JAK POWSTAJĄ LUDZKIE POSTAWY ?
Istnieje wiele definicji postawy: według G.W. Allporta termin postawa został po raz pierwszy użyty przez filozofów Spencera i Baina, którzy przez postawę rozumieli psychiczny stan gotowości do słuchania, uczenia się czegoś, stan który jest warunkiem przyswojenia sobie prawdziwej wiedzy. F. Znaniecki i W.J. Thomas poprzez termin postawa rozumieli stan umysłu jednostki wobec pewnych wartości o społecznym charakterze. W.M. Fuson przez postawę rozumie prawdopodobieństwo wystąpienia w danej sytuacji określonego zachowania. Według D. Droba postawa to psychologiczna dyspozycja jednostki do działania w określony sposób wobec pewnych przedmiotów. L.L. Thurstone przez postawę rozumie stopień natężenia pozytywnego lub negatywnego uczucia związanego z jakimś przedmiotem. H.A. Murray i C.D. Morgan ujmują postawę jako trwałą dyspozycję charakteryzującą się konsekwentnym występowaniem tego samego uczucia wobec pewnej całości. S.A. Asch uważa, że postawa jest organizacją doświadczeń i danych dotyczących jakiegoś przedmiotu. M.J. Rosenberg przez postawę rozumie strukturę złożoną z elementów poznawczych (ze zbioru przekonań dotyczących możliwości realizowania pewnych wartości przez przedmiot postawy). D. Krech i R.S. Crutchfield wskazuje, że postawa jest „trwałą organizacją procesów motywacyjnych, emocjonalnych i spostrzeżeniowych, a także innych procesów poznawczych, odnoszącą się do jakiegoś aspektu świata otaczającego jednostkę”. M.B. Smith przez postawę rozumie strukturę złożoną z elementów poznawczych, które składają się na zasób informacji o przedmiocie postawy, z elementów afektywnych, mających określony kierunek i siłę oraz z indywidualnego działania nosiciela postawy wobec jej przedmiotu. S. Nowak, M. Marody i T. Mądrzycki stoją na stanowisku, że postawa odnosi się do określonego przedmiotu i składa się z elementów poznawczych, emocjonalno-oceniających i z elementów behawiorystycznych (dyspozycji do zachowania się) wobec przedmiotu czy klasy przedmiotów. Według S. Mika postawa to względnie trwała struktura (lub dyspozycja do pojawiania się takiej struktury) procesów poznawczych, emocjonalnych i tendencji do zachowań, w której wyraża się określony stosunek wobec danego przedmiotu.
Elementy postawy to:
1) zachowanie – tendencja do zachowania
2) uczucia, emocje
3) procesy poznawcze
Z postawą mamy do czynienia:
- raz gdy jest pewien aktualny stan wywołany przez obecność przedmiotu postawy
- drugi raz, gdy jest to dyspozycja do systematycznego pojawiania się tych samych stanów.
Istnieje wiele teorii kształtowania i zmian postaw. Większość z nich nawiązuje do określonych teorii psychologicznych.
Zgodnie z koncepcjami wywodzącymi się z teorii poznawczych, kształtowanie i zmiana postawy polega na przekazywaniu informacji dotyczących przedmiotu postawy, na oddziaływaniu na uczucia lub na prowadzeniu do zmian w zachowaniu. Każda taka zmiana wywołuje odpowiednie zmiany w innych elementach postawy.
Postawa ma dwa wymiary: siłę i znak
0
znak - +
silne średnio silne słabe słabe średnio silne silne
siła
Znak postawy jest jednym z podstawowych wymiarów klasyfikowania postawy. Wyróżniamy trzy znaki postaw: dodatni, ujemny i zerowy. Znak + (plus) wskazuje na postawę przychylną do przedmiotu postawy, znak – (minus) na nieprzychylną postawę do przedmiotu, a znak „0” (zero) ma brak zdecydowania w tym zakresie.
W elementach postawy jeśli chodzi o procesy poznawcze, (przekonania) to dodatni znak postawy ujawnia się, gdy przedmiot postawy jest wartościowany dodatnio.
Znak ujemy postawy będzie wyrażał się w negatywnych ocenach wartościowania przedmiotu postawy.
Postawa o znaku zero nie wyraża żadnych uczuć ani sądów.
W przypadku emocji znak „+” postawy przejawia się pojawieniem uczuć pozytywnych do przedmiotu postawy. Znak „-” postawy przejawia się w negatywnych uczuciach w stosunku do jej przedmiotu
Siła postawy znajduje wyraz we wszystkich trzech składnikach postawy. W przypadku postaw silnych znajdzie to odzwierciedlenie w silnym wartościowaniu pozytywnej oceny przedmiotu postawy lub zdecydowanym potępieniu przedmiotu postawy.
Przy kształtowaniu lub zmianie postawy możemy mieć do czynienia z trzema sytuacjami:
1) Sytuacja, w której brak było jakiejkolwiek postawy wobec danego przedmiotu i próbuje się ukształtować jakąś postawę. Tego rodzaju sytuacje występują najczęściej we wczesnym okresie socjalizacji człowieka, kiedy tworzą się postawy wobec bardzo wielu przedmiotów.
2) Sytuacja, w której zmiana postawy polega na zmianie jej siły bez zmiany znaku. Sytuacji takiej odpowiadają cztery możliwości:
- może zmienić się silna postawa negatywna na słabą postawę negatywną
- może zmienić się słaba postawa negatywna na silną postawę negatywną
- może zmienić się słaba postawa pozytywna na silną postawę pozytywną
- może zmienić się silna postawa pozytywna na słabą postawę pozytywną
3) Sytuacja, w której zmiana postawy może polegać na zmianie jej znaku. Sytuacji takiej odpowiadają następujące możliwości:
- zmiana znaku dodatniego na znak 0
- zmiana znaku ujemnego na znak 0
- zmiana znaku ujemnego na znak dodatni
- zmiana znaku dodatniego na znak ujemny
- zmiana znaku 0 na znak dodatni
- zmiana znaku 0 na znak ujemny
Kształtowanie postaw oraz zmiany w nich dokonują się pod wpływem całego szeregu czynników społecznych. Wpływ czynników społecznych na zmiany postaw można badać na różnym poziomie ogólności:
- w badaniach opinii publicznej bada się niejednokrotnie, w jaki sposób zmieniają się ludzkie postawy w zależności od zaistnienia pewnych wydarzeń, zwykle wydarzeń o charakterze społecznym
- w badaniach porównawczych (międzykulturowych) ujawnia się zwykle różnice w postawach ludzi żyjących w różnych kulturach
- w podejściu eksperymentalnym (w którym w sposób kontrolowany przez badacza) staramy się stwierdzić jak dany czynnik (czynniki) wpływają na proces kształtowania się czy zmian postaw
Schemat kształtowania się postaw.
NADAWCA PRZEKAZ TREŚCI KANAŁ ODBIORCA EFEKT POSTAWA
Schemat kształtowania się postaw składa się z czterech elementów, których różne cechy mają wpływ na procesy kształtowania się postaw i na proces ich zmian. Jest to schemat uproszczony i niepełny.
Nadawca to rodzice, grupy rówieśnicze, nauczyciele, środki masowego przekazu. Każdy z tych nadawców w jakimś stopniu może wpływać na postawy odbiorców. Zasadniczą rolę w kształtowaniu postaw odgrywają rodzice (szczególnie w okresie dzieciństwa). Postawy rodziców i stosowane przez nich środki wychowawcze wpływają na ukształtowanie się określonych postaw u dzieci co powoduje, że niejednokrotnie postawy dzieci są podobne do postaw rodziców. Duża zależność dziecka od rodziców stanowi łatwość kształtowania tych postaw i ich trwałość. Cechy nadawcy w znacznym stopniu wpływają na skuteczność jego oddziaływania na odbiorcę.
Przekaz (treść) – produkuje go nadawca, za jego pomocą chce wpłynąć na ukształtowanie u odbiorcy danej postawy już istniejącej u niego. Cechy przekazu wpływają na przebieg procesu zmian i kształtowania postaw. Przekaz w zależności od zawartych w nim treści może mieć charakter racjonalny lub emocjonalny, może być jednostronny lub dwustronny, może propagować postawy mniej lub bardziej rozbieżne z postawami odbiorcy.
Kanał – narzędzie, za pomocą którego przesyłany jest przekaz. Takim narzędziem może być np.: słowo drukowane, słowo mówione, obraz w telewizji.
Ostatecznym efektem oddziaływania nadawcy jest ukształtowanie się określonych postaw u odbiorcy. Na to ukształtowanie wpływają cechy wszystkich czterech elementów tego schematu. To czy ukształtują się postawy pożądane będzie zależało od postawy nadawcy, od cech nadawcy, cech przekazu, kanału jak i cech odbiorcy.
Postawy mogą się kształtować pod wpływem bezpośrednich kontaktów z przedmiotem postawy, bądź pod wpływem wielu różnych nadawców (rodziców, grup rówieśniczych, nauczycieli, środków masowego przekazu).
Rodzice jako nadawcy mają znaczny wpływ na kształtowanie się postaw własnych dzieci. Postawy ukształtowane przez rodziców w dzieciństwie są postawami trwałymi, które bardzo trudno się zmieniają.
Istotny wpływ na kształtowanie się postaw mają grupy rówieśnicze. Grupa rówieśnicza jest bowiem ważnym nadawcą wpływającym na kształtowanie się postaw jej członków. Jednym z powodów wpływu grupy rówieśniczej na postawę jest pragnienie identyfikowania się z tą grupą. Jednak w dzisiejszych czasach największy wpływ na kształtowanie postaw mają środki masowego przekazu, a przede wszystkim reklama. Reklama stanowi obecnie pejzaż codziennego życia miliardów ludzi. Jednostka nie ma wpływu na jej treść, jest jedynie biernym odbiorcą, podmiotem oddziaływania.
Bardzo znaczący wpływ na powstawanie ludzkich postaw ma także kształcenie, jako proces nabywania przez człowieka wiadomości, przekonań i postaw na podstawie codziennego doświadczenia poprzez wpływ różnych czynników wychowawczych lub środków masowego oddziaływania.
Literatura:
1) Mika S. Psychologia społeczna
2) Aronson E. Człowiek istota społeczna
3) Zimbardo R. Psychologia i życie
Adam Mickiewicz "Dziady część III"