Narodowe Fundusze Inwestycyjne.
Problem majątku państwowego
Jak wykazała praktyka przedsiębiorstwa będące własnością państwową gorzej gospodarują posiadanym majątkiem, a zarządzanie nimi jest o wiele mniej efektywne niż ma to miejsce w firmach prywatnych. Dlatego też w kraju takim jak Polska, gdzie socjalizm pozostawił po sobie dużą liczbę przedsiębiorstw państwowych procesy prywatyzacyjne odbywają się na szeroką skalę. Opisujemy je w eseju Prywatyzacja. Jednym z sposobów prywatyzacji w Polsce są Narodowe Fundusze Inwestycyjne.
Koncepcja prywatyzacji poprzez NFI
Narodowe Fundusze Inwestycyjne są spółkami akcyjnymi i działają w oparciu o Ustawę o NFI i ich prywatyzacji z dnia 30.04.1993r. Ich zadaniem jest zarządzanie powierzonym im majątkiem przez Skarb Państwa dla osiągnięcia jak największych korzyści dla ich akcjonariuszy. Do NFI państwo zdecydowało się wnieść akcje skomercjalizowanych wcześniej przedsiębiorstw państwowych (Jednoosobowych Spółek Skarbu Państwa - JSSP). Ustawodawca zdecydował o powołaniu 15 Narodowych Funduszy Inwestycyjnych z których każdy miała otrzymać w miarę równy majątek.
Ostatecznie zdecydowano, że NFI podzielą się akcjami 512 spółek. NFI losowo wybierały sobie spółki, więc pomimo zastosowania algorytmów wyrównujących szanse każdego z nich, niektóre NFI otrzymały spółki bardziej nowoczesne i wyżej wyceniane, a niektóre przedsiębiorstwa z sektorów o słabszych perspektywach rozwoju. Każdy NFI otrzymał udziały większościowe po 33% akcji w około 34 spółkach oraz kilkaset udziałów mniejszościowych po ok. 2% akcji w pozostałych.
W przydzielonych podmiotach, które dla potrzeb programu NFI nazwano spółkami parterowymi, akcjonariat ukształtował się następująco :
· 33% udziałów otrzymał jeden wybrany Narodowy Fundusz Inwestycyjny,
· 27% do podziału pomiędzy pozostałe 14 NFI,
· 15% dla pracowników danej spółki parterowej,
· 15% zachowano dla rybaków i rolników związanych z prywatyzowanymi JSSP,
· 10% pozostawił dla siebie Skarb Państwa.
Udostępnienie akcji NFI obywatelom
Akcjonariuszem Narodowych Funduszy Inwestycyjnych stał się wyłącznie Skarb Państwa, tak, więc trwanie takiego stanu nie miałoby sensu gdyż nie byłaby to prywatyzacja majątku państwowego. Celem programu NFI było udostępnienie majątku państwowego obywatelom polskim. Każdy pełnoletni obywatel polski mógł za symboliczną opłatę 20zł otrzymać jedno Powszechne Świadectwo Udziałowe. Był to papier wartościowy na okaziciela, więc handel w postaci fizycznej był nieskrępowany. PŚU można było za pośrednictwem biura maklerskiego wymienić na akcje Narodowych Funduszy Inwestycyjnych. Na jedno świadectwo przypadała jedna akcja każdego NFI. Akcje NFI stały się przedmiotem obrotu giełdowego, gdzie swobodnie można sprzedawać posiadane przez siebie akcje, jak i kupować następne. Tak, więc odbierając PŚU i wykonując pewne przewidziane ustawą czynności można było stać akcjonariuszem kilkunastu spółek i inwestorem giełdowym.
Na wszystkie wydane świadectwa udziałowe przypada 85% akcji każdego NFI, resztę otrzyma firma zarządzająca danym Narodowym Funduszem Inwestycyjnym.
Firmy zarządzające
Celem każdego NFI jest zarządzanie otrzymanym majątkiem, jednak jak ustalili pomysłodawcy programu w zarządzaniu spółkami parterowymi i samym NFI mogą uczestniczyć tzw. firmy zarządzające. Było to początkowo zachodnie instytucje finansowe, które wygrały przetarg na zarządzanie każdym z NFI. Większość NFI zdecydowało się na wybór firmy zarządzającej, ale praktyka wykazała, że z czasem miały miejsca konflikty między zarządem funduszy a firmą zarządzającą. Często dochodziło do rozwiązywania umów oraz do zmiany zarządzającego gdyż nowy duży inwestor, który nabył akcje NFI za pośrednictwem giełdy chciał nim zarządzać. Jest to o tyle kuszące, ponieważ firma zarządzające otrzymuje (przez 10 lat) 15% akcji Narodowego Funduszu Inwestycyjnego jako wynagrodzenie za zarządzanie.
Strategie inwestycyjne funduszy
Koncepcja istnienia firm zarządzających budzi kontrowersje, niemniej jednak każdy NFI (samodzielnie lub z firmą zarządzającą) wybrał własną strategię inwestycyjną. Praktyka wyróżniła trzy strategie inwestycyjne stosowane przez NFI :
· strategia holdingowo-przemysłowa - fundusz zorientował się na pewne wybrane sektory w które inwestuje, prowadzi mało aktywną politykę sprzedaży słabszych firm, raczej niechętny wprowadzaniu własnych spółek parterowych na giełdę i inwestycjom w firmy z poza programu NFI,
· strategia mieszana - fundusz nie preferuje pewnych wybranych sektorów, aktywnie działa na rynku publicznym (wprowadza spółki na giełdę i inwestuje w inne spółki giełdowe), inwestuje w wybrane spółki z poza programu oraz w te, w których posiada udział mniejszościowy (początkowo 2%),
· strategia venture capital - fundusz aktywnie podchodzi do sprzedaży słabszych spółek i do inwestycji w te o lepszej kondycji, jego celem jest zwiększenie ich wartości i późniejsza sprzedaż z zyskiem, fundusze venture capital niechętnie podchodzą do inwestycji w większe spółki oraz od inwestycji giełdowych.
Ocena programu NFI
Program NFI ma swoich gorących zwolenników jak i zagorzałych krytyków. Intencją autorów nie jest opowiadanie się po jednej ze stron, ale trzeba przyznać, że nie udało się uniknąć błędów przy tym sposobie prywatyzacji. Często miały miejsce konflikty, które nie sprzyjały szybkiej restrukturyzacji spółek parterowych. Jednocześnie niewielu obywateli stało się akcjonariuszami NFI, sprzedając wcześniej swoje świadectwo udziałowe. Nie udało się, więc przyciągnąć na giełdę wielu nowych inwestorów, co było jednym z celów programu. Jednak warto zastanowić się, dlaczego tak się stało. Otóż w wyniku decyzji politycznych zmniejszono ilość i wartość przedsiębiorstw przeznaczonych do uczestnictwa w programie. Jednocześnie przydzielono te mniej atrakcyjne, często działające w trudnych branżach np. usługi dla kolei czy górnictwa. Decyzja ta zmniejszyła wartość akcji NFI i spowodowała mniejsze zainteresowanie społeczeństwa aktywnym uczestnictwem w programie NFI. Niemniej jednak NFI pomogły wielu spółkom parterowym dostosować się do nowych warunków, a bez ich pomocy, będąc nadal przedsiębiorstwami państwowymi byłyby skazane na bankructwo. Jednocześnie program NFI nie powtarzał błędów masowych prywatyzacji połączonych z uwłaszczeniem społeczeństwa mających miejsce w innych państwach np. w Czechach. Tamte koncepcje spowodowały odłożenie przemian w prywatyzowanych przedsiębiorstwach i jednocześnie przyczyniły się do kryzysów gospodarczych. Program NFI pomimo popełnionych błędów przyniósł korzyści polskiej gospodarce.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"