Realizm krytyczny jest to realizm uwarunkowany historycznie rozkwitem kapitalizmu i rolą mieszczaństwa jako klasy przewodzącej, zdolny do wyrażania sprzeczności, wiernego przedstawiania rzeczywistości, ale nie do właściwej interpretacji i ujawniania przyczyn opisywanych zjawisk. Powieść "Lalka" należy do nurtu realizmu krytycznego, gdyż przedstawia zgodnie z rzeczywistością obraz społeczeństwa polskiego, a zjawiska ujemne poddaje krytyce. Społeczeństwo polskie w "Lalce" Bolesława Prusa składa się z kilku warstw społecznych. Najliczniejszą grupą jest arystokracja do której należą: książę, Łęccy, baron Krzeszowski, baron Dalski, Starski. Arystokrację cechuje:-próżniactwo, -asożytnictwo, pogarda dla pracy i dla ludzi, fałsz, zakłamanie, obłuda, egoizm, przesądy klasowe;-pycha z powodu arystokratycznego pochodzenia i poczucie wyższości wobec innych warstw społecznych;-wystawny tryb życia, wieczne święto, zabawy, wizyty, kochanki;-brak patriotyzmu, obojętność wobec losów kraju i narodu;-degradacja moralna;-dają oni zły przykład dla innych warstw społecznych;-rzucanie kłód pod nogi jednostką wartościowym;-marnotrawienie majątków i przyczynianie się do ubożenia kraju, wywożenia kapitału za granicę.Drugą grupą społeczną jest mieszczaństwo, które dzieli się na polskie (Wokulski, Krzeszowska), niemieckie (Minclowie) i żydowskie(Szlangbaum). Mieszczaństwo polskie cechuje:-brak inicjatywy, energii i wiary we własne siły;-brak chęci do pracy;-brak zapobiegliwości i oszczędności;-jest słabe, skłócone, niedołężne, bierne i zacofane;-nie wypracowało własnej kultury, jest pozbawione -ndywidualności, wzoruje na arystokracji, przejmuje jej obyczaje i styl życia; -nie posiada szerszych aspiracji, ani ambicji.-Mieszczaństwo niemieckie cechuje:-energia, ruchliwość, przedsiębiorczość, cierpliwość, oszczędność, wytrwałość, pracowitość;-zdobywanie pieniędzy jest dla nich sprawą najważniejszą, a przy tym potrafią być aroganccy, bezwzględni, pogardliwi;-umiejętność szybkiego korzystania z nadarzających się sposobności. Przejmują bankrutujące gospodarstwa, likwidowane sklepy, zawiązują z Wokulskim spółkę do handlu ze Wschodem.Następną grupą jest proletariat do którego należą Wysocki, Węgiełek, "Magdalenka", opis Powiśla:-proletariat żyje w starej nędzy, wyrobnicy i rzemieślnicy skazani są na głodową egzekucję;-kobiety "sprzedają się", aby zarobić na chleb.- Ostatnią grupą jest inteligencja do której należą Ochocki i studenci. Ochocki jest naukowcem, wynalazcą, który woli poświęcić życie dla rozwoju wiedzy niż dla przyjemności salonowych. Natomiast studenci mają ciężkie warunki materialne i radykalne poglądy na sprawy kraju. Studenci jak i organizacje socjalistyczne pozwalają przypuszczać, że dotychczasowy układ stosunków społecznych, niesprawiedliwości, która pozwala na to, że jedni giną w niedostatku, a drudzy z rozpusty muszą ulec zmianie i dzięki nim znajdzie się proste lekarstwo: praca obowiązkowa - słuszne wynagrodzenie.serce wychowane na poezji Mickiewicza, nie jest w stanie odrzucić egoistycznej kobiety. Wokulski żyjąc w epoce pozytywizmu wierzy w romantyczną miłość, poświęca się jej i ponosi klęskę, bo przecież niemożliwe jest pogodzenie cech obu tych epok.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"