POJĘCIE I CECHY BUDŻETÓW SAMORZĄDOWYCH
Samorząd terytorialny wprowadzono w Polsce jako model organizacyjno-ustrojowy funkcjonowania jednostek lokalnych od 27 maja 1990 r., na mocy ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o zmianie konstytucji RP (Dz. U. nr 16, poz. 94).
Istotą samorządu terytorialnego jest przyznanie jednostkom lokalnym określonej niezależności od państwa, reprezentowanego przez władzę centralną. Atrybutami tej niezależności są przede wszystkim:
- osobowość prawna,
- możliwość wyłaniania przez społeczności lokalne w demokratycznych wyborach własnej reprezentacji (władzy lokalnej),
- prawo samorządu do własnego majątku,
- własne kompetencje samorządu oraz względnie niezależna gospodarka finansowa, którą można nazwać finansami lokalnymi.
Finanse lokalne - to publiczne zasoby pieniężne samorządu terytorialnego, operacje tymi zasobami oraz normy prawne je regulujące. Istotą finansów samorządu terytorialnego jest ich odrębność od finansów państwa. Jest ona jednak zawsze względna, gdyż finanse lokalne w żadnym współczesnym kraju nie mogą być w pełni autonomiczne.
Wyodrębnienie lokalnej gospodarki budżetowej należy wiązać przede wszystkim z przesłankami ustrojowymi, jest to bowiem zjawisko historyczne. Pierwsze budżety lokalne zostały opracowane we Francji w XVII w. jako zestawienia dochodów i wydatków komun. Następnie stosunkowo szybko stały się przykładem dla innych państw europejskich i współcześnie występują powszechnie. Wyodrębnienie lokalnej gospodarki budżetowej państwa podyktowane jest szeregiem przesłanek. Wśród nich należy wymienić:
- utrudnione centralne kierowanie i zarządzanie małymi i licznymi jednostkami organizacyjnymi, rozproszonymi na obszarze całego państwa;
- wzmocnienie odpowiedzialności lokalnych organów władzy państwowej za powierzane im zadania;
- zamiar pobudzenia inicjatyw społeczności lokalnej w kierunku pełniejszego zaspokojenia potrzeb lokalnych.
Budżet w gospodarce finansowej gminy pełni bardzo ważną rolę. Budżet gminy to plan działalności finansowej gminy, uchwalony na okres roku kalendarzowego.
W świetle obowiązujących, przepisów budżet gminy zbudowany jest w oparciu o zasadę jedności formalnej budżetu. Oznacza to, że jest on zawarty w jednym dokumencie. Wewnętrznie budżet gminy zawiera dwa odrębne elementy: budżet własny gminy i plan finansowy zadań zleconych gminie.
Ogólne zasady i tryb gromadzenia środków pieniężnych oraz przeznaczenie tych środków na finansowanie zadań wynikających z funkcji państwa i gmin regulowała ustawa z dnia 5 stycznia 1991 r. Prawo budżetowe (tekst jednolity: Dz. U. nr 72, poz. 344 z 1993 r.) obecnie zaś ustawa Finanse publiczne z dnia 26 listopada 1998 roku (Dz. U. nr 155 poz. 1014). Dowodzi to istnienia zasady jedności finansów publicznych w sferze budżetowej. Ponadto, wspomniana ustawa ustala formy organizacyjno-prawne jednostek wykonujących zadania objęte budżetem państwa i budżetami samorządowymi.
Definiując pojęcie budżetu gminy, należy powiedzieć, że funkcjonuje on według zasad budżetowych budżetu centralnego. Należy również wskazać na powiązania między budżetem państwa a budżetami gmin. Przejawiają się one w :
-rozbudowanym mechanizmie zasilania budżetów gmin, zwłaszcza stosowania subwencji ogólnej z budżetu państwa,
-tworzeniu rezerw celowych na szczeblu budżetu państwa na uzupełnienie subwencji ogólnych dla gmin i dotacji celowych na zadania z zakresu administracji rządowej zlecane gminom.
UWAGA! W związku z tymczasowością rozwiązań prawnych w odniesieniu do finansów pozostałych stopni samorządu terytorialnego w naszym kraju, niniejsze opracowanie nie podejmuje zagadnień z nimi związanych. (patrz: Ustawa z dnia 26 listopada 1998 O dochodach jednostek samorządowych w latach 1999-2000)
Adam Mickiewicz "Dziady część III"