do współczesnych sobie rodaków w czasach nasilających się represji carskich i niemieckich w ostatnich dekadach XIX wieku. Wsącza on w dusze Polaków otuchę i nadzieję, że duch i wola bywają ważniejsze niż siła, że wygrywa się w sytuacjach bez wyjścia. Idea krzepienia serc realizowana jest w "Potopie" także poprzez sposób kreowania głównego bohatera - Kmicica (przeżywa on trudny proces przechodzenia od zbrodni i zdrady do poświęcenia i heroizmu). Jest to wyraz wiary Sienkiewicza w możliwość moralnego odrodzenia jednostki. Rola "pokrzepiania serc" w Potopie łączy się z problematyką historyczności utworu Sienkiewicza. Wprawdzie "Potop" rozpoczyna się kronikarską gawędą o rodzinie Billewiczów, a nie opisem tła historycznego, to jednak na początku powieści narrator nie zrezygnował całkowicie z nakreślenia sytuacji dziejowej. Znalazło to odbicie zarówno w wypowiedziach posatci, jak i partiach opisowo - narracyjnych. Na ten obraz składa się zewsnętrzna sytuacja kraju, konflikty wewnętrzne i ogólna anarchizacja życia w Rzeczypospolitej. Sienkiewicz kładzie szczególny nacisk na wyeksponowanie bezsiły i nieuchronności klęski. Ten ponury obraz Polski, choć w ogólnych zarysach zgodny z prawdą dziejową, został celowo przejaskrawiony. Chodziło przede wszystkim o uwydatnienie beznadziei, w jakiej znalazł się kraj. Po napaści Szwedów zaczynają się kolejne klęski (akt kapitulacji pod Ujściem, zdrada kiejdańska, poddanie się Warszawy i Krakowa). Ponownie widzimy przejaskrawiony obraz zdrady i beznadziejności. Tendencyjnie scharakteryzowane zostały motywy zdrady Janusza Radziwiłła. Według Senkiewicza podstawowe znaczenie miała tu osobista pycha i marzenia magnata o tronie. Podczas wędrówki do Częstochowy Kmicic widział jedynie - wbrew prawdzie historycznej - klęski i upadek Polski. Dopiero Obrona Jasnej Góry staje się momentem przełomowym. Od czasu powrotu króla Jana Kazimierza do Polski, Sienkiewicz przemilczał fakty wskazujące jak w dalszym siągu skomplikowania była sytuacja w kraju; tylko marginalnie wspomniał o niepowodzeniach, koncentrując uwagę na zwycięstwach. Losy i działania historycznego Jana Kazimierza i fikcyjnego Kmicica roją się od nieprawdopodobieństw. Wkomponowane są w ogólną koncepcję dzieła jako przypowieści o narodzie, który pogrążył się w grzechu sprzeniewierzenia swemu władcy i popadł w straszliwą niewolę. Następnie pod wpływem bohaterskiego zrywu obrońców Jasnej Góry, która okazała się arką ocalenia, odrodził się moralnie, stanął u boku króla (wiernego narodowi i religii), pokonując ostatecznego wroga. Zaś losy Kmicica ukazano jako konkretyzację uogólnionych zachować Polaków. Powierzenie postaciom fikcyjnym określonych i ważnych ról historycznych, przy jednoczesnym wpisywaniu postaci znanych z podręczników historii w porządek literackiej fikcji, służyło udokumentowaniu przyjętej koncepcji dziejowej. Ta z kolei była konsekwencją zamysłu dzieła jako utworu pisanego właśnie "ku pokrzepieniu serc". Reasumując "Potop" to powieść napisana "ku pokrzepieniu serc" wszystkich udręczonych przez sytuację zniewolenia. "Potop" ma za zadanie wzbudzić nadzieję na zwycięstwo, rozbudzić uczucia patriotyczne wśród Polaków, jak również przekazać ważny fragment historii Polski. usługi dźwigowe bielsko białą
Adam Mickiewicz "Dziady część III"