Portret polskiego sarmaty
Sarmata kojarzy się nam z postawnym szlachcicem, dumnym, walczenym, lecz klotliwym, sklonnym do bojek i do miodum kultywujacym tradycje, przekonanym o swietnosci polskiego ustroju i „zlotej szlacheckiej zdolnosci”. Wzor sarmaty wrysowany jst w „pamietniki” – Psaka. Autor idealizuje pewne fakty, Na kartkach utworu czytamy bowiem o prawym szlachcicu , walczenym – w czesci o wojnach. O dobrym gospodarzu w czesci o zyciu ziemianskim. Sarmata jawi się jaki dzielny zolnierz, patriota, obronca przywilejow szlacheckich i wiary katolickiej, wobec którego nawet krol odczuwa szacunek. Te idealna wizje przycmiewa fakt, iż jest to również szlachcic chciwy lupow, dbajacy o wlasne wygody, fanatyk w kwestiach wolnosci szlacheckiej – negujacy i krytykujacy obce zwyczaje. O samym pasku wiadomo z jego bibliografii ze był awanturnikiem, prowadzil wieczne procesy z sasiadami i był dwukrotnie skazany na banicje. Poezja nurtu ziemianskiego ukazuje szlachcica – sarmate, jako zapatrzonego we wlasne tradycje i niechetnego wobec obcych wzorow mody. Glosil wolnosc jednostki szlacheckiej, az do skrajnego „liberum veto”. Glosil tez kult tradycji, wlacznie z wlasnym strojem – kunsztem. Wyznawal religie katolicka, bywalo tez ze popadl w dewocje i nietolerancje. I to wlasnie stalo się przyczyna faktu, ze ludzie oswiecenia okreslili kulture sarmacka jako etap zacofania, dewocji i ciemnoty. Skad wziela się nzawa i mit sarmacki ? Wg. historykow XVI-wiecznych , polska szlachta miala się wywodzic od starozytnych sarmatow – dzielnych wojonikow spokrewnionych ze Scytami, którzy przybyli na brzeg Wisly, tu się isiedlili i dali poczatek rycerstu polskiemu. Oczywiście rodowod tego typu bardzo przypadl szlachcie do gustu, stal się zrodlem calej formacji kulturowej – od poczucia narowodej potegi, az po stroj nw wzor wschodni. Sarmatyzm był bardzo silna ideologia, oddzialywal nawet na puzniejsze epoki. Przykladowi sarmaci : Rejent i Czesnik z „Zemsty” Fredry, Sedzia i Jacek Soplica z PT.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"