Wyszukiwarka:

Wszędzie ------------------ Artykuły Newsy Informacje Linki Pliki

PLAN: I. Wstep:
1. Literatura sredniowieczna jako obraz epoki
2. Dzisiejsze spojrzenie na sredniowiecze
 II. Rozwiniecie:
1. Utwory o charakterze religijnym i filozoficzno-refleksyjnym, nie mogace podlegac ocenie:
a.) "Legenda o sw. Aleksym" - ideal swietego
b.) "Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia" - sredniowieczna filozofia zycia.
2. Utwory prezentujace okreslone problemy sredniowiecza:
a.) "Satyra na leniwych chlopów" - konflikty sredniowieczar
b.) "O zachowaniu sie przy stole" - sredniowieczny savoir-vivre
c.) "Piesn o zabiciu Jedrzeja Teczynskiego" - obraz spoleczenstwa
 d.) "Piesn o Rolandzie" - literatura paranetyczna
3. Utwory o charakterze wybitnie rozrywkowym:
a.) "Dzieje Tristiana i Izoldy" - sredniowieczny romansr
4. Elementy swiata przedstawionego w utworach, ich ocena i próba znalezienia wspólnej plaszczyzny do oceny
a.) problematyka i tematy
 b.) bohaterowie
c.) styl pisania utworów podporzadkowany pogladom na swiat
d.) przekaz moralno-ideowy, wartosci duchowe
 III. Zakonczenie:
 1. Utwory, które realizuja swój glówny cel - przekazanie wartosci duchowych i idei.
2. Umiejetnosc zrozumienia sredniowiecznej literatury i pokonania bariery wieków. Twórczosc literacka od poczatków swego istnienia skupiala w sobie calosc osiagniec kulturowych i cywilizacyjnych ludzi zyjacych w danej epoce. Stanowi zatem swoisty obraz epoki, dzieki któremu mozna odtworzyc sposób myslenia i wartosciowania tworzacych wtedy ludzi. Utwory sredniowieczne sa bogatym zródlem wiedzy zarówno historycznej, jak i przede wszystkim wiedzy o samych ludziach epoki tak odleglej wspólczesnemu czlowiekowi, o ich marzeniach, celach, sposobie pojmowania otaczajacej ich rzeczywistosci. Wspólczesnie epoka sredniowiecza jest nie tyle doceniana, co pojmowana jako osobny rozdzial w kulturze swiatowej, majacy okreslone podloze polityczno-spoleczne. Podejmujac sie wybrania, a wiec tym samym oceny, najlepszych i najgorszych utworów, nalezy miec swiadomosc, ze dokonujemy tego z perspektywy lat. Trudno jest jednoczesnie mówic o pelnym objektywizmie takiego rozróznienia, bowiem wybieramy te utwory, które spelniaja okreslone kryteria, nie mogace sie pokrywac z tym co ludzie sredniowiecza mysleli o tych utworach. Dlatego na prywatny uzytek tej pracy spróbujmy okreslic podstawowe zasady oceny. Pierwszym kryterium, moim zdaniem, jest wartosc artystyczna dziela. Jest ona niezmienna na tyle, by mogla stanowic element oceny obiektywny dla utworu. Mam tu na mysli nie tyle piekno samo w sobie, lecz calosc pracy artystycznej nad dzielem zwiazanej z jego kompozycja, harmonia, uzyciem odpowiednich srodków, podkreslajacych glówny temat utworu. Kolejnym istotnym elementem, którego nie sposób pominac, jest przekaz dziela, a wiec to po co ono zostalo napisane i jak. Chodzi tutaj glównie o sposób przekazania, trafienia do odbiorcy, z wartosciami prezentowanymi przez dzielo. Moim zdaniem, w ocenie powinnismy pominac sama ideologie i swiat wartosci utworu, który moze sie diametralnie róznic od tego co dzis uwazmy za najlepsze (np. ,,Legenda o sw. Aleksym"). Dopiero na ostatnim miejscu uwzglednimy wartosc ponadczasowa dziela i zwiazana z tym ocene subiektywna ze strony wspólczesnego czlowieka. Dodatkowym klopotem przed przystapieniem do wyboru tego najlepszego utworu jest rozlegla tematyka dziel sredniowiecznych. Mamy wiec utwory o charakterze religijnym, filozoficznym, paranetycznym, zwiazane z okreslonymi problemami epoki, oraz te rozrywkowe. Utwory o charakterze religijno-filozoficznym nie powinny, wedlug mnie, podlegac ocenie. Prezentuja bowiem okreslone spojrzenie na swiat zwiazane ze sredniowieczna moralnoscia i swiatem wartosci, a te wlasnie kryteria, jak wczesniej wspomnialem nie powinny byc uwzgledniane przy ocenie. Do tych utworów zaliczymy przede wszystkim sredniowieczna hegiografie, czyli zywotopisarstwo. Tu trudno nie wspomniec o ,,Legendzie o sw. Aleksym", bedacej niewatpliwie utworem reprezentatywnym dla tego gatunku. Polskie przeklady tego dziela nie pozbawione sa kunsztu artystycznego. Legenda stanowi przyklad jaka czcia obdarzano swietych i w jaki sposób prezentowano ideal swietego ludziom. Obok dziel religinych, istnieja równiez dziela majace charakter filozoficzny-refleksyjny. Tu wybija sie na czolowe miejsce najdluzszy sredniowieczny wiersz polski, "Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia". Jest to utwór rozwijajacy sredniowieczne rozwazania na temat smierci. Zwiazane to jest z panujacym w sredniowieczu strachem przed smiercia, która przychodzila szybko i niespodziewanie. Zarazy, ciagle wojny powodowaly, ze sredniowieczni ludzie mogli sie jej spodziewac w kazdej chwili. ,,Rozmowa ..." jest odpowiedzia na frapujace czlowieka problemy. Jest to niewatpliwie utwór kunsztowny, lecz ze wzgledu na problematyke i trudnosci w zrozumieniu, nie budzacy zachwytu z mojego punktu widzenia. Odchodzac od literatury religijno-filozoficznej przechodzimy do utworów swieckich. Tu odnajdujemy utwory o odmiennej tematyce. Pierwszy z nich, który wzbudzil moje zainteresowanie to ,,Satyra na leniwych chlopów". Traktuje on o konflikcie pomiedzy feudalnymi panami, a chlopstwem. W bardzo przystepny, czasem dowcipny sposób autor obnaza wizerunek feudalnego spoleczenstwa. Z jednej strony gani chlopów, którzy nie chca sie poddawac woli panów, z drugiej zas wytyka szlachcie bagatelizowanie problemu. Szczególnie zwraca uwage sposób przedstawienia problemu. Czuje sie spostrzegawcze oko autora zgrabnie wytykajacego bledy. Kolejnym utworem zwracajacym uwage jest ,,Wersz sloty". To swoisty podrecznik savoir-vivre'u. Nie tylko zawiera obyczaje i kulture dworska. Jego autor Przeclaw przedstwia równiez pochwale kobiet, rzecz niespotykana w sredniowieczu, i sposób zachowania sie wobec nich. Niezwykle kunsztowny i elegancki to utwór. Zupelnie inna tematyke prezentuje ,,Piesn o zabiciu Jedrzeja Teczynskego". To opowiesc o najwiekszym konflikcie sredniowiecza, a raczej o jego skutkach. Konflikt pomiedzy szlechta, niekiedy biedna, ale posiadajaca wladze, a bogatym mieszczanstwem przybiera najostrzejsza forme. Zabicie szlachcica w kosciele, prowadzi pod topór kata kilkunastu krakowskich mieszczan. Jeszcze bardziej zyskuje ona na grozie, gdy uswiadomimy sobie, ze jest to historia prawdziwa. Najwiekszym dzielem sredniowiecznej literatury paranetycznej jest ,,Piesn o Rolandzie". Prezentuje ona wzorce osobowe rycerza i wladcy. Poniewaz nie jest to utwór polski nie mozna w pelni docenic jego walorów artystycznych. Tym niemniej sposób kompozycji dziela i sama scena smierci Rolanda to niebywaly popis kunsztu przedstawiania symbolicznego. To monument rycerstwa, nie tylko pochwala samej postawy rycerskiej. Jest to utwór wspanialy nie tylko pod wzgledem artystycznym, ale równiez pod wzgledem umiejetnosci prezentowania bohatera. ,,Piesn o Rolandzie" daje podstawe do poparcia tezy, ze rycerskosc to cecha pozadana równiez i dzis. Utworem, który jednak najbardziej mi sie podobal wsród sredniowiecznej literatury, choc jest to bardzo subiektywny osad, pozostana ,,Dzieje Tristiana i Izoldy". To zadziwiajace, ze tak stary romans wzbudza i dzis zaciekawienie czytelnika. Byc moze to efekt nieprzemjajacego zainteresowania sztuki tematem milosci, a moze wybitnie rozrywkowy charakter utworu. Faktem jest, ze niewiele utworów sredniowiecznych czytalem z takim zaciekawieniem. Milosc przedstawiona w ,,Dziejach..." to magnes przyciagajacy dwóch ludzi i prowadzacy ich do nieuchronnej smierci. Milosc rodzi sie tu fantastycznie, rozwija, by w koncu przybrac ostateczna forme szalonego uczucia przypominajacego czasem huragan, a czasem majacego charakter ,,burzy ogniowej ". Tragiczne dzieje milosci Trisiana i Izoldy Zlotowosej sa bardzo barwnie opisane, dajac troche namietnosci, troche sensacji, ale równiez temat do przemyslen. To tylko niektóre utwory sredniowieczne. Jak widac nie da sie ich jednoznacznie ocenic: ten jest dobry, a ten niedobry. Trzeba przeanalizowac wspólne elementy tych utworów, a nastepnie pokusic sie o wybranie najlepszych. Poruszana w tych utworach problematyka nie jest (moze za wyjatkiem ,,Dziejów Tristiana i Izoldy" ) nam na tyle znajoma, nie spotykamy sie wspólczesnie z konfliktami szlachta-mieszczanstwo, ani poglady na swiat w sredniowieczu nie sa nam bliskie, gdyz inaczej patrzymy na religie i nasze cele zyciowe. Bardzo wazna role w literaturze odgrywaja bohaterowie, dzieki którym widzimy prawdziwych ludzi sredniowiecza. Lecz czy Roland, Aleksy to postacie reprezentatywne? Stajemy przed problemem idealizacji swiata przez autorów sredniowiecznych. Bohaterowie sa wspaniali, czyniacy dobro i nie cofajacymi sie przed niebezpeczenstwami. Mimo to odnajdujemy w nich nie to czego poszukujemy. Nie odpowiadaja wspólczesnym idealom. Styl pisania w sredniowieczu byl podporzadkowany teocentryzmowi, który zakladal calkowite poporzadkowanie Bogu. Wyrazem tego miala byc anonimowosc autora, który, "nie szukal próznej slawy", przez co moim zdaniem utwory sprawiaja wrazenie kierowanych do Boga nie do ludzi. Z drugiej strony literatura sredniowiecza, w kazdym wrecz momencie, zwraca sie ku chwale Boga, przypomina to przerwe na reklame w najciekawszym fragmencie filmu. Jak wczesniej wspomnialem wartosci ideowe nie moga byc z perspektywy wieków skladnikiem obiektywnej oceny, lecz nie sposób o nich nie wspomniec. Propagowanie pewnych wzorców osobowych jest elementem charakterystycznym dla kazdej literatury, w sredniowieczu role te pelnily legendy o swietych i utwory typu "Piesn o Rolandzie". Trudno nie zauwazyc jest jednak utworu religijnego, który propagowly wzorzec swietego odmienny od idelu ascety. Sa to oczywiscie "Kwiatki sw. Franciszka". Tutaj odbiegamy od klasycznej sredniowiecznej legendy. Swiety jest blisko ludzi, kocha ich, nie jest samotnym pokutnikiem, pomaga w zbawieniu innym. ,"Kwiatki sw. Franciszka" to utwór bardziej pasujacy do renesansu. Trudno jest ostatecznie wskazac utwór, który jest najlepszy. Cala literatura sredniowieczna obejmuje na tyle szeroka temtyke, iz postawienie na czele jednego utworu byloby niefortunne. Mysle, ze miano utworu, który najlepiej przekazuje swe cele, przyznalbym "Kwiatkom sw. Franciszka", poniewaz sa na tyle bliskie czytelnikowi, ze daja mu mozliwosc zrozumienia swej tresci. Podobnym utworem, który oddaje swe idee jest "Piesn o Rolandzie", w której da sie odczuc atmosfere rycerskiego dworu, ze wszystkimi dobrymi i zlymi stronami. Jezeli chodzi o utwór najbogatszy artystycznie to jest nim na pewno, "Bogurodzica" - piesn piekna, przesycona bogactwem srodków artystycznych, pelna patetycznosci i wznioslosci. Najbardziej jednak pasujacym do wspólczesnego czytelnkia masowego sa "Dzieje Tristiana i Izoldy". To utwór, który stwarza niewyczerpane glebie do poznania, odnoszacy sie do tak wspanialego uczucia jakim jest milosc. To po prostu dzielo ponadczasowe. Wystarczy zmienic imiona bohaterów, miejsce i czas zdarzen, a otrzymujemy historie milosna o wiele bardziej interesujaca od Harlequina. Ta ocena jest jednak bardzo subiektywna. Kazdy z utworów sredniowiecznych jest bowiem arcydzielem. Cala sztuka polega na odnalezieniu tego co najwazniejsze: serca i pracy ludzkiej wlozonej w tworzenie dziela. Dopiero bowiem to daje mozliwosc zrozumienia duszy artysty. Nie wazne, co nam sie podba, wazne jest, ze potrfimy docenic trud artysty.