BOLESŁAW PRUS (ALEKSANDER GŁOWACKI) ur. 20 sierpnia 1847
w Hrubieszowie, a zmarł 19 maja 1912 roku w Warszawie. Wywodził się z rodziny szlacheckiej o tradycjach patriotycznych, brał udział w powstaniu styczniowym. Uczył się w Gimnazjum w Kielcach (1862-63), po wyjściu z więzienia studiował na Wy dziale matematyczno-Fizycznym w Szkole Głównej w Warszawie. Studiów nie ukończył. Swe pierwsze prace literackie i dziennikarskie zamieszczał w czasopismach „PRZEGLĄD TYGODNIOWY", „KURIER CODZIENNY", „NIWA", „KOLCE", „MUCHA".
Wartości artystyczne utworu:
• zmienność toku akcji i fragmentaryczność fabuły,
• łączenie cech powieści społecznej i psychologicznej,
• występowanie elementów satyrycznych, historycznych i science-fiction,
• występowanie dwóch narratorów: narrator właściwy i sam Rzecki,
• mistrzostwo w charakteryzacji postaci,
• wpływ lektury Darwina (Wyraz uczuć u człowieka i zwierząt)
• indywidualizacja języka,
• bogaty portret psychologiczny:
• dbałość o realia topograficzne, historyczne i obyczajowe,
• występowanie elementów naturalistycznych ( opis Powiśla, teorie Schummana dotyczące natury ludzkiej, erotyzm - postać Starskiego, zachowanie Eweliny przed i po ślubie ),
• skrócenie opisów i uwag narratora na rzecz dialogów,
• występowanie mowy zależnej i pozornie zależnej,
Ignacy Rzecki - olbrzymią rolę w jego życiu odgrywa pisany pamiętnik, będący ucieczką od szarej rzeczywistości, pozwalający na przebywanie wśród ideałów młodości. Jest on swoistym zegarem odmierzającym upływ czasu w utworze, podaje wiele faktów historycznych i obyczajowych,
zaś jego autor staje się w powieści drugim narratorem, tworząc wielką panoramę społeczeństwa pisarz zastosował przemyślaną konstrukcję powieściową. W ujęciu czasowym zrezygnował z kompozycji ściśle chronologicznej. Pamiętnik Rzeckiego to rodzaj powieści w powieści, integralnie jednak powiązanej z akcją współczesną, w ujęciu przestrzennym w „ LALCE „ znajdziemy obraz wszystkich warstw i środowisk społecznych, dziesiątki różnych zawodów .
warstwy społeczne:
ziemiaństwo: zdeklasowana arystokracja, szlachta zmieniająca dotychczasowy status wiejski na inteligencko-miejski, mieszczaństwo;
zawody:
kupcy polscy i żydowscy, lekarze, prawnicy, nauczyciele, bankierzy, naukowcy, studenci, robotnicy itd.).
Wprowadzając tak wielką galerię postaci autor uniknął tradycyjnej narracji wszechwiedzącej. Narrator ma wiedzę uprawdopodobnioną poprzez punkt widzenia poszczególnych postaci. Wypowiadają się one przez działanie, dialogi z innymi osobami. Pisarz zastosował nowatorskie formy narracyjne, oparte na zasadzie techniki nawarstwień i powrotów (te same motywy czy sytuacje są przedstawiane przez różne osoby).
W „Lalce" występują dwaj narratorzy: właściwy i Rzecki.
Wątek miłosny przedstawia ten pierwszy. Jest to narrator zasadniczo obiektywny i przezroczysty, umożliwiający bezpośrednie obcowanie ze światem przedstawionym.
Narrator odautorski, bezimienny, opowiada o zdarzeniach zamkniętych w obrębie niecałych dwóch lat (1878/9). Narrator ten rzadko wykracza poza czas aktualnie dziejących się wydarzeń. Uzupełnia w niektórych przypadkach biografię bohaterów. Najczęściej towarzyszy Wokulskiemu, rzadziej jego partnerce. Pomimo swej wszechwiedzy i wszech obecności zachowuje się tak, jakby się mieścił w sferze ich przeżyć. Kreśląc nawet ich biografię robi z niej jakby autobiografię. Wewnętrzne myśli bohatera przedstawia tak, jakby robił to sam bohater, a gdy opisuje świat zewnętrzny uwzględnia tylko to, co mógł wtedy bohater wiedzieć i widzieć. Maksymalne usamodzielnienie postaci i niemal całkowite odżegnanie się od narratora powieści, od charakteryzowania ich i osądzania ukazuje nadmierną ostrożność w wyrażaniu opinii o bohaterach.
Pamiętnik Rzeckiego to wzruszająca, chaotyczna gadanina starego subiekta, który opowiada o wszystkim co przeżył i przeżywa, wzbogacając to własnymi refleksjami. Spełnia tym samym ważne funkcje. Dopełnia obrazu przedstawionej rzeczywistości, informuje o udziale Rzeckiego we Wiośnie Ludów, powstaniu styczniowym i jego dalszych losach, przez co powieść zyskuje perspektywę historyczną. Z pamiętnika poznajemy Warszawę lat 70 i wcześniejszych, jej mieszkańców. Rzecki komentuje w swych zapiskach miłość Stacha, wydarzenia w sklepie, w kamienicy, w mieście. Dzięki temu każde zdarzenie oglądamy z różnych punktów widzenia, mamy różne interpretacje. W obrębie pamiętnikarskiej relacji Rzeckiego znajduje się przeszłość jego i Wokulskiego. Obok tego istnieje w pamiętniku teraźniejszość, opisana staroświecko, bardzo subiektywnie, niejednokrotnie przerysowana, ale jednocześnie zawiera tyle prawdy, że bardzo się liczy przy ogólnej ocenie wartości utworu. Osobną sprawą jest niezwykły urok tego pamiętnika, kryjący się w jego warstwie stylistycznej oraz największe bogactwo humoru „Lalki" zawarte w niektórych postaciach, sytuacjach, w samych zdaniach.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"