PAPIERY WARTOŚCIOWE
Papiery wartościowe (zwane też walorami) są dokumentami - o ściśle określonej przez prawo formie - stwierdzającymi określone prawa majątkowe, które z racji ich posiadania przysługują posiadaczowi.
Ze względu na rodzaj prawa majątkowego płynącego z tytułu posiadania papieru wartościowego, wyróżnia się:
Walory opiewające na wierzytelności pieniężne (weksle, czeki, obligacje, bony loteryjne),
Walory dokumentujące współwłasność w majątku ich emitenta (akcje, certyfikaty lokacyjne).
Z punktu widzenia sposobu przenoszenia tytułu własności wyróżnia się:
Papiery wartościowe imienne (zwane też papierami wartościowymi rekta), które upoważniają do dysponowania nimi jedynie osobę wymienioną imiennie, indywidualnie w ich treści
Na okaziciela (bezimienne) przeniesienia praw własności odbywa się w drodze przekazania dokumentów miedzy kontrahentami.
Na zlecenie określonej osoby – upoważniają do dysponowania nimi każdą osobę, która włada dokumentem , a przenoszenie praw własności na inne osoby jest możliwe w formie zapisu na dokumencie.
Ze względu na charakter dochodu uzyskiwanego z tytułu posiadania papiery wartościowe dzielimy na :
Dywidendowe – przynoszące ich posiadaczom dochód w charakterze udziału w zysku z konkretnej działalności
Procentowe – odsetkowe -,będące świadectwem oprocentowanego długu, którego wynagrodzenie i zwrot nie jest powiązane z wynikami finansowymi firmy.
W zależności od formy obrotu papierami wartościowymi wyróżnia się:
Walory giełdowe – obrót ich dokonywany jest na giełdzie na tzw. Rynkach urzędowych, są to np. akcje, obligacje, bony skarbowe
Pozagiełdowe, których obrót jest realizowany na rynkach poza giełdą np. czeki, weksle handlowe.
Papiery wartościowe pełnią wiele funkcji, a mianowicie:
Kredytową, polegającą na tym, że wystawiając papier wartościowy i wydając go wystawca uzyskuje u nabywcy określoną kwotę, lub też prolongatę spłaty zadłużenia z tytułu dokonanej transakcji np. weksel
Płatniczą, papiery stanowią legalny instrument zapłaty np., czeki,
Obiegową, wynikającą z możliwości łatwego przenoszenia praw z papierów wartościowych
Gwarancyjną (zabezpieczającą), ułatwiającą dochodzenie roszczeń z tytułu stosunku prawnego
Legitymacyjną, polegającą na ułatwieniu identyfikacji praw podmiotów do wartości w papierach wartościowych
Obrót papierów wartościowych odbywa się na :
rynku pierwotnym, na którym emitent przeprowadza pierwsze transakcje
na rynku wtórnym, na którym obrót walorami odbywa się bez udziału ich emitentów
WEKSEL
Jest to papier wartościowy stwierdzający wierzytelność pieniężną. Papier wartościowy o ściśle określonej przez prawo formie, który stanowi bezwarunkowe, pisemne na specjalnym blankiecie zobowiązanie do zapłaty pewnej sumy pieniężnej w oznaczonym terminie określonej osobie lub okazicielowi, przez osoby podpisane na wekslu
Weksel pełni następujące funkcje:
płatniczą, która polega na tym, że weksel wręczany jest zamiast zapłaty przy zakupie towarów lub usług
kredytową, która wyraża się w odroczonym - do daty oznaczonej na wekslu – terminie płatności za zakupione towary lub usługi
obiegową, która polega na możliwości nieograniczonego przenoszenia praw wekslowych z jednej osoby na drugą
gwarancyjną, polegająca na zabezpieczeniu zapłaty weksla przez wszystkie osoby na nim podpisane.
refinansową, wyraża się w możliwości złożenia weksla w banku do dyskonta, czyli do wykupienia go przez bank przed terminem płatności.
Rodzaje weksli:
Weksel własny – papier wartościowy, na którym wystawca zobowiązuje się, że sam zapłaci za niego określona kwotę
Weksel trasowany (trata, weksel ciągniony) – weksel ten musi mieć:
nazwę „weksel” w samym tekście dokumentu, w języku w jakim go wystawiono
polecenie bezwarunkowego zapłacenia oznaczonej kwoty
nazwisko osoby, która ma zapłacić
oznaczenie terminu i miejsca płatności
nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana
oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla
podpis wystawcy weksla
Jeżeli dokument nie posiada wyżej wymienionych cech nie jest on wekslem trasowanym.
Weksel in blanco - ma podpis akceptanta lub poręczyciela, lecz nie jest wypełniony całkowicie lub nie posiada niektórych cech
BONY SKARBOWE
Bony skarbowe – to krótkoterminowe z terminem wykupu do 1 roku papiery wartościowe potwierdzające ich posiadaczom zobowiązanie Skarbu Państwa z tytułu zaciągniętej pożyczki, są emitowane przez Ministerstwo Finansów w celu finansowania wydatków budżetowych lub innych doraźnych celów.
Bony skarbowe są dokumentami na okaziciela, co oznacza, że w razie ich utraty nie można dochodzić ich równowartości od emitenta. Obrót bonami skarbowymi dokonywany jest na rynku pierwotnym, którym są przetargi - aukcje organizowane przez agenta Ministerstwa Finansów, oraz na rynku wtórnym, który zaczął rozwijać się wraz z pojawieniem się dealerów. Wynagrodzeniem bonów skarbowych jest różnica między wartością nominalną a ceną jego zakupu.
CERTYFIKATY DEPOZYTOWE
Certyfikaty depozytowe – są to dokumenty potwierdzające przyjęcie wkładów terminowych, są one emitowane przez banki wystawiane na okaziciela, w celu pozyskania środków pieniężnych. Emitent czyli konkretny bank zobowiązuje się, że w określonym terminie spłaci zaciągniętą pożyczkę wraz z odsetkami osobie, która przedstawi certyfikat w dniu zapadalności, czyli w dniu wykupu.
Każdy certyfikat ma następujące cechy:
Emitenta, czyli bank, który przyjął depozyt i zaświadcza, że spłaci go wraz z odsetkami w ustalonym terminie,
Wartość nominalną czyli kapitał zdeponowany u emitenta
Okres trwania, czyli datę rozpoczęcia i wykupu (zapadłości),
Nominalna stopę procentową, zwaną kuponem
Wyróżniamy certyfikaty:
Ze stałym kuponem, które są emitowane przez Polski Bank Rozwoju na okres 30 dni,
Indeksowane, które są emitowane na okres 90 dni, przynoszące dochód w postaci stopy procentowej według stawek dla walut obcych.
OBLIGACJE
Obligacja – to papier wartościowy, przynoszący jej posiadaczowi określony dochód, stanowi ona dowód wierzytelności, stwierdzający prawo jej posiadacza do otrzymania od wystawcy w określonym terminie i trybie zwrotu pożyczki oraz dochodu w postaci odsetek lub premii. Obligacje mogą być imienne (emitent wprowadza warunki ograniczające obrót obligacjami) lub na okaziciela, które są przedmiotem swobodnego obrotu.
W zależności od tego, kto jest emitentem wyróżniamy obligacje:
Obligacje skarbowe, służące głównie finansowaniu deficytu budżetowego
Obligacje instytucji finansowych (banków, instytucji ubezpieczeniowych), służące do uzupełniania kapitałów emitentów w celu ich korzystniejszego ulokowania
Obligacje organów samorządowych, które są emitowane w celu finansowania przede wszystkim infrastruktury miast i gmin
Obligacje przedsiębiorstw, które są źródłem pożyczek zaciąganych na korzystnych warunkach
Wyróżniamy jeszcze obligacje:
Krótkoterminowe, z terminem wykupu do 1 roku od daty emisji,
Średnioterminowe – do 5 lat,
Długoterminowe – powyżej 5 lat
AKCJE
Akcja jest papierem wartościowym potwierdzającym udział jej posiadacza – akcjonariusza w kapitale Spółki Akcyjnej, zapewnia ona prawa do decydowania o spółce oraz udział w jej zyskach i majątku przy likwidacji spółki.
Ze względu na sposób przenoszenia tytułu własności dopraw majątkowych, akcje dzielą się na akcje imienne oraz na okaziciela.
Ze względu na formę zapłaty emitentowi za akcje, wyróżniamy akcje gotówkowe, wydawane w zamian za wpłaty pieniężne, oraz akcje aportowe, które są otrzymywane za wniesienie do spółki środków rzeczowych, w postaci aportu.
Z wysokością otrzymywanej dywidendy wiąże się podział akcji na akcje zwykłe, które upoważniają do zwykłych uprawnień wynikających z ich posiadania oraz akcje uprzywilejowane , które mają specjalny status.
Literatura:
I.Heropolitańska; „Weksel w obrocie gospodarczym”, Poltex, Warszawa 1991 r.
M.Sobczyk, „Matematyka Finansowa”, Placet, Warszawa 2000
Strona internetowa republika.pl/tomkowiczmar/weksel.
Z.Krzyżkiewicz, Wł.Jaworski, M.Puławski, „Leksykon bankowo-giełdowy” Poltext, Warszawa 1998
Adam Mickiewicz "Dziady część III"