Najwiekszym polskim poeta doby renesansu byl Jan Kochanowski. Wypowiadal sie on na wszystkie tematy, poruszal wiele problemów nurtujacych wspólczesnego mu czlowieka. Dowodem na to sa oczywiscie jego wiersze, bardzo osobiste, z których caly czas w trakcie lektury wylania sie podmiot liryczny, czlowiek mówiacy, madry, wyksztalcony, oczytany, gleboko wrazliwy i cierpiacy. Mozna wiec smialo powiedziec, ze jego twórczosc to swoisty pamietnik liryczny. Przemawial jako wielki patriota zaangazowany w zycie polityczne kraju, a zarazem jako czlowiek renesansu, gloszac hasla epoki, oraz propagujac humanistyczne idealy i filozofie. Humanistyczny charakter twórczosci pisarza maja zwlaszcza fraszki i piesni. Fraszki odznaczaja sie niezwyklym bogactwem tematów, znajduje w nich odbicie renesansowy humor poety, dochodza do glosu jego uczucia milosne, podziw dla przyrody, przekonanie o wlasnej wielkosci poetyckiej, jest w nich pogodny, wesoly, lubi sie smiac, bawic, kpi z siebie, kolegów, z ksiezy, z przywar ludzkich. Wiele fraszek poswieca Kochanowski rozwazaniom na temat istoty Boga, zycia i czlowieka. We fraszkach o charakterze filozoficznym przyjmuje on wobec swiata i ludzkich poczynan postawe obserwatora który ze stoickim spokojem przyglada sie sprzecznosciom, namietnosciom, i zludzeniem wlasciwym kazdemu czlowiekowi. Swoja postawe akcentuje piszac we fraszkach "Niech drudzy za lby chodza , a ja sie dziwuje" (O zywocie ludzkim). Refleksyjno - filozoficzne fraszki Kochanowskiego wyrazaja poglad na swiat i czlowieka, renesansowego poety humanisty, który dostrzega dwoistosc swiata; jego przemijalnosc, ale i urode. Fraszki wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen artysty, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i umiejacego ze stoickim dystansem obserwowac otaczajaca go rzeczywistosc, nie zapominajac o korzystaniu z przemijajacego zycia. Podmiot liryczny tych wierszy jest artysta i caly czas piszac odslania przed nami tajniki swej duszy, jakze bogate, niezglebione, ale jakze ludzkie i bliskie nam, nawet po wiekach. W piesniach natomiast mozna odnalezc slady filozofii epikurejsko - stoickiej. Kochanowski zaleca bowiem rozumne korzystanie z radosci zycia, za najwazniejszy zas skarb uwaza umiarkowanie, mestwo, cnote, czyste sumienie. Piesni glosza afirmacje zycia, zachecaja do zabawy i towarzyskiej biesiady, nawiazujac do zachowania równowagi duchowej tak w szczesciu, jak i w rozpaczy. Poeta glosi zasade "zlotego srodka", uwaza ze prawem czlowieka jest dazenie do szczescia przez umiejetne korzystanie z radosci zycia. Wskazuje jednak na to aby poprzestawac na malym, cieszyc sie swym "statecznym" szczesciem, chlodno i rozumnie znosic wszelkie zmiennosci losu. Wiadomo bowiem ze: "fortuna kolem sie toczy", ze "wszystko dziwnie plecie , na tym tu brednym swiecie". Jan Kochanowski od poczatku swej twórczosci daje dowody swego patriotyzmu i obywatelskiego zaangazowania. Z troski o kraj wyplywa krytyka szlachty , która zajela sie handlem, a nie dba o obronnosc panstwa. Przykladem takich utworów jest "Piesn o spustoszeniu Podola". W piesni tej majacej charakter apelu do rodaków, poeta odwoluje sie do napasci Tatarów na Polske z 1575 roku w wyniku której najezdzcy uprowadzili okolo 50 tysiecy jenców. Wyrazajac rozpacz i zal z powodu losu pohanbionych Polaków nawoluje do obrony panstwa. Apeluje o mestwo, odwage, podniesienie wydatków na cele wojskowe: "skujmy talerze na talary, skujmy, a zolnierzowi gotujmy". Jednoczesnie przestrzega poeta przed powtórzeniem starych bledów i krytykuje nieumiejetnosc wyciagania wniosków z historii. "Piesn o spustoszeniu Podola" wynika z glebokich uczuc patriotycznych jakie Jan Kochanowski zywil do Rzeczypospolitej, jednak wnioski jakie wyciaga z historii sa przejmujaco smutne: Polak "i przed szkoda i po szkodzie glupi". Utworem swiadczacym o postawie obywatelskiej Kochanowskiego jest "Odprawa poslów greckich". Tragedia ta ma wymiar ponadczasowy, traktuje o relacjach miedzy indywidualnym prawem jednostki a zasadami panstwa oraz o odpowiedzialnosci obywateli za losy swojej ojczyzny, przedstawia sytuacje panstwa w stanie kryzysu, szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Poeta w tym utworze stawia zarzuty XVI - wiecznej Polsce, pietnuje brak praworzadnosci oraz panujace powszechnie przekupstwo i niesprawiedliwosc. Krytykuje nieprzygotowana do obrony ojczyzny nieodpowiedzialna mlodziez, prowadzaca hulaszczy, prózny i leniwy tryb zycia. Poeta zarzuca rzadzacym, iz nad dobro panstwa przedkladaja wlasne interesy i nie potrafia przewidziec konsekwencji swoich decyzji. Poslów krytykuje za demagogie i prywate, a wladców za uleganie postanowieniom Sejmu. Poeta chcial przestrzec wspólczesnych mu rodaków przed bledami politycznymi, jakie mogly doprowadzic (i doprowadzily) do upadku naszej ojczyzny. Polska byla wtedy krajem jeszcze poteznym, ale juz chwiejacym sie, rzadzonym przez slabego monarche, oslabianym wewnetrznymi sporami i powoli kurczacym sie w granicach. Filozoficznym poematem, poruszajacym problematyke moralna, religijna i swiatopogladowa sa Treny. Bezposrednim powodem napisania Trenów byla osobista tragedia Kochanowskiego - smierc jego ukochanej, córki - Urszuli. Te wspaniale wiersze cechuje gleboki realizm psychologiczny. Wyrazaja one ból poety, czlowieka epoki, ojca - po smierci ukochanego dziecka ukazuja ostatecznie triumf humanistycznych idealów. Po dlugim cierpieniu, utracie wiary w cnoty i madrosci, po zapamietaniu sie w rozpaczy i bluznierstwie przychodzi chwila uspokojenia i pogodzenia z losem. Nie bylo do tej pory utworu literackiego, który tyle mówilby o uczuciach czlowieka, o wewnetrznym rozdarciu, o walce z nieszczesciem, o tym jak wali sie swiat i jak z tego sie podniesc. Uwazam ze Treny Kochanowskiego sa szczytowym osiagnieciem humanizmu. Tu jest wszystko, co ludzkie. Tu jest dusza czlowieka myslacego i czujacego. Utwór ten pokazuje wielkosc i godnosc czlowieka. Jest to takze wspaniala, piekna poezja. Kochanowski byl wybitnym poeta, na miare europejska. Przyczynil sie do rozwoju literatury i jezyka polskiego. Jego utwory cechowalo bogactwo tematyczne: ukazanie wewnetrznych przezyc czlowieka, zainteresowanie zyciem codziennym i polityka. Jego poezja byla scisle powiazana z tradycjami antycznymi, gleboko osadzona w kulturze renesansowej europejskiego humanizmu. Jako najwiekszy polski i slowianski poeta tego czasu nazwany zostal Kochanowski "ojcem poezji polskiej".
Adam Mickiewicz "Dziady część III"