Klasycyzm, sentymentalizm, rokoko - trzy kierunki w literaturze Oświecenia. Scharakteryzuj dokładniej jeden z nich
|
|
|
|
Klasycyzm : Główny
prąd artystyczny Oświecenia. Wyznacza
poezji cele utylitarne, stawia przed nią zadania dydaktyczno-moralizatorskie,
które wyrastają z przekonania o wielkiej roli słowa jako narzędzia
oddziaływania na społeczeństwo. Literatura była w Polsce silnie powiązana z
problematyką polityczną. Boileau -
normatywna poetyka klasyczna. Franciszek
Ksawery Dmochowski - "Sztuka rymotwórcza" poetyka normatywna. Celem
sztuki jest osiągnięcie doskonałości w realizacji piękna i prawdy (piękno
występuje w naturze zgodnie z teorią mimesis). W naturze wszystko jest
uformowane i unormowane. Należy ją naśladować, bo jest doskonała. Rozum musi
trzymać na wodzy fantazję i wyobraźnię. Źródłem
konfliktów jest natura ludzka a nie tak jak w Antyku fatum. W
klasycyzmie odbija się tendencja apollińska: rozum warunkuje pojęcie, zadania
i tematykę literatury. Jeśli chodzi o formę to nadal obowiązuje zasada
decorum. Język wymaga czystości i jasności. Ideałem jest język aforyzmów
(używanie glossów jak najbardziej wskazane). Dobranie gatunku musi się
pokrywać z problemem: epos, tragedia (w Polsce nie występuje), poemat opisowy
czy dydaktyczny, komedia polityczna lub obyczajowa, oda, list poetycki,
bajka, satyra. Ważne jest zachowanie czystości gatunkowej (nie wolno
mieszać). Pisarz ma być wychowawcą społeczeństwa, więc powinien poruszać
problemy ogólnoludzkie i społeczne. Główne
ośrodki w Polsce to Warszawa i Puławy. Sentymentalizm
: Prekursorem
Jean Jacob Rousseau. Nakłada
na literaturę obowiązek ukazywania życia wewnętrznego człowieka oraz
kształtowania autentycznych więzi międzyludzkich, co też prowadzi do
moralizatorstwa. Myśl
przewodnia sentymentalizmu: "
Życie bez miłości, to czarodziejska latarnia bez światła. " J.W.Goethe Sentymentalizm
jako nurt Oświecenia ma jednak motywację racjonalną. Ważne jest panowanie nad
uczuciami, ale w pewnym stopniu można ominąć rozum i pozwolić na swawolne
działanie uczuć (w człowieku zauważalne są dwie struktury: rozumu i uczuć).
Treści sentymentalizmu są opozycyjne wobec klasycznych. Ludzie
zaczynają wytwarzać sztucznie atmosferę ewokującą rodzenie się uczuć
(nastrojowe świątynie, altany, obeliski, kaskady, które mają być scenerią do
marzeń i lektury prowadzącej do wyzwolenia uczuć, często w sposób teatralny).
Stany uczuciowe starano okazywać się za pomocą wyglądu, zachowania i przesadnej
czułostkowości. Przywiązywano wagę do różnych pamiątek i miejsc związanych ze
szczególnymi przeżyciami. Dążenie do naturalności i prostoty wiązało się z
zainteresowaniem ludem i obyczajami. Miłość została uznana za najistotniejsze
i najsilniejsze uczucie w życiu ludzkim. W
sentymentalizmie mamy do czynienia z poezją miłosną (np. "Do
Justyny" F.Karpińskiego) i grobową (np. "Żale sarmaty"
F.Karpińskiego). 'Gorączka
werterowska' odzewem młodych na losy Wertera w utworze Goethe'go. Egzaltowana
czułostkowość i pozorna ludowość nie świadczyły jeszcze o istocie
sentymentalizmu, bowiem przeciwstawiał się on wszelkiej oschłości,
nieczułości na krzywdę i nędzę człowieczą. Jego idea była związana z duchem
Oświecenia, czyli humanitaryzmem. Modelem
miłości sentymentalnej może być uczucie między Laurą i Filonem w sielance
sentymentalnej "Laura i Filon" Franciszka Karpińskiego. Człowiek
sentymentalny: -
postrzegany prywatnie, a nie społecznie, - ma
uczuciowy stosunek do życia i nie kieruje się tylko rozumem, - nie
chce podlegać układowi norm warunkującemu egzystencję w społeczeństwie, - chce
być w bliskim kontakcie z naturą, -
wrażliwy i subtelny, - szczery
w stosunku do innych ludzi, - zdolny
do poświęceń. Postawę
sentymentalną charakteryzuje zdolność do wyższych uczuć takich jak miłość czy
przyjaźń. Sentymentalizm
odrodził lirykę, wzbogacił język poetycki o środki wyrazu naturalnego.
Wprowadził nowe gatunki literackie lub ich odmiany: powieść sentymentalna
(epistolarna), sielanka, powieść grozy, ballada, pamiętnik liryczny. W Polsce
ostoją sentymentalizmu były Puławy, a główną protektorką była żona księcia,
Izabela Czartoryska. Zerwanie z modą cudzoziemską, obowiązują polskie stroje
bez peruk. W Puławach Czartoryscy zbudowali dwie sceny, na których grywało
się jedynie polskie sztuki. Izabela gromadziła pamiątki w tzw. świątyni
Sybilli, na której umieszczony był napis "Przeszłość przyszłości". Polscy
przedstawiciele: Franciszek Karpiński, Kniaźin. Inni:
J.W.Goethe. Rokoko : Charakteryzuje
twórczość wytworną i subtelną, niejako rozrywkową. Styl ten jest znamienny
dla komedii wolnych od dydaktyzmu, oper i drobnych wierszy. Piękno jest tu
traktowane jako wartość podstawowa. Rokoko przejawia się poza literaturą w
małych formach architektonicznych oraz wystroju pałacowych wnętrz (elegancka
ornamentyka, lekkość i dekoracyjność, miniatury malarskie o tematyce
miłosnej). Rokoko
oparte jest na epikureiźmie i libertyniźmie. Ważnym elementem jest poczucie
dobrego smaku i gust (czułość, delikatność, trafność). Intelektualna trafność
przygotowuje do obcowania ze sztuką. Rokoko
pozostaje w opozycji wobec Oświecenia (klasycyzmu i sentymentalizmu). Rokoko
uformowało się w środowisku dworskim i jest związane z atmosferą życia w nim
(wywodzi się z Francji). Wpływ tego kierunku na kulturę w Polsce widać na
dworze Stanisława Augusta w Warszawie i w poezji Jakobińskiej. Elementy
modelu człowieka i życia rokokowego (charakteryzują również poezje):
zmysłowość, czułość, delikatność, wyrafinowanie, zamiłowanie do komfortu,
wdzięk, galanteria. W poezji
sięganie do elementów mitologicznych, częste idealizowanie. Literatura ma być
lekka, swawolna, bo jej zadaniem jest bawić odbiorcę (rozwija się poezja
erotyczna). Polscy przedstawiciele: Kniaźin, Franciszek Zabłocki, Trembecki, Węgierski, Szymanowski (sformułował teorię gustu). |
|
Mit grecki - pojęcie i podział
Biblia
Literatura parenetyczna; ideał rycerza i władcy, ascety - świętego, oraz kochanka
Quo Vadis
"Treny" J. Kochanowskiego
Topos śmierci w kulturze i sztuce średniowiecza
Adam Mickiewicz „Dziady” cz. II, IV, I
Molier "Świętoszek" - charakterystyka Tartuffe'a
Filozofowie greccy.
Barok - literackie i ideowe wyznanie epoki
Henryk Sienkiewicz „Potop”
Barok - charakterystyka epoki.
„Pan Tadeusz” czyli Ostatni zajazd na Litwie...
Filozofia starożytnej Grecji i Rzymu
Wizja Boga, świata i człowieka...
Prometeizm i mesjanizm w "Dziadach części III" Adama Mickiewicza
Wybrane mity greckie, ich sens oraz ponadczasowy charakter
"Świętoszek” Molier’a – charakterystyka postaci
Porównaj dwie wybrane relacje literackie z życia w obozach