Pojecia do romantyzmu
Bohater romantyczny – bohater ktory ma takie cechy : w mlodosci jest samotny; czuje sie wyobcowany wobec ludzi; jest wrazliwy i zbuntowany wobec swiata; kocha lecz jest to uczucie tragiczne bez szans powodzenia; punktem przelomowym w jego zyciu jest samobojstwo popelnione w wyniku zawodu milosnego; przyszlosc nieokreslona; druga czesc biografii – po samobojstwie – przeistacza sie z kochanka w bojownika o wolnosc.
Milosc romantyczna – jest osia kastruujaca dzieje bohatera romantycznego, prywatnym watkiem postaci w utworze, jest to milosc tragiczna, nieszczesliwa, prowadzaca do obledu i samobojstwa. Czesto stanowi odbiecie w lit. Osobistych losow autora.
Indywidualizm - Punktem wyjścia do indywidualizmu w poznaniu stała się intuicja, jako cecha bytu natury. Indywidualizm nie odnosi się do gatunku ludzkiego, lecz do duszy i jej zbawienia. Indywidualne cechy nie są rzeczą materii, lecz formy.
Historiozofia - skupia się na refleksji nad dziejami, nad ich sensem, biegiem i celem, i próbuje ustalić ogólne prawidłowości nimi rzadzące
Ludowosc - program estetyczny głoszący potrzebę nawiązania w kulturze do literatury ludowej, źródło narodowej odrębności. Romantycy nadali ludowości rangę ogólnonarodowej kultury: przyjęli w utworach ludową koncepcję świata opartego na “wiedzy tajemnej”, zapewniającą żywą łączność człowieka z naturą, światem ducha, siłami nadprzyrodzonymi.
Prowidencjalizm - pogląd historiozoficzny sformułowany w filozofii św. Augustyna, wg którego losami świata, społeczeństw i jednostek kieruje bezustannie opatrzność boska. Ponieważ upadek człowieka doprowadził do zerwania jego więzi z Bogiem, jedna część stworzeń, w tym ludzi, pozostaje mu wierna, inna zwraca się przeciw Niemu.
Prometeizm - pogląd filozoficzno-etyczny nawiązujący do mitu postaci Prometeusza. Głosił moralny ideał postępowania, którego celem powinno być dobro grupy społecznej, narodu czy też ludzkości, gotowość do walki o prawa ogółu, wolność itp., choćby przyszło taką postawę okupić największym cierpieniem.
Mesjanizm – Przyszlosc narodu zdaniem mickiewicza wyraza idea mesjanistyczna, polska jest mesjaszem narodow, upadek panstwa i cierpienia polakow zostaly wpisane w plany Boze i tylko w tych kategoriach maja sens. Narodu, ktory wierzy w swa misje dziejowa nie zmoga przmoc i smierc, gdy nadejda lepsze czasy przpowiedziany 44 i 4 nadejdzie i poprowadzi narod ku zmartwychwstaniu.
Winkelriedyzm – Koncpepcja mowiaca iz polska zostala wybrana aby poswiec sie jak winkelried, zostanie zniszczona, lecz pozostanie pamiec po wielkim narodzie. Slowacki zarzyca mickiewiczowi stworzenie ideologii biernosci, oczekiwania na zbawce. W trakcie oczekiwania polska moze zostac zniszczona a poamiec po niej zaginie. W. to idea pesymistyczna lecz opeira sie o dzialanie
Werteryzm – to konkretny model zachowan bohatera – odczuwanie weltschmerzu ( winika to z istnienie boh. A nie z nieszczesliwej milosci) ; wybujala uczuciowosc; patrzeznie na rzeczywistosc przez pryzmat poezji i marzen; wieczne nie pogodzenie sie ze swiatem i jego konwenansami; poczucie wyobcowania wsrod spolecznosci ludzkiej. „cierpienia mlodego wertera” , gustaw.
Byronizm – typ czlowieka dumnie odwroconego od swiata samotnego i nie zrozumianego przez otoczenia. Cechy : tajemnicza biografia, sklucony ze switem; owladniety silnymi namietnosciami
Wieszcz - powstałe w okresie romantyzmu pojęcie oznaczające wybitnego, natchnionego, wizjonerskiego, genialnego poetę, którego twórczość ma szczególne znaczenie dla narodu i jego przyszłości, zawierając wskazówki moralne i historiozoficzne.
Wallenrodyzm - termin pochodzi od nazwiska i postawy moralnej tytułowego bohatera powieści poetyckiej A. Mickiewicza Konrad Wallenrod (1828); tragiczny wybór moralny, metody działania “w imię sumienia czy przeciw sumieniu”, wybór nieetyczny (maski zdrady i podstępu; makiaweliczna metoda lwa i lisa) dla uratowania niepodległości ojczyzny, rozumianej jako wartość najcenniejsza w życiu romantycznego bohatera, co w konsekwencji prowadziło do przegranej w życiu osobistym;
Gotycyzm - posługuje się chętnie tajemniczością, krwawymi intrygami, fatalnymi tajemnicami, złowróżbnymi przepowiedniami, klątwami rodowymi oraz sadystycznymi osobnikami, gnębiącymi szlachetnych bohaterów i kochanków - nierzadko psychopatami cierpiącymi na rozdwojenie jaźni.
Makiawelizm - zespół działań politycznych i społecznych opierający się na podstępie, surowości, przebiegłości i oszustwie. Synonim bezwzględnego postępowania w myśl hasła “cel uświęca środki”. Makwiawelizm jako doktryna polityczna głosi, iż dobra i skuteczna polityka musi być nastawiona na osiągnięcie wyznaczonych celów. Podstęp, brutalna siła, terror i obłuda to metody sprawowania władzy.
Ballada - Utwór epicko-liryczny podejmujący (szczególnie w romantyzmie) dziwne i zagadkowe zdarzenia, sięgający chętnie do kultury ludowej. Stylizowany literacko, niekiedy w sposób humorystyczny.
Powiesc poetycka – storzona przez W. Scotta. Laczy elementy epickie z lirycznymi; dluzszy utwor wierszowany, ktorego fabula jest bogata w dramatyczne momenty; chat. Sie znacznym zsubiektywizowaniem opowiadania i opisu, narrator zwraca sie bezposrednio do czytelnika, otwarcie komentuje postawe bohatera, pokazuje wlasnie uczucia. Fragmentarycznosc kompzycji, niedomowienia, zagadkowosc, brak chronologii wydarzen, luki i gwaltowne spiecia. – byron giaur, mickiewicz, slowacki
Powiesc historyczna - odmiana powieści XIX w., w której świat przedstawiony umieszczony jest w minionym czasie i odległej przestrzeni. Wyróżnia ten gatunek “kategoria historyczności”, np. narrator wszechwiedzący, świat przedstawiony wyraża atrybuty określonej epoki, stylizacja języka literackiego, portretowanie bohaterów, ich wartościowanie z perspektywy teraźniejszości.
Dramat romantyczny - odmiana dramatu charakterystyczna dla idei romantyzmu, odrzucając klasyczne reguły dramatu nawiązywała do teatru szekspirowskiego, hiszpańskiego, melodramatu. Dramat romantyczny łączy cechy gatunkowe tradycyjnych rodzajów literackich, odznacza się fragmentarycznością budowy, zespoleniem wątków realistycznych z fantastycznymi, splotem tragizmu z komizmem i patosu z groteską.
Epopeja narodowa – duzych rozmniarow utwor epicki; podzielony na ksiegi; jest piasny wierszem, rymowany; wystepuje inwokacja; odnosi sie do waznego momentu dziejowego; narrato 3 osobowy, obiektywny. Opisuje wydazenia przez pryzmat szerokiej perspektywy czasowej. Rozbudowane liczne opisy. Opisy biter, dwuplaszczyznowosc akcji, retrospekcje i introspecje, synkretyzm rodzajowy oraz nawiazania do tradycji literackich.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"