Wyszukiwarka:

Wszędzie ------------------ Artykuły Newsy Informacje Linki Pliki

Polityka gospodarcza wiąże się z oddziaływaniem państwa na gospodarkę. Oddziaływanie państwa na gospodarkę jest pojęciem szerszym od pojęcia polityki gospodarczej. Państwo na gospodarkę oddziaływuje zawsze. Jeżeli istnieje państwo to potrzebuje ono środków do utrzymania aparatu państwowego i realizacji celów. Z istnieniem państwa związany jest pobór podatków i innych świadczeń publiczno – prawnych. Tan fakt wpływa na postępowanie układów gospodarczych, jednostek i innych instytucji. Jeżeli osoba prawna odprowadza 30 % podatku do państwa to nie może ich przeznaczyć np. na inwestycje własne. Będzie więc dążyć do minimalizacji podstawy opodatkowania. Jeżeli państwo pobiera podatki i cła, to są one na coś przeznaczane. Państwo kieruje zamówienia publiczne do określonych układów, które rozwijają się. Struktura wydatków publicznych kształtuje gospodarkę narodową. Państwo działając oddziaływuje zawsze na gospodarkę. O polityce gospodarczej mówimy gdy państwo stawia sobie cel, następnie stosuje środki po to, aby cel ten był osiągnięty. Przykład : Państwo w ramach zamówień publicznych zamawia uzbrojenie , mamy dwie sytuacje : 1. zakup dokonywany jest wyłącznie ze względu na potrzeby obronne państwa. Dokonuje wyboru dostawców wg dwóch kryteriów : - tego który zapewni możliwie dobrą jakość towaru, - przy takiej jakości cena nie będzie wygórowana. Nie mówimy tu o polityce gospodarczej gdyż tak zachowuje się każdy podmiot gospodarczy w warunkach gospodarki rynkowej. 2. to samo zamówienie, ale gospodarka krajowa jest w warunkach kryzysu ( niski popyt ). Państwo chce pobudzić gospodarkę i zwiększa zamówienia publiczne. To zamówienie zostaje kierowane do dostawców krajowych. Różne regiony kraju dotknięte są różnym stopniem bezrobocia. Państwo ulokuje to zamówienie tam gdzie to bezrobocie jest najwyższe. Jest to element polityki gospodarczej. Termin polityka gospodarcza używany jest w dwóch znaczeniach : 1. pewna działalność praktyczna, którą zajmują się podmioty polityki gospodarczej. Działalność ta polega na wyznaczeniu celów, a następnie doborze środków potrzebnych do ich realizacji. 2. pewna dyscyplina wiedzy, można by powiedzieć, że jest to teoria polityki gospodarczej. Człowiek jeśli prowadzi jakąś działalność stara się stworzyć teoretyczne podstawy do praktycznej działalności. Istnieje związek między polityką gospodarczą praktyczną a teoretyczną. Zadaniem polityki jest opracowanie reguł, zasad mówiących o tym, jak należy praktyczną politykę prowadzić. To stwierdzenie pozwala umiejscowić politykę gospodarczą rozumianą jako naukę wśród innych nauk. Podstawowy podział nauk to : 1. nauki podstawowe, 2. nauki stosowane. Ad.1. Nauki podstawowe – zadaniem ich jest poznanie rzeczywistości. Poznanie i sformułowanie praw, które tą rzeczywistością rządzą. W ekonomii taką nauką podstawową jest teoria ekonomii czyli makro i mikro ekonomia. Ad.2. Nauki stosowane – zadaniem ich jest dostarczenie, sformułowanie zasad pomocnych przy kształtowaniu i przekształcaniu rzeczywistości np. polityka gospodarcza. Wynika stąd ścisły związek pomiędzy polityką gospodarczą a teorią ekonomii. Nie ma prowadzenia racjonalnej polityki gospodarczej bez znajomości praw ekonomii. Warunkiem koniecznym racjonalnej polityki gospodarczej jest znajomość tych praw. LANGE – „Ekonomia polityczna.” - Polityka gospodarcza polega na wykorzystaniu praw ekonomicznych. Prowadząc politykę gospodarczą nie można działać wbrew tym prawom. Trzeba je umiejętnie wykorzystać. Geneza polityki gospodarczej ( rozwój ) Polityka gospodarcza zaczęła się rozwijać w XX w ( w pierwszej połowie ). O jej rozwoju jako działalności politycznej zadecydowały 2 historyczne wydarzenia : 1. przyjęcie w ZSRR nakazowo – rozdzielczego systemu kierowania gospodarką narodową ( było to w połowie lat 20-tych ). Cała gospodarka narodowa była traktowana jako duże przedsiębiorstwo kierowane przy pomocy nakazów przez partyjno – rządowe kierownictwo, 2. wielki kryzys gospodarczy – przełom lat 20-30 – w krajach, w których funkcjonowała gospodarka rynkowa. Spowodował on znaczącą zmianę poglądów na rolę państwa w gospodarce rynkowej. Skutkiem był stały trend ( do lat 30-tych ) do wzrostu roli państwa w gospodarce. Aby uzmysłowić sobie znaczenie tych zdarzeń na politykę gospodarczą należy zauważyć, że w XIX w. i na początku XX w. rola państwa w gospodarce została ograniczona do minimum. Jeśli porównany różne epoki to na początku XX w. rola państwa była bardzo mała. Zgodnie z panującą doktryną państwo miało 2 zadania do spełnienia : 1. powinno ustalić porządek prawny ( gospodarczy – czyli zbiór norm prawnych regulujących życie gospodarcze, 2. państwo dysponując aparatem przymusu powinno zapewnić, aby te normy prawne były przestrzegane. Natomiast zgodnie z tą koncepcją państwo nie powinno oddziaływać na gospodarkę. Państwo miało ustanowić ten porządek, ale procesy w ramach tego porządku miały przebiegać wyłącznie pod wpływem mechanizmu rynkowego np. : wzrost gospodarczy kształtowany przez rynek, inwestorzy kierując się sytuacją rynkową powinni inwestować, państwo nie powinno ustalać cen minimalnych. W jednym przypadku państwo miało się angażować w gospodarkę, jeżeli podmioty gospodarcze nie chciały włączyć się do systemu gospodarczego np. infrastruktura – budowa dróg. Gospodarka funkcjonująca wg tych zasad nie była idealna. Występowały na przemian okresy rozwoju i kryzysu. Z tych niedoskonałości wysunięto dwa wnioski : 1. w ZSRR- radykalny wniosek – skoro gospodarka rynkowa ma takie niedoskonałości to trzeba ją odrzucić i zastąpić innym systemem nakazowo – rozdzielczym. Nastąpiła transformacja systemu. 2. w państwach, w których funkcjonowała gospodarka rynkowa, nastąpił wielki kryzys ekonomiczny, który obnażył słabości gospodarki rynkowej. Partie radykalne zyskiwały ogromną popularność. W odpowiedzi na słabości gospodarki rynkowej podjęto próbę jej modyfikacji czyli zachowanie istoty gospodarki rynkowej, ale zmianę jej modelu polegającą na zwiększeniu roli państwa w gospodarce. Początkowo ta polityka gospodarcza miała charakter antykoniunkturalny. Podstawowym celem stało się zmniejszenie amplitudy wahań koniunkturalnych w gospodarce. Szczególną rolę odegrała tutaj teoria KEYNSA – czyli polityka budżetowa. Polityka państwa – jeśli gospodarka się rozwijała ( zrost ) to państwo powinno prowadzić działalność skierowaną na schładzanie gospodarki i odwrotnie. W przypadku spadku – państwo podejmuje działalność do pobudzania i wzrostu. KEYNS – zaproponował odejście od zasad corocznego równoważenia budżetu, które konsekwentnie powodowało zwiększenie amplitudy wahań koniunkturalnych w okresie wysokiego rozwoju gospodarczego wpływy z podatków pośrednich i bezpośrednich są wysokie, duże zatrudnienie, wysoka płaca i dochody. Gospodarka w kryzysie – spadają wpływy z podatków bezpośrednich i pośrednich, państwo powinno ograniczyć swój popyt czyli zamówienia publiczne. Koncepcja Keynsowska – aby w okresie rozwoju gospodarczego schładzając gospodarkę państwo powinno ograniczyć swoje wydatki ( nadwyżka przychodów ). W okresie kryzysu rząd chcąc pobudzić gospodarkę powinien więcej wydawać, zwiększać zamówienia rządowe. Politycy w praktyce zaakceptowali zasadę drugą. Była to pierwsza faza polityki gospodarczej – przeciwdziałanie wahaniom koniunkturalnym. Po II wojnie światowej polityka gospodarcza rozwinęła się. Państwo nie tylko nie przeciwdziałało, ale stawiało cele o charakterze pozytywnym czyli : wzrost gospodarczy, sprawiedliwy podział dochodów, kształtowanie struktur gospodarczej ( w układzie sektorowym i regionalnym ). Wystąpiła tendencja do wzrostu roli państwo w gospodarce. W XX w. obserwujemy trend do wzrostu roli państwa w gospodarce ( działalność praktyczna). Nasuwa się pytanie czy jest to prawdopodobne, aby przez kilka tysięcy lat państwo tylko w sposób nieświadomy oddziaływało na gospodarkę i nie prowadziło polityki gospodarczej ? Nie ma stałej tendencji wzrostu roli polityki gospodarczej. Teorie polityki gospodarczej. profesor Taylor w „Historii ekonomii” – wyznaje charakterystyczne poglądy Arystotelesa ( w swoim podst. dziele ). Terminem „Polityka” określa w znacznej mierze teorię polityki gospodarczej, czyli polityka gospodarcza jako dyscyplina ma swoje korzenie w starożytnej Grecji. Przynajmniej od tego czasu prowadzone są rozważania na temat celów, które państwo powinno realizować i środków. Te trendy znaleźć można we wszystkich szkołach ekonomicznych funkcjonujących przez te 2000 lat. Rozważania ekonomiczne można podzielić na kategorie: 1. wg kryteriów charakteru ( typu ) nauki : - nauki podstawowe - nauki stosowane, 2. wg kryteriów skali - makro – cała gospodarka narodowa, - mikro – układy gospodarcze. NAUKI Skal makro Skala mikro Nauki podstawowe Makro-ekonomia Mikro-ekonomia Nauki stosowane Polityka gospodarcza Wszystkie nauki szczegółowe o przedsiębiorstwie. : - zarządzanie. przedsięb. - ekonomika przedsięb. W/w zajmowała się każda szkoła ekonomiczna. np. Merkantyliści – głównym celem przedsiębiorstwa powinno być zgromadzenie złota względnie walut wymienialnych na złoto. Stosowali je : Anglia – w czasach Elżbiety I, Francja – w czasach Ludwika XIV . Polityka gospodarcza rozwijała się przez całe wieki ale nie było pojęcia polityka gospodarcza. Tendencja do powstawania nauk społecznych jest młoda, zapoczątkowana przez oświecenie. Samo pojęcie polityki gospodarczej powstało w połowie XIX w. ( a nie XX w. ). Twórcą tego pojęcia i tej dyscypliny wiedzy był niemiecki profesor prawa państwowego wykładający na dwóch znanych uniwersytetach w Edelkastel i Haidelbergu _ RAU. Ta dyscyplina wiedzy powstała na styku dwóch innych dyscyplin : 1. teorii ekonomii – a ściślej klasycznej ekonomii angielskiej, która dominowała wtedy w świecie. 2. teorii prawa. Związek polityki gospodarczej z prawem : - przynajmniej w państwach praworządnych każda działalność państwowa, także polityka gospodarcza musi mieć prawne podstawy ( Rada Polityki Pieniężnej zmienia wysokość stóp procentowych ponieważ jest do tego upoważniona w ustawie ), - oddziaływanie państwa na gospodarkę odbywa się głównie przy pomocy norm prawnych. Państwo ustanawia normy prawne regulując życie gospodarcze. Fundamentalne znaczenie mają KH, KC, KP, ustawodawstwo podatkowe, ubezpieczenia, funkcjonowanie banków, publiczny obrót papierami wartościowymi. Państwo wydaje rozporządzenia wykonawcze. Poprzez różne artykuły prawne próbuje zakreślić pole prawnie dopuszczalnych działań w gospodarce ( co wolno w gospodarce robić). Są to zachowania, które realizują cele polityki państwa- te które chce wywołać. Znaczenie norm prawnych w polityce gospodarczej. Często jest tak, że państwo ustala normy prawne licząc na to, że będą respektowane. Jednak powstają tzw. luki prawne i układy gospodarcze mogą zachowywać się zgodnie z prawem w inny sposób ( zachowanie sprzeczne z intencją państwa ). Sukces w polityce gospodarczej zależy od : 1. trafności koncepcji ekonomicznej, 2. prawnego oprzyrządowania działań państwa czyli jakości norm prawnych ( normy muszą mieć wysoką jakość ). Związki polityki gospodarczej z teorią ekonomii mają charakter merytoryczny, koncepcyjny. Związek polityki gospodarczej z teorią prawa ma charakter narzędziowy, bo prawo jest narzędziem przy pomocy którego polityka gospodarcza jest prowadzona. Powstanie w połowie XIX w. polityki gospodarczej- sprowadzono rolę państwa w gospodarce do minimum. Ta dyscyplina wiedzy przez kilkadziesiąt lat wegetowała, dopiero w okresie międzywojennym zaczęła się rozwijać. Była już wykładana na wszystkich polskich uniwersytetach i szkołach ekonomicznych. Nie zmieniło się to nawet po II wojnie światowej. W 1939 roku w Polsce i innych krajach socjalistycznych zniesiono przedmiot „polityka gospodarcza” i wprowadzono „planowanie gospodarki narodowej”, wykładany do początku lat 90-tych. W Polsce wykładany był tylko 10 lat, zniesiono go w latach 50 –tych i w to miejsce wprowadzono „planowanie i politykę ekonomiczną”. Pierwsza autentyczna koncepcja zreformowanej gospodarki nakazowo – rozdzielczej w Polsce pojawiła się po 1956 roku. Gospodarki państw socjalistycznych były permanentnie reformowane, bo wyniki były złe. Były to jednak reformy pozorne np. zstąpienie jednej nazwy innymi ( centralny zarząd > zjednoczenia > wielkie organizacje gospodarcze > zrzeszenia i gwarectwa ( w górnictwie ). Pierwsza koncepcja pojawiła się w Polsce w II poł. lat 50-tych, zmierzała do tego, aby ograniczyć rolę planu centralnego o charakterze nakazowym. Jeden z wariantów zakładał podział gospodarki na dwa sektory : 1. sektor o charakterze strategicznym – surowce, hutnictwo, energetyka, produkcja maszyn. Ten sektor państwo miało w pełni kontrolować. 2. sektor wytwarzający środki konsumpcji – poddany roli mechanizmu rynkowego (decydują ludzie a nie państwo). Jeśli państwo miałoby przestać kierować nakazowo, to musi mieć narzędzia oddziaływania pośredniego. Musi jednocześnie posługiwać się nakazowym systemem i narzędziami ekonomicznymi. Przedmiot ten przetrwał do lat 90-tych. Później zlikwidowano planowanie i została polityka gospodarcza. Państwa socjalistyczne planują politykę gospodarczą, a państwa kapitalistyczne prowadzą politykę gospodarczą. Wtedy zdecydowanie dominowało planowanie. Pojęcie polityki – z języka starogreckiego. 1. w mowie potocznej- najszersze – to każda świadoma, konsekwentnie zmierzająca do celu działalność, podmiotem są : podmioty władzy, partie polityczne, każdy z nas – ogół naszych działań świadomych ( nie pod wpływem emocji i impulsu ). W nauce dochodzi do ograniczenia znaczenia. Wyróżnić można 2 sposoby podejścia do definicji polityki : a. w nauce pojęciem kluczowym jest pojęcie władzy ( patrzymy przez prymat władzy ). Polityka to ta część stosunków między ludzkich, których treścią jest panowanie, rządzenie władza, narzucanie koncepcji jednego człowieka lub grupy ludzi innym. Podmioty : - podmioty władzy państwowej i publicznej, - partie polityczne, - organizacje społeczne (zabierające głos w sprawach politycznych np. związki zawodowe), - nie są nimi związki hodowców zwierząt, - mogą być związki wyznaniowe ( jeśli wypowiadają się na tematy publiczne, mogą wpływać na decyzje podmiotów władzy ). Niektóre jednostki nie spełniające żadnych politycznych, publicznych funkcji muszą spełniać dwa warunki aby być podmiotami: muszą wypowiadać się w sprawach publicznych, wypowiedzi tych osób z racji ich autorytetu moralnego, społecznego czy politycznego, przekazywane przez media, kształtują opinię publiczną i wpływają na decyzje podmiotów np.: Picasso – autorytet artystyczny, Sacharow (ZSRR), Havel ( Czechy), Wałęsa, Gandi (Indie). b. podmiotami polityki są wyłącznie podmioty władzy politycznej – to podmioty które mają prawo decydować o ludzkim życiu ( wyposażone w aparat przymusu). Podmioty : podmioty władzy i parte – nie, chyba że : – podmioty władzy – odniesienie wyłącznie do państw praworządnych (kraje demokratyczne), – znane są wydarzenia gdzie mają to prawo także partie polityczne np. hitlerowskie Niemcy SS, NSDAP. Polityka deklarowana – polityka exante – znajduje wyraz w programach działania rządu, partii politycznych. Polityka realizowana – polityka expost – w działaniach faktycznie podjętych. 2. Pojęciem kluczowym jest pojęcie dobra wspólnego Polityka to zespół działań mających na celu dobro wspólne członków wspólnoty. Akceptuje się to, że polityka polega na sprawowaniu władzy i walce o władzę. Różnice pomiędzy dwoma podejściami - różne rozłożenie akcentów : 1. to czym jest polityka, 2. akcentuje się cel sprawowania władzy ( podejście celowościowe ). Władza nie jest celem samym w sobie. Sprawowanie władzy to służba publiczna, podjęta z zamiarem realizacji dobra wspólnego. Włada to pewna służba na rzecz obywateli czyli państwo jest dla obywatela. Podstawowe cele państwa i zasady, których pastwo powinno przestrzegać. Wyróżniamy dwa podstawowe cele państwa : 1. państwo powinno dbać o dobrobyt swoich obywateli – wiąże się to z polityką gospodarczą, 2. pomoc ( ochrona ) tym obywatelom, którzy nie z własnej winy nie są w stanie zaspokoić swoich potrzeb ( opiekuńcza funkcja państwa – cel polityki społecznej ). Dwie zasady które państwo powinno respektować : Zasada I. Państwo nie powinno naruszać należytej wolności swych obywateli i słusznej swobody ich działalności. Z tej zasady wynika po pierwsze, że jedną z naczelnych wartości które państwo powinno respektować jest wolność. W zasadzie tej dwukrotnie mówi się o tym samym – należytej wolności i słusznej swobody. Wolność i swoboda są pojęciami bliskoznacznymi. Dlatego zatem wyróżnia się tutaj dwie rzeczy : wolność „od” i wolność „do”. Rozróżnienie dokonane zostało przez Niemca Karla Laspersa. Wolność „od” jest to wolność od ograniczeń, wolność od zagrożeń. Respektowanie tej zasady wymaga od państwa aby wszelkiego rodzaju ograniczenia obywateli były sprowadzone do niezbędnego minimum. Tzn. akceptuje to, że państwo ma prawo i w pewnych wypadkach musi ograniczać, przynajmniej w dwóch sytuacjach : - wtedy gdy wymaga tego interes państwa ( z prawa własności wynika, że właściciel ma prawo dysponowania rzeczą, która do niego należy, może ją używać według swojej woli ale np. na wyrąb lasu musi dostać zgodę odpowiedniego organu administracji, czyli mamy do czynienia z ewidentnym ograniczeniem, inaczej mówiąc z ograniczeniem wolności obywatela, w imię wspólnych interesów, nie można dopuścić do chaotycznego wyrębu drzewa ). Interes państwa i całej wspólnoty czyli to dobro wspólne, może wymagać od państwa aby nakładało pewne ograniczenie na wolność obywateli. - po drugie - takie ograniczenia nakłada się również po to aby chronić innych obywateli przed negatywnymi skutkami działania (ograniczają wolność tego, który produkuje ścieki). Zasada ta mówi więc tylko tyle, że tych ograniczeń winno być jak najmniej. W drugim członie zasady (swoboda do działania) tu mamy do czynienia z wolnością „do”. - Jedną z podstawowych wolności w sferze ekonomicznej jest swoboda w podejmowaniu działań gospodarczych, jest jedną z kardynalnych zasad gospodarki rynkowej (w systemie nakazowo rozdzielczym ta wolność była bardzo silnie ograniczona). W warunkach gospodarki rynkowej , jest wolny dostęp do rynku dla producenta, co oznacza, że każdy kto chce może podjąć działalność gospodarczą i nie musi nikogo pytać o zgodę. Wystarczy zarejestrować bądź w sądzie bądź w Urzędzie Gminy. Istnieje więc swoboda w podejmowaniu działalności gospodarczej. Istnieją jednak ustawy regulujące prowadzenie działalności gospodarczej, wprowadzają pewne ograniczenia. Wymienia się w nich pewien zestaw działalności , których podjęcie wymaga uzyskania zgody czyli koncesji. - Państwo może również odgraniczyć swobodę w zakresie podejmowania działalności gospodarczej w zupełnie inny sposób, wcale nie musi stosować tych ograniczeń o których była mowa wyżej, ale może samo podjąć się tej działalności. Również w tym momencie mamy do czynienia z ograniczeniem wolności „do”, nie ma ograniczeń prawnych do prowadzenia działalności gospodarczych, ale jeżeli państwo samo tę działalność podejmuje to tym samym ogranicza możliwości prowadzenia tej działalności przez obywateli. Czy drugi człon tej zasady mówi o tym, że państwo powinno ograniczyć swoją działalność wyłącznie do tych sfer w których poszczególni obywatele nie są w stanie zaspokoić pewnych potrzeb względnie druga sytuacja w której poszczególni obywatele nie chcą pewnych potrzeb zaspokajać do im się to np. nie opłaca albo nie maja ostatecznych środków. Tą są dwie sytuacje w których państwo powinno wkraczać i podjąć własną działalność na tym polu : I – gdy obywatele nie są w stanie pewnych potrzeb zaspokoić – ochrona narodowa, bezpieczeństwo wewnętrzne, wymiar sprawiedliwości. II – gdy obywatele nie są w stanie lub nie chcą pewnej działalności podjąć – budowa autostrad. Najczęściej ta sytuacja dotyczy sfery infrastruktury. Podsumowanie I zasady : zgodnie z tą zasadą państwo powinno wprowadzać minimum ograniczeń a z drugiej strony nie powinno wyręczać obywateli, jeżeli obywatele są w stanie sami zaspokoić swoje potrzeby. Zasada II Państwo powinno przestrzegać ustanowionego przez siebie porządku prawnego. Państwo stanowi prawo, parlament uchwala ustawy, rząd i ministrowie wydają rozporządzenia wykonawcze, ale jeśli prawo już zostanie ustanowione to wtedy powinno ono obowiązywać w równym stopniu obywatela i państwo. Ta zasada w praktyce przestrzegana jest tylko w państwach demokratycznych, w tych których władza rządowa jest niezależna od władzy państwowej. Temu służy zasada podziału władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Warunkiem przestrzegania tej zasady jest niezależność sądów od władzy państwowej. W państwach demokratycznych sądy mogą kwestionować ustawę stwierdzając jej niezgodność z konstytucją, mogą zakwestionować rozporządzenie wykonawcze. Polityka gospodarcza. Często polityka gospodarcza utożsamiana jest z kierowaniem, mówi się że prowadzenie polityki polega na kierowaniu . Nie ma jednej przyjętej definicji polityki gospodarczej. Każda z podanych niżej 4 definicji polityki zwraca uwagę na jej aspekty. Definicja I Autor prof. Seweryn Kruszczyński. Wg niego polityka gospodarcza polega na bezpośrednim kierowaniu gospodarką narodową przez państwo lub pośrednim oddziaływaniu na funkcjonowanie tej gospodarki. Następujące elementy definicji : 1. utożsamia się w niej ( stawia się znak równości ) pomiędzy polityką gospodarczą i kierowaniem gospodarką narodową, 2. wskazuje się podmiot tej polityki - autor pisze że jej podmiotem jest państwo. Nie precyzuje szczebla władzy państwowej, ogólnie mówi że państwo tzn. że każdy szczebel władzy państwowej : centralna, wojewódzka, powiatowa. 3. autor wyróżnił ( najważniejsze – istota ) wyróżnił dwa sposoby ( 2 metody ) prowadzenia polityki gospodarczej : 3.1. bezpośredni, polega na użyciu instrumentów o charakterze nakazowym, będą to nakazy, zakazy, limity ( np. w gospodarce rynkowej limit importu bezcłowego sam. osobowych ). Nie utożsamiać stosowania instrumentów nakazowych tylko z gospodarką systemu nakazowo rozdzielczego. Jest pewien typ instrumentów charakterystycznych dla gosp. nakazowo rozdzielczej. 3.2. sposób pośredni – pośrednie oddziaływanie na funkcjonowanie gospodarki za pomocą instrumentów, dwa typy : 3.2.1. parametry ekonomiczne używa się w dwóch znaczeniach , w znaczeniu pierwszym parametr w sensie wynikowym, który charakteryzuje gospodarkę ( stopa inflacji, poziom długu publicznego, dodatnie lub ujemne saldo wymiany z zagranicą, stopa bezrobocia, poziom wynagrodzenia ) są to wielkości wynikowe, nie są parametrami przy pomocy których podmiot polityki oddziałuje na kogoś. Podmiot polityki oddziaływuje na kogoś za pomocą : kursu złotego - ustalanego przez bank centralny, stopy procentowej banku centralnego - ustalanej przez radę polityki pieniężnej, stawki celne, stopy podatkowej, stawek amortyzacyjnych, progów podatkowych – są to parametry ekonomiczne używane do oddziaływania na inne układy przez podmiot polityki Jeżeli mówimy, że polityka gospodarcza polega na oddziaływaniu na kogoś to mamy na myśli te parametry które ustalają podmioty polityki. 3.2.2. instrumenty o charakterze informacyjnym. Podsumowanie : bezpośrednie kierowanie gospodarką wiąże się z instrumentami o charakterze nakazowym i posługiwanie się tymi instrumentami jest charakterystyczne w szczególności dla systemu nakazowo rozdzielczego aczkolwiek nie tylko tam były używane, natomiast pośrednie oddziaływanie na gospodarkę odbywa się przy użyciu parametrów ekonomicznych i to są instrumenty charakterystyczne dla gospodarki rynkowej. W żadnym razie jednak nie należy sprowadzać różnicy między systemem nakazowo rozdzielczym a gosp. rynkową do tego że w obu tych systemach stosowane są inne instrumenty polityki. To nie jest jedyna różnica. Nie jest to różnica najważniejsza. Dwie podstawowe różnice pomiędzy tymi dwoma systemami dotyczą: 1. zakładanych motywów działania jednostek 2. poglądy na temat roli państwa w gospodarce. U podstaw sytemu nakazowo rozdzielczego tkwiło założenie, że podstawowym motywem działania jednostki jest dobro społeczne, a więc że każda jednostka realizuje w pierwszym rzędzie dobro społeczne, dobro wspólne , natomiast interes własny jest zupełnie na drugim planie. Dążenie do własnych celów było sprzeczne z moralnością socjalistyczną. Z tego założenia wypływały wszelkie dalsze konsekwencje tego sytemu. Interes wspólny, dobro społeczne może wyrazić tylko centralna władza państwowa ( ona najlepiej wie na czym to dobro polega ), należy więc przyjąć plan centralny i wmówić każdemu układowi z osobna co ma zrobić aby zrealizować dobro wspólne. Centralny plan gospodarczy to jest suma centralnych planów rządowych realizowanych przez poszczególne jednostki. Jeszcze jedna konsekwencja, w tym systemie układu gospodarczego jednostki pozbawione zostały podmiotowości, cechą podmiotu jest to że ma własne cele a tu nie ma własnego celu ma dobro wspólne. Gospodarka rynkowa – zakłada, że podstawowym motywem działania jednostki jest dążenie do uzyskania korzyści. Każdy układ, jednostka, układ gosp. także władza państwowa ma swoje własne cele, każdy dąży do realizacji swoich własnych celów. W tym systemie władza państwowa akceptuje to że każdy układ z osobna ma inne cele od celów władzy państwowej. Włada państwowa akceptuje podmiotowość poszczególnych układów. Władza państwowa buduje plan, który nie jest jednak sumą arytmetyczną planów poszczególnych układów gospodarczych. Jeżeli jednak władza ma w tym systemie różne cele to musi też mieć narzędzia ich realizacji. Jeżeli akceptuje podmiotowość układów to nie może niczego nakazywać. Druga możliwość – pośredniego oddziaływania, ma narzędzia przy pomocy których stara się wpłynąć na działanie poszczególnych układów. Kierowanie gospodarką przy użyciu instrumentów nakazowych oparte jest o aparat przymusu, natomiast w gosp. rynkowej, włada państwowa ustala pewne reguły gry, czyli pewien zbiór norm prawnych regulujących życie gospodarcze. Stara się wpłynąć na działanie układów aby działały tak jak ona chce. Czyli oddziaływanie pośrednie polega na tym , że włada centrala stara się stworzyć taki zbiór warunków prawno – ekonomicznych, w którym to zbiorze układy gosp. działające we własnym interesie dążąc do realizacji własnych celów będą równocześnie realizować cele polityki państwa. Wydaje się że znacznie łatwiej jest kierować gospodarką przy pomocy nakazów, można użyć aparatu przymusu aby wszyscy robili to czego władza sobie życzy. Okazuje się że gosp. rynkowa, gdzie władza nie posługuje się nakazami jest systemem skuteczniejszym niż system nakazowo rozdzielczy. Jest jedna słabość posługiwania się instrumentami o charakterze nakazowym, można kogoś zmusić do wykonania czegoś, nie można jednak zmusić do efektywnego działania. Podstawową słabością systemów opartych na zasadach nakazów jest niska efektywność. Posługując się nakazami mamy do czynienia z trzema tezami: 1. układ nie jest w stanie racjonalnie gospodarować 2. układ gospodarczy w takim systemie nie chce racjonalnie gospodarować nie odczuwa takiej potrzeby 3. koszt funkcjonowanie systemu gosp. opartego o nakaz jest bardzo kosztowym. Porównanie dwóch systemów : 1. Koszty funkcjonowania dwóch systemów : - w gospodarce nakazowo rozdzielczej to: musimy zbudować cały aparat, który by te instrumenty stworzył, takim podstawowym instrumentem był plan centralny, trzeba było stworzyć cały system opracowania planu centralnego. Wytyczne Komisji Planowania przy Radzie Ministrów szły przez wszystkie szczeble aż do zakładu i droga powrotna. Trzeba było także kontrolować wykonywanie rozkazów na poszczególnych szczeblach – druga przyczyna wysokiego kosztu funkcjonowania tego aparatu. - w gospodarce rynkowej to : kontroluje się dwie sprawy : czy są przestrzegane powszechnie obowiązujące normy prawne – ministerstw kontroli, PIP, PIH, ochrona środowiska oraz to czy poszczególne jednostki i układy wywiązują się ze swoich zobowiązań publiczno prawnych – czy płacą podatki i obowiązkowe ubezpieczenia. Koszt funkcjonowania sytemu gospodarki rynkowej jest nieporównywalnie niższy od kosztu funkcjonowania systemu nakazowo rozdzielczego. 2. Efektywność układów : Zasada racjonalnego gospodarowania – albo należy maksymalizować efekty przy założonych nakładach, albo minimalizować nakłady przy założonych efektach. Makymalizujemy efekty poprzez koncentrację zasobów czyli ustalenie takiej produkcji przy której z jednostki nakładów otrzymamy maksymalny efekt. W miarę powiększania skali działania to do pewnego momentu koszt jednostkowy maleje potem zaczyna rosnąć. Tylko taki układ gospodarczy może maksymalnie gospodarować który ma prawo podejmować decyzję o skali produkcji czyli o stopniu koncentracji zasobów. Minimalizujemy nakłady poprzez substytucję czynników produkcji , albo inaczej poprzez wybór techniki wytwarzania. Ten sam produkt końcowy możemy otrzymać stosując technikę bardziej pracochłonną albo bardziej kapitałochłonną. Jeżeli działamy w kraju w którym koszty pracy są wysokie, wtedy wybierzemy technikę kapitałochłonną co pozwoli nam na zmniejszenie kosztu jednostkowego. Jeżeli działamy tam gdzie koszty pracy są stosunkowo niskie to wybierzemy technikę bardziej pracochłonną, wtedy będziemy mieć niże koszty wytwarzania. Wniosek : tylko taki układ gospodarczy może racjonalnie gospodarować który może wybierać technikę produkcji . W systemie nakazowo rozdzielczym : układ gospodarczy nie jest w stanie efektywnie gospodarować. Skala produkcji i technika wytwarzania była przedsięb. narzucona przez władzę centralną. W tym systemie możliwość racjonalnego gospodarowania miała władza centralna, miała co nie znaczy że z niej korzystała. W klasycznej gospodarce wolno - rynkowej : podmioty miały pełną swobodę racjonalnego gospodarowania, nie miała jej natomiast władza centralna, państwo w ogóle nie oddziaływało na gospodarkę. Był to system w którym była możliwość racjonalnego gospodarowania w skali mikro, nie było możliwości racjonalnego gospodarowania w skali makro. Efekty tego systemu wcale nie były zachwycające jeśli weźmie się pod uwagę fakt, że ciągle powtarzały się z coraz większym nasileniem kryzysy gospodarcze. Trudno powiedzieć że system działa w całości w sposób racjonalny, jeżeli 40 % ludzi jest bez pracy, masowe zubożenie społeczeństwa. Każdy układ z osobna działał racjonalnie, ale system jako całość wcale racjonalny nie był. Konieczne jest aby w systemie ekonomicznym istniała możliwość , racjonalnego gospodarowania zarówno w skali mikro jak i skali makr. Począwszy od lat 30 państwo uzyskało coraz większe możliwości oddziaływania na gospodarkę, czyli realizowania zasady racjonalnego gospod. w skali makro ekonomicznej, oczywiście zachowało możliwości racjonalnego gosp. w skali mikro ekonomicznej. Nastąpiło przejście od klasycznej gospodarki wolno rynkowej to tzw. sterowanej lub kierowanej gospodarki rynkowej. W systemie nakazowo rozdzielczym również byli ludzie którzy zdawali sobie z tego sprawę, że i w tym systemie trzeba stworzyć możliwość racjonalnego gospodarowania w skali mikro. Była możliwość racjonalnego gospodarowania w skali makro, brakowało w skali mikro. Podejmowano autentyczne próby reform. Z przyczyn politycznych jednak było to niemożliwe do przeprowadzenia. Istnieje jedna zasadnicza różnica między gospodarką rynkową i systemem nakazowo rozdzielczym. Gospodarka rynkowa jest systemem naturalnym, nikt go nie wymyślił powstał w naturalny sposób w procesie historycznym. Cechą systemów naturalnych jest to , że wykazują one olbrzymią zdolność adaptowania do zmieniających się warunków. Istota jej jest niezmieniona od wielu lat. System nakazowo rozdzielczy jest systemem sztucznym, jest systemem wymyślonym, można wskazać konkretne osoby które wymyśliły ten system . Cechą systemów sztucznych jest brak zdolności adaptowania się do zmieniających warunków, ten system może trwać bez zmian. Z doświadczenia historycznego wiadomo że jeżeli sztuczne systemy próbuje się zmienić to one rozsypują się. System nakazowo rozdzielczy był nie reformowany . Układy gosp. nie chciały racjonalnie gospodarować, nie były tym zainteresowane. Układ gospodarczy oceniany był na podstawie wykonanego planu, koszty jego wykonania nie grały roli. Druga przyczyna – w tym systemie posługujemy się instrumentami nakazowymi, w konsekwencji przyjmujący stara się ten nakaz wykonać w sposób najdogodniejszy dla siebie. Bardzo często robi to formalnie wykonując nakaz, w sposób całkowicie sprzeczny z intencją kierującego. Nakaz jest wykonany ale kierującemu chodziło o coś zupełnie innego. To zjawisko funkcjonowało na olbrzymią skalę w systemie nakazowo rozdzielczym.. Była to generalna zasada podejmowana przez wszystkie układy gospodarcze. Układy gosp. były motywowane do max produkcji, ona była dobrem najwyższym, czy wykonano plan i o ile procent go przekroczyły, układy gospodarcze natomiast maksymalizowały koszty. Było to największym absurdem tego systemu. Skąd się to brało : ceny ustalane były przez władzę państwową na podst. propozycji przedsiębiorstw ( tak naprawdę ustalały ją przedsiębiorstwa). Cena produktu kalkulowana przez przedsiębiorstwo : Koszt jednostkowy + % marża zysku = cena. Kj +%M=C Standardowa procentowa marża sysku była ustalana w granicach 10 – 12 % Producent 1 Kj=100 %M=10% Cena=100+10=110 Producent 2 Kj=120 5M=10% Cena=120+12=132 Wynika z tego, że im wyższy koszt jednostkowy tym wyższy zysk. Zakładamy, że obaj producenci dostali nakaz produkcji wyrażony wartościowo w tej samej wysokości np. 100 000 100 000/110=909,09 100 000/132 = 757,6 Im droższy produkt tym mniej tego produktu trzeba wyprodukować, aby wykonać plan. Dzięki temu gospodarka nakazowa rozwiązała problem bezrobocia. Im większy koszt tym większa cena, a im większa cena, tym mniej trzeba wyprodukować, by wykonać plan centralny. Zysk był narzucony procentowo na koszty. Trzeba produkować jak najdrożej, w rzeczywistości układy gosp. maksymalizowały koszty ( powinien max produkcję ). Nie był to jedyny sposób. Posługiwanie się nakazami często pociągało za sobą powstawanie nowych nakazów. Podsumowanie : - układ nie może racjonalnie gospodarować - nie jest zainteresowany - działa w taki sposób aby rozkaz wykonać jak najmniejszym wysiłkiem co wcale nie oznacza że ten rozkaz jest wykonywany jak najmniejszym kosztem, wręcz przeciwnie. II. Definicja – autor Paweł Sulnicki. Polityka gospodarcza jest to czynność kierownicza szczebla centralnego polegająca na planowaniu i zarządzaniu. Przez zarządzanie rozumie się organizowanie ( gospodarki narodowej ) sterowanie i zasilanie ( w pieniądz – emisja pieniądza i kreacja pieniądza bankowego ). W definicji tej należy zwrócić uwagę na to. Że” • Politykę gospodarczą utożsamia się z kierowaniem, • podmiotem polityki gospodarczej jest tylko władza centralna. • Autor kładzie nacisk na to, jakie czynności składają się na politykę gospodarczą – czyli jest to spojrzenie czynnościowe ( pierwsza definicja zwracała uwagę na metody prowadzenia polityki gospodarczej ). Wymienia się dwie planowanie i zarządzanie. Zarządzanie dzieli się jeszcze na trzy : sterowanie, zasilanie, Relacja dwóch pojęć : planowanie i kierowanie. Planowanie jest częścią kierowania, częścią polityki gospodarczej, wchodzi w jej skład. 2 znaczenia terminu planowanie : - jest to przewidywanie przyszłego układu warunków i środków działania oraz ustalanie uwzględniających te warunki i środki celów. Planowanie jest to czynność kierownicza, czyli jest to element polityki gospodarczej. - planowanie jest to praca aparatu planistycznego polegająca na zbieraniu i przetwarzaniu informacji, na przygotowywaniu alternatywnych rozwiązań oraz obserwacji realizacji planu. Nie ma mowy o podejmowaniu decyzji. Jest to praca aparatu sztabowego, aparatu przygotowującego przesłanki do podjęcia decyzji. Nie jest to czynność kierownicza i tak rozumiane planowanie jest poza polityką i wtedy można mówić planowanie i polityka gospodarcza. W pierwszych dwóch definicjach utożsamia się politykę gospodarczą z kierowaniem, jest to często spotykane nie jest to jednak akceptowane przez wszystkich. Są tacy którzy dokonują rozróżnienia tych pojęć i twierdzą, że polityka gospodarcza jest naczelna, czyli że najpierw opracowuje się politykę a potem kieruje się gospodarką na podstawie wcześniej ustalonej polityki. Definicja III. Polityka gospodarcza polega na wyborze celów i środków ich realizacji. Jest to najprostsza z możliwych definicja polityki, zupełnie inna od poprzednich, posiada ona jedną słabość – można ją odnieść do każdej polityki. Definicja ta zwraca uwagę na pewne podstawowe elementy logiczne, jest w niej bardzo istotne słowo „wybór”. 1. W definicji tej polityka polega na dokonaniu „wyboru” – tylko wtedy można mówić o polityce jeżeli podmiot na możliwość dokonywania wyboru. 2. W definicji tej mówi się co jest przedmiotem tego wyboru – cele i środki ( 2 podst. elementy logiczne polityki, 2 spośród trzech 3 elementów logicznych, 3 nie ma w tej definicji on nie podlega wyborowi to są warunki działania – warunki prowadzenia polityki, warunki są dane nie podlegają wyborowi, na warunki podmiot nie ma wpływu, jakie są można tylko zbadać, jakie będą można tylko przewidzieć, warunki działania muszą być prognozowane tak samo jak środki oddziaływania one też się mogą zmieniać). Cele polityki Wyróżnić można dwie grupy celów polityki gospodarczej : 1) cele które odnoszą się do systemu i porządku gospodarczego – cele systemowe. Mamy ogólny cel systemowy a potem dokonujemy podziału na poszczególne cele. Ogólny cel systemowy – celem polityki gospodarczej jest utrzymanie lub zmiana istniejącego systemu lub porządku gospodarczego ( jeżeli elementem systemu gospodarczego jest system podatkowy to celem polityki systemowej jest utrzymanie lub zmiana istniejącego systemu podatkowego – spór o podatki ). W fazie transformacji systemowej naszym celem jest radykalna zmiana naszego porządku i systemu gospodarczego – czyli zmiana istniejącego systemu i porządku. 2) cele które odnoszą się do procesów gospodarczych – cele procesowe. Cele polityki procesowej 5 podstawowych : a) wzrost gospodarczy, b) pełne zatrudnienie c) stabilizacja wartości pieniądza d) zewnętrzna równowaga gospodarcza, e) sprawiedliwy podział dochodu i majątku. Te dwie grupy celów to są zupełnie różne cele jedne dotyczą konstrukcji całego systemu gospodarczego a drugie przebiegu procesów gospodarczych. Środki polityki gospodarczej – pojęcie nadrzędne. W ramach środków wyróżnić można pewne ich grupy : 1. instrumenty polityki gospodarczej, 2. przedsięwzięcia władz publicznych, 3. umowy zawierane przez władze publiczne Te grupy zostały wyróżnione ze względu na mechanizm osiągania celów przy pomocy każdego z nich. Ad. 1. Cechą instrumentów jest to, że służą one do oddziaływania na inny układ. Schematycznie mechanizm osiągania celów przy pomocy instrumentów można pokazać : Cel polityki ( chcąc osiągnąć cel władza publiczna stosuje jakichś instrument ) Instrument ( instrument oddziałuje na jakich układ, np. układ gospod) Układ ( ten układ pod wpływem instrumentu zaczyna się w określony sposób zachowywać i to zachowanie tego układu powoduje osiągnięcie celu ) Cel. C I U Z C – cel polityki Aby osiągnąć cel władza publiczna stosuje instrument I Instrument oddziałuje na jakiś układ np. gospodarczy U Ten układ pod wpływem tego instrumentu zaczyna się w określony sposób zachowywać. To zachowanie tego układu Z powoduje osiągnięcie celu (sposób) Przykład: Cel – zwiększenie inwestycji Instrument – ulga inwestycyjna w podatku dochodowym (działa na układy gospodarcze) Zachowanie – zwiększenie inwestycji czyli zrealizowanie celu polityki. Podmiot polityki ustala cel, podmiot polityki stosuje instrument ale cel polityki tak naprawdę jest osiągany przez kogoś innego, czyli ktoś inny ustala cele a ktoś inny je realizuje. Podmiot polityki tylko wpływa na zachowanie, stara się wywołać określone zachowanie ( np. poprzez nakazy ). Ad. 2. Przedsięwzięcie Mamy cel i chcąc go zrealizować władza publiczna podejmuje przedsięwzięcie, a realizacja tego przedsięwzięcia powoduje osiągnięcie celu. Nie ma żadnego oddziaływania na kogoś. C P Przykład: C - Cel – pełne zatrudnienie P- Przedsięwzięcie – roboty publiczne Jeżeli władza publiczna będzie finansować roboty publiczne to powstaną miejsca pracy (np. budowa autostrady) i wtedy zmniejszy się bezrobocie Mechanizm – nie ma oddziaływania na kogoś, podmiot polityki ustala cel i własnymi środkami ten cel realizuje. Umowy zawierane przez władzę publiczną - mogą być zawierane : - z innymi państwami ( mamy umowy międzynarodowe ) - przykładem takich umów które służą realizacji celów polityki gospodarczej mogą być umowy o współpracy gospodarczej pomiędzy państwami, o współpracy naukowo – technicznej, umowy zapobiegające podwójnemu opodatkowaniu. Obok państw drugą stroną takiej umowy mogą być pewne instytucje międzynarodowe : Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, rzadziej ale też można spotkać ( częściej w systemie nakazowo rozdzielczym niż w gospodarce rynkowej ) między państwem a dużymi koncernami międzynarodowymi – są to umowy podpisywane z instytucjami pozakrajowymi, - mogą być podpisywane z podmiotami krajowymi, najczęściej występują różnego rodzaju grupy nacisku ( związki zawodowe, branżowe grupy nacisku, regionalne grupy nacisku ) Te umowy jako środek polityki gospodarczej są wykorzystywane przez podmioty polityki dość często. Mechanizm osiągania celów przy pomocy umów : na pierwszy rzut oka jest analogiczny jak w przypadku instrumentów. C – Cel U –Umowa P –Partner Z -Zachowanie C U P Z Mamy cel, aby go osiągnąć podmiot polityki podpisuje umowę z jakimś partnerem, zgodnie z tą umową partner rządu powinien zachować się w określony sposób, zachowanie partnera umożliwia nam osiągnięcie założonego celu. A więc jest pozornie identycznie jak w przypadku instrumentu, są jednak dość istotne różnice. Różnice ( między umową a instrumentem polityki ) : jeżeli podmiot polityki posługuje się instrumentem to występuje z pozycji władzy ( ma prawo użyć określony instrument, używa go, nikogo nie musi nikogo, sam do niczego się nie zobowiązuje ( Rada Polityki Pieniężnej zgodnie z prawem – zmienia stopę procentową ). Gdy podmiot posługuje się umową, zakłada się stosunek partnerski między stronami, podmiot polityki nie występuje z pozycji władzy. Większości umów zakłada świadczenia dwustronne , jedna strona się zobowiązuje i druga też. Zobowiązuje się partner i rząd. ( ( jeżeli Bank Światowy przyznaje kredyt na restrukturyzację górnictwa, , to z podpisaną umową powinien spełnić kredyt, a z drugiej strony rząd - –prócz tego że zobowiązuje się zwrócić kredyt, wykorzystać go zgodnie z przeznaczeniem, do często zobowiązuje się do dotrzymania innych rzeczy np. utrzymania pewnych parametrów ekonomicznych ( stopa inflacji nie przekroczy pewnego poziomu). Pozornie zbliżony dynamizm działania ale są różnice które nakazują rozróżnić instrument od umowy. Czyli mamy 3 grupy środków przedsiębiorstwo pomocy których osiągamy cele polityki : - instrumenty, - przedsięwzięcia - umowy. Można spotkać się, że przedsięwzięcia i umowy są równocześnie wykorzystywane w charakterze instrumentów, pełniąc jak gdyby podwójną rolę. Przedsięwzięcie działa jak przedsięwzięcie i jak instrument, umowa działa jak umowa i jak instrument. Przykład. Przedsięwzięcie: Cel, chcąc go zrealizować stosujemy pewne przedsięwzięcie, realizacja tego przedsięwzięcia umożliwia nam osiągnięcie celu. C P I Z Cel : pełne zatrudnienie Przedsięwzięcie : roboty publiczne, nowe miejsca pracy. Dodatkowy element : wymiar przestrzenny. Jest to uzasadnione gdyż na ogół stopa bezrobocia jest silnie przestrzennie zróżnicowana na przestrzeni kraju. Należy zwrócić uwagę na to, że na ogół władze publiczne starają się respektować zasadę : że państwo powinno dążyć do zmniejszania przestrzennego zróżnicowania - przestrzennej dysproporcji kierunku rozwoju gospodarczego, warunków życia, poziomu płac. To skoro jest przestrzennie zróżnicowany poziom bezrobocia to należy w pierwszym rzędzie dążyć do zmniejszenia stopy bezrobocia w tych regionach gzie jest ona największa. Jeśli te przedsięwzięcia mają służyć zmniejszeniu przestrzennego zróżnicowaniu bezrobocia, to nie powinniśmy tych przedsięwzięć rozmieszczać równomiernie na obszarze całego kraju, ale należy skoncentrować je w niektórych rejonach, tam gdzie stopa bezrobocia jest największa. Co to są roboty publiczne od strony rzeczowej ( inwestycje infrastrukturalne polegające na rozbudowie sieci transportowej, systemów zaopatrujących w wodociągi i systemy ochrony środowiska, ochronie zdrowia, oświacie, nauce i kulturze. Te urządzenia mają olbrzymie znaczenie dla układów gospodarczych. Tworzą wyposażenie danego obszaru w infrastrukturę które należy do najważniejszych czynników lokalizacji układów gospodarczych. Przy pozostałych warunkach nie zmienionych układy gosp. będą wybierać na miejsce swojego działania te obszary , które są relatywnie najlepiej wyposażone w infrastrukturę. Ponieważ im lepsze jest wyposażenie infrastrukturalne, ty niższe są na ogół koszty produkcji. Układy gospodarcze starają się lokalizować na obszarach dobrze wyposażonych infrastrukturalne. Jest to istotny czynnik ulokowania się układów gospodarczych. Jeżeli więc na tych regionach koncentrujemy roboty publiczne to tym samym szybko wzrasta atrakcyjność tych regionów w oczach prywatnych inwestorów, ponieważ gwałtownie zwiększa się ich poziom wyposażenia infrastrukturalnego. Czyli, inwestycje infrastrukturalne zaczynają działać na inwestorów prywatnych, oni pod wpływem tych inwestycji zaczynają się w określony sposób zachowywać i lokalizują swoje inwestycje właśnie na tych obszarach, których atrakcyjność wzrosła na wskutek podjęcia tam tych robót publicznych . Powstały nowe miejsca pracy tym samym osiągnięty został cel polityki.. Jest to ta sytuacja o której była mowa poprzednio, jest to przedsięwzięcie który służy bezpośrednio osiągnięciu celu polityki gospodarczej ( mechanizm osiągania celu przy pomocy przedsięwzięcia ) ale to samo przedsięwzięcie działa jak instrument bo wywołuje zachowania określonych podmiotów, których efektem jest lokalizacja inwestycji prywatnych. Z pkt. widzenia rozwiązania problemy bezrobocia w takim regionie, inwestycje w sektorze prywatnym są bez porównania ważniejsze od tych inwestycji które powstają przy prowadzeniu robót publicznych ponieważ, miejsca pracy przy robotach publicznych mają ograniczony czas trwania, skończą się roboty publiczne skończą się miejsca pracy i wszystko wróci do poprzedniego stanu. Inaczej to wygląda wtedy gdy te roboty publiczne wywołają inwestycje prywatne, wówczas czas trwania w sektorze prywatnym ( produkcyjno – usługowym ) jest nieograniczony, będą istnieć tak długo jak będą istnieć przedsiębiorstwa. Czasu ich trwania nie można z góry określić. Bardo często jest tak że jedna inwestycja prywatna przyciąga następne, duże inwestycje obrastają inwestycjami małymi ( handel, serwisy ), zostaje wywołany mechanizm tworzenia rozwoju gospodarczego. Pierwotną przyczyną były roboty publiczne one zadziałały jak instrument, wpłynęły na zachowanie przedsiębiorców prywatnych. Roboty publiczne są jednym ze sposobów takiego oddziaływania na inwestorów prywatnych. Aby taka polityka rozwoju gospodarczego była skuteczna potrzebne jest równoczesne użycie wielu instrumentów, czyli z pkt. widzenia efektywności prowadzenia polityki gospodarczej jest porządne aby kojarzyć różne efekty podejmowanych przez władze publiczne przedsięwzięć. Na tym między innymi polega wykorzystanie przedsięwzięcia w charakterze polityki, w taki sposób wykorzystywane są również umowy. Umowa podpisana jest np. z Bankiem Światowym, jeżeli rząd podpisuje umowę z którąś z instytucji, to ponieważ sam musi spełnić pewne warunki aby te instytucje podpisały z nim tę umowę, to tym samym przez fakt podpisania tej umowy rośnie wiarygodność tego rządu, rośnie wiarygodność państwa, w oczach inwestorów prywatnych na świecie. Robione są rankingi państw ze względu na stopień ryzyka inwestowania w tym państwie. Jeżeli któraś z tych instytucji podpisze umowę z takim państwem to powoduje to często przesunięcie tego Państwa z grupy o większym ryzyku do grupy o mniejszym ryzyku. Ryzyko inwestowania w jakimś państwie jest obok kosztów najważniejszym czynnikiem branym pod uwagę przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych. Gdy podpisana zostanie taka umowa to podpisanie takiej umowy zaczyna działać na inwestorów . Zlokalizują oni swoje inwestycje w tym kraju. Umowa zaczęła działać jak instrument ponieważ wpłynęła na zachowanie inwestora. Czyli mamy znowu osiąganie celu polityki dwoma drogami : - Bank Światowy przyznał nam kredyt na jakiś cel, - podpisanie umowy spowodowało jeszcze przypływa kapitału. i podjęcie nowych inwestycji. C U P Z I Z Ważne jest nie wywołanie tego zachowania ale oddziaływanie poprzez umowę na zachowanie innych podmiotów. Podsumowanie : mamy 3 rodzaje środków : - instrumenty - umowy - przedsięwzięcia Przedsięwzięcia i umowy są czasami wykorzystywane w charakterze instrumentów. Podmioty polityki gospodarczej. 3 stanowiska z którymi można się spotkać : - 1. podmiotem polityki gospodarczej jest tylko centralna władza państwowa (zawarte w def. II), 2. przedmiotem polityki gospodarczej są wszystkie szczeble władzy państwowej (def. I), 3. podmiotem polityki gospodarczej jest cała władza publiczna, państwowa i samorządowa (nie ma mowy o podmiocie polityki). Tradycyjne znaczenie terminu polityka (starożytna Grecja): sztuka rządzenia państwem. Z kontekstu w jakim to pojęcie było używane można wyprowadzić wniosek, że chodziło tam o rządzenie państwem jako całością . Wtedy nie pojawiało się pytanie na jakim szczeblu prowadzi się politykę ( państwa – miasta ) – była prowadzona centralnie. Współcześnie mamy do czynienia z państwami o bardzo różnej wielkości, zdarzają się państwa bardzo małe ale i takie które zajmują całe kontynenty, które mają bardzo rozbudowany podział administracyjny i polityczny wewnętrzny. To tradycyjne znaczenie traci swą zasadność gdy weźmiemy pod uwagę że współcześnie funkcjonują państwa dwóch typów : - państwa o strukturze scentralizowanej (Francja – wywodzi się od rewolucji francuskiej, Polska), - państwa o strukturze federalnej (USA, Niemieckojęzyczne, ZSRR – Rosja , dawna Czechosłowacja . Charakterystyczne dla państw federalnych jest – zarówno władza ustawodawcza jak i wykonawcza występuje na dwóch szczeblach, na dwóch poziomach. Na szczeblu państwa jako całości i na szczeblu poszczególnych członów federacji. Współcześnie nie do utrzymania jest pogląd że politykę gospodarczą prowadzi tylko władza centralna. W państwach federalnych prowadzi się ją przynajmniej na dwóch poziomach W państwach o strukturze scentralizowanej nie można w sposób odpowiedzialny udzielić jednoznacznej odpowiedzi , tzn. można udzielić wyłącznie z uwzględnieniem warunków miejsca i czasu, czyli w odniesieniu do danego państwa w danym momencie czasowym. Definicja III Polityki gospodarczej. Polityka gospodarcza polega na wyborze celów i środków ich realizacji. Czyli podmiotem polityki jest ten podmiot który ma prawo podejmować decyzje. Ostatecznie decyduje o tym rozkład uprawnień decyzyjnych w danym państwie, w sferze którą zaliczamy do polityki gospodarczej. Jeżeli więc uprawnienia te są skoncentrowane są w rękach władzy centralnej a pozostałe podmioty władzy tylko wykonują polecenia władzy centralnej to należy się zgonić że podmiotem polityki jest tylko władza państwowa. Jeżeli natomiast istnieje podział kompetencji między nimi ( wł. centralną i inne szczeble ) to podp. polit. gosp. jest cała władza państwowa, a jeżeli dodatkowo jeszcze władza państwowa podzieli się tymi uprawnieniami z władzą samorządowa to podm. pol. gospodarczej jest cała włada publiczna. Współcześnie występuje wyraźna tendencja do tego aby władze samorządowe były w coraz większym stopniu podmiotami polityki gospodarczej. Jest to widoczne w państwach w których dokonuje się transformacja systemowa ale również w tradycyjnych systemach demokratycznych. To ma swoje uzasadnienie polityczne – chodzi o to aby zwiększyć wpływ obywateli na władzę publiczną. Ma to również uzasadnienie w ekonomiczne wiąże się generalnie z efektywnością gospodarowania. Kryterium efektywności skłania do tego aby władze samorządowe stawały się podmiotami polityki. Przy czym to kryterium efektywności można odnieść do dwóch zagadnień : - efektywność wykorzystania środków publicznych, - efektywność gospodarowania w skali kraju, w skali makroekonomicznej.. Dlaczego władze publiczne powinny być podmiotami polityki gospodarczej ? uzasadnienie uzasadnienie polityczne gospodarcze ( efektywność ). efektywność wykorzystania efektywność gospodarowania środków publicznych (1) w skali kraju (w skali makro) (2) (1) Dopasowanie struktury wydatków do struktury potrzeb: Element 1. Im niższy jest szczebel władzy publicznej, tym lepsze ma on rozeznanie na temat społecznych potrzeb, które ta władza powinna zaspokoić ( zaopatrzenie wodę, ochrona środowiska, oświata ) oznacza to że na im niższym szczeblu będą podejmowane decyzje co do kierunku wydatkowania środków publicznych ( na co je przeznaczy ), tym ta struktura wydatków zostanie lepiej dopasowana do struktury potrzeb. ( włada centrala – równo, odpowiedni szczebel – możliwość dopasowania wydatków do potrzeb ). Im lepiej zostanie dopasowana struktura wydatków publicznych , do struktury potrzeb tym większe będzie zadowolenie społeczne z osiągniętych efektów. O efektywności wykorzystania środków publicznych świadczy poziom zaspokojenia potrzeb i zaspokojenia społecznego. – było to dopasowanie struktury wydatków do struktury potrzeb. Element 2. Na im niższym szczeblu dysponujemy środkami publicznymi tym lepsza jest kontrola społeczna nad ich wydatkowaniem. Im lepsza jest ta kontrola społeczna tym efektywniej wykorzystywane są te środki w celach publicznych i tym mniej ich przenika do sektora prywatnego, tym lepiej zaspokajane są potrzeby i lepiej wykorzystywane są te środki publiczne. (2) Efektywność gospodarowania w skali kraju. Teza : Jeżeli władze samorządowe są podmiotem poli. gosp. to wpływa to pozytywnie na efektywność gospodarowania w skali makroekonomicznej. Wpływa to pozytywnie na efektywność i skuteczność samej polityki makroekonomicznej. Uzasadnienie : Dla udowodnienia tezy przyjmujemy, że władze samorządowe nie są podmiotami polityki gospodarczej, jakie to ma konsekwencje dla polityki makroekonomicznej ? Jeżeli władze sam. nie są pod. polityki to oznacza to że nie mają również uprawnień decyzyjnych w sferze polityki gospodarczej, ( nie ponosi również żadnej odpowiedzialności za rozwój gospodarczy swojego terenu. Natomiast władze te na ogół same wywodzą się z tego obszaru i chcą dla niego możliwie uzyskać najlepsze warunki, najwięcej środków z budżetu centralnego, na zaspokojenie lokalnych potrzeb. Przyjmują więc postawę o charakterze roszczeniowym , starają się tylko uzasadnić potrzeby takiego trenu. Wiadomo że środki są ograniczone. Rozsądek nakazuje maksymalizować potrzeby, aby uzyskać przynajmniej część. Wysiłek władz lokalnych idzie w takim razie tylko w jednym kierunku aby uzasadnić, że dany obszar ( gmina ) ma bardzo duże potrzeby praktycznie we wszystkich dziedzinach, równocześnie władze te nie podejmują żadnych działań aby zapewnić tej gminie rozwój gospodarczy. Ponieważ : 1. ni są podmiotami polityki więc nie bardzo mają kompetencje, 2. nie są tym w ogóle zainteresowane, ponieważ w konsekwencji gmina nie uzyska żadnych korzyści z rozwoju gospodarczego. Plan : Budżet ustalany przez władzę centralną = 100 = 90 ( dotacje z budżetu centralnego ) + 10 dochody własne Realizacja : dochody własne 12, budżet 100, dotacje malały do 88, jeżeli dochody własne malały do 7, budżet 100, to dotacje rosły do 97. Wysokość dochodów własnych nie miała żadnego wpływu na środki którymi dysponowała gmina. Budżet był bowiem stały. Gmina nie uzyskiwała żadnych korzyści z tytułu np. większych podatków płaconych na jej terenie. Wiadomo, że procesom rozwojowym towarzyszą na ogół również problemy rozwojowe ( zanieczyszczenie środowiska, korki ). To jeżeli gmina nie ma żadnych korzyści z rozwoju to po co starać się aby gmina się rozwinęła. Należy tylko starać się o to aby ściągnąć jak najwięcej środków na zaspokojenie potrzeb mieszkańców. Konsekwencje : władza centralna prowadziła politykę rozwoju gospodarczego, a ta polityka rozwoju nie napotykała na żadne poparcie na szczeblu lokalnym ( wręcz je utrudniała ). Postawa władz lokalnych zmniejszała skuteczność polityki makroekonomicznej. Inaczej wygląda to wtedy jeśli władze samorządowe są podmiotami polityki gospodarczej. Wtedy mają kompetencje oraz odpowiedzialność za rozwój i sytuację gospodarczą. Inaczej wygląda wówczas również system finansowania. Włada lokalna ustal budżet = 100 = dotacje z budżetu centralnego 40 + 60 dochody własne, ale gdy dochody własne wyniosą 65 to dotacje z budżety centralnego 40 to budżet wykonany wyniesie 105. Czyli im więcej środków własnych ma gmina tym więcej środków na zaspokajanie lokalnych potrzeb. Skąd gmina bierze dochody własne ? przede wszystkim z podatków a one uzależnione są od poziomu aktywności gospodarczej i od efektywności gospodarowania. Gmina chcąc maksymalizować swoje dochody podejmuje działania zmierzające do aktywizacji gospodarczej, rozwoju gosp. gminy. Mamy sytuację inna niż poprzednio. Politykę rozwoju prowadzi i władza centralna i władze lokalne. Czyli te dwie polityki wzajemnie się wspierają co ma pozytywny wpływ na rozwój gospodarczy kraju. Definicja IV. Polityka gospodarcza jest to działalność państwa i instytucji spełniających funkcje powierzone przez państwo, która wywiera wpływ na system i porządek gospodarczy oraz procesy gospodarcze. Instytucje spełniające funkcje powierzone przez państwo : 3 grupy instytucji : 1. Bank Centralny, 2. samorząd terytorialny - w tej definicja bardzo sprytnie został rozwiązany problem podmiotu , kto prowadzi politykę gospodarczą. W zależności od tego komu państwo przekaże lub nie przekaże swoich funkcji, to ten ktoś jest lub nie jest podmiotem polityki gospodarczej. Jeśli samorząd spełnia funkcje powierzone przez państwo to jest podmiotem polityki gospodarczej. 3. instytucje para fiskalne ( mają tylko podobny charakter jak instytucje fiskalne ) ZUS, Urzędy Celne. Najważniejszym elementem tej definicji jest podział polityki gospodarczej na dwa człony : ze względu na system oddziaływania : - system i porządek gospodarczy – polityka systemowa, - procesy gospodarcze – polityka procesowa. 3 przyczyny uzasadniające podział polityki gospodarczej na dwie części : - cele polityki gospodarczej : - cele polityki systemowej - cele polityki procesowej. Cele polityki systemowej i procesowej mają zupełnie inne cele i posługują się również innymi ( różnymi środkami ) Środkami pol. systemowej są powszechnie obowiązujące, względnie trwałe normy prawne, które na ogół mają jakościowy charakter. Normy względnie trwałe – w randze ustaw, ważne z punktu widzenia gospodarczego, powinny się cechować stabilnością z dwóch powodów. a. praktycznego, uchwalanie ustaw jest żmudne i kłopotliwe, nie mogą być zmieniane zbyt często bo jest to pracochłonne. b. merytorycznego. normy prawne tworzą warunki działania układów gospodarczych, warunki winny być jak najbardziej stabilne, brak stabilizacji zniechęca do podejmowania inwestycji – szczególnie tych o dużym nakładzie kapitałowym i długim okresie zwrotu, wpływa negatywnie na rozwój gospodarczy kraju, zniechęca inwestorów zagranicznych. W warunkach transformacji systemowej nie można oczekiwać stabilizacji tych norm. Transformacja systemowa polega właśnie na zmianie norm tworzących system i porządek gospodarczy. Norm nie da się zmieniać jednorazowo, proces zmian odbywa się drobnymi krokami. Normy tworzące system i porządek gospodarczy : przykładowe : 1) to te które regulują współdziałanie układów ( Polska ) : a) Kodeks Cywilny, b) Kodeks Pracy, c) Kodeks Handlowy. 2) regulują prowadzenie działalności gospodarczej: a) ustawa o działalności gospodarczej, b) ustawa o sp. z o.o., c) ustawa o przedsiębiorstwach państwowych, d) ustawa o spółdzielczości, o fundacjach, 3) całe ustawodawstwo podatkowe: a) ustawa regulująca powstanie i wygasanie zobowiązań podatkowych – ordynacja podatkowa, b) pozostałe ustawy o podatkach, i) prawo bankowe – regulujące działalność banków komercyjnych i banku centralnego ii) prawo celne iii) prawo dewizowe iv) publiczny obrót papierami wartościowymi i inne v) ustawy reguł. ubezpieczenia społeczne i gospodarcze (ustawa o związkach zawodowych i ustawa o samorządach pracowniczych) Zmieniając politykę systemową kształtuje się właśnie tego rodzaju normy. Środki polityki procesowej cechują się większą zmiennością i często mają ilościowy charakter. W charakterze instrumentów polityki procesowej mogą występować najczęściej: - rozporządzenia wykonawcze, - parametry ekonomiczne – ustalane przez władze publiczne, - przedsięwzięcia władz publicznych, - umowy, te które dotyczą konwencji międzynarodowych które kształtują system. Trzeci powód przemawiający za wyodrębnieniem tych dwóch polityk o : są zróżnicowane poglądy na temat roli państwa w gospodarce, przy czy to zróżnicowanie nie odnosi się do całej polityki gospodarczej ale głównie do polityki procesowej. Z I wykładu : Podstawowym obowiązkiem państwa jest ustanowienie porządku prawnego a więc także porządku gospodarczego. Ten pogląd jest powszechnie akceptowany. Czyli akceptowane jest to że podstawowym obowiązkiem państwa jest prowadzenie polityki systemowej. Nie ma takiej zgodności poglądów do tego czy państwo powinno prowadzić politykę procesową. Przedstawiciele kierunku liberalnego w ekonomi, że państwo poli. procesowej nie powinno w ogóle prowadzić, współcześnie jest to pogląd dość rzadki. Natomiast częsty jest pogląd, że poli. procesowa powinna być ograniczona do niezbędnego minimum. Przy czy zwolennicy tego poglądu wychodzą z następującego założenia : że przyczyną wszelkich niekorzystnych zjawisk w gospodarce, a przynajmniej większości z nich jest właśnie interwencja państwa. Gdyby państwo nie mieszało się do gospodarki to była by „powszechna szczęśliwość’, nie występowały by kryzysy ekonomiczne, gospodarka by się harmonijnie rozwijała. Zwolennicy tego poglądu akceptują jednak to, że w pewnych sytuacjach interwencja taka jest potrzebna, ale powinna być zminimalizowana. Odwrotne stanowisko zajmują zwolennicy interwencjonizmu państwowego, założenie jest zupełnie inne. mechanizm rynkowy jest niedoskonały. Jeżeli państwo nie będzie oddziaływało na gospodarkę to interweniowało w sposób nieunikniony będą następować kryzysy gospodarcze z coraz większą amplitudą wahań koniunkturalnych . Obowiązkiem państwa jest prowadzeni także polityki procesowe. Istotne jest to, że jeżeli występuje taka różnica poglądów to wskazuje to że te dwie polityki mają zupełnie różny charakter. Czyli jest to ta trzecia przyczyna która świadczy o tym aby jednak mówić osobno o polityce systemowej, a osobno o polityce procesowej. Bliższa charakterystyka polityki systemowej. Pojęcie porządku gospodarczego : jest to zbiór norm prawnych, etycznych i zwyczajowych regulujących zachowanie układów gospodarczych i podmiotów polityki gospodarczej. Jest to porządek gospodarczy w znaczeniu szerokim. Na porządek gospodarczy w znaczeniu wąskim składają się wyłącznie normy prawne. To rozróżnienie ma istotne znaczenie. Państwo ma możliwość kształtowania wyłącznie porządku gospodarczego w znaczeniu wąskim, bo ustala tylko normy prawne. Normy zwyczajowe i normy etyczne są poza kontrolną władz państwowy a one również wpływają na zachowanie układów ( np. zwyczaje handlowe ). Te fakt, że państwo kontroluje tylko porządek gospodarczy w znaczeniu wąskim ma pewne specjalne znaczenie w okresie transf