Holocaust - termin okreslajacy zaglade Zydów w okresie II wojny swiatowej. Zniszczenie ludnosci zydowskiej stanowilo jeden z glównych punktów programu partii hitlerowskiej. W wyniku holocaustu zginelo ponad 5 mln Zydów. Literatura wspólczesna bogata jest w utwory traktujace o holocauscie. Pisarze, którzy przezyli wojne i widzieli jej skutki, czesto wracaja w swej twórczosci do tych tragicznych wydarzen. Zaglada Zydów, ich cierpienia i poswiecenie sa tematami wielu dramatycznych reportazy i opowiadan. Do najbardziej znanych utworów o holocauscie naleza: "Medaliony" Zofii Nalkowskiej, "Opowiadania" Tadeusza Borowskiego i "Zdazyc przed Panem Bogiem" Hanny Krall. Zbiór opowiadan Zofii Nalkowskiej "Medaliony" mial ukazac ogrom zbrodni hitlerowskich i jednoczesnie oddac hold milionom ofiar faszyzmu. Kazde opowiadanie to inny fragment rzeczywistosci, inna postac, inne przezycia i cierpienia. Opowiadania Nalkowskiej tworza fragmentaryczne, skladajacy sie z ulamków zdarzen rejestr zbrodni hitlerowskich. Jest on jednak dosc szeroki i róznorodny, obejmuje cierpienia ludzi w róznych obozach i miejscach zaglady, przedstawia ofiary, a takze katów. Ukazuje wiele wstrzasajacych faktów oraz trwale zmiany wywolane przez faszyzm w psychice ludzkiej. "Kobieta cmentarna" to opis getta zydowskiego w Warszawie w czasie jego likwidacji. Dramat mordowanych rozgrywa sie za murem, slychac krzyki i placz, widac pozary i wyrzucane z okien na bruk dzieci. Ludzie z tej strony muru nie moga spac, jesc, przezywaja rozterki moralne z powodu swej bezsilnosci. Próbuja zrozumiec, wytlumaczyc sobie, sa podatni na propagande niemiecka, bo wtedy latwiej im zyc. W opowiadaniu "Dwojra Zielona" zaskakuje nas postawa mlodej Zydówki, która znalazla w sobie dosc sily, by przetrwac niesamowite wprost okropnosci. Stracila meza, przed wywózka do obozu ukrywala sie na strychu. Gdy Niemcy urzadzili sobie strzelanine w Sylwestra, stracila oko. Ze szpitala trafila do obozu w Majdanku, potem pracowala w fabryce amunicji. Prawie slepa, bo na jedynym oku zrobil sie jej wrzód, pracowala, bo bala sie selekcji Jak wyznaje, przetrwala to wszystko, bo pragnela przekazac innym ludziom wiesc o okrucienstwie okupantów. Najbardziej wstrzasajaca scena jest scena z opowiadania "Dorosli i dzieci w Oswiecimiu", gdzie dzieci bawily sie w palenie zydów, jedyna zabawe jaka znaly. Dzieci zmuszone do ciaglego przygladania sie nieludzkim okrucienstwom zatracily zdolnosc rozrózniania dobra i zla. Obóz okaleczyl ich psychike. Tadeusz Borowski w "Opowiadaniach" pokazuje prawde o zyciu obozowym, nie upieksza swoich doswiadczen. Z wielka pasja odslania mechanizm zbrodni. Ukazuje ludzi spodlonych strachem, zapominajacych o swojej czlowieczej godnosci z leku przed torturami i smiercia. W opowiadaniu "Prosze panstwa do gazu" autor w sposób obrazowy przedstawil wplyw niemieckiego terroru na psychike zarówno Polaków, którzy rozladowywali transporty, jak i Zydów, którzy tymi transportami przyjezdzali. Pijani wiezniowie rozladowujacy wagony obchodzili sie z wiezniami czesto brutalniej niz zrobiliby to esesmani stojacy dookola placu rozladunkowego na bocznicy. Postawa Zydów byla rózna. Od dobrowolnego skazywania sie na smierc, az po wypieranie sie wlasnych dzieci przez matki, które chcialy za wszelka cene zyc, a nie isc z dziecmi do gazu. Wiekszosc Zydów do konca nie wierzyla w to, ze jada na smierc i wiozla ze soba swój najcenniejszy dobytek, który bogacil III Rzesze i pozwalal przezyc obozowi kolejne dni. "Zdazyc przed Panem Bogiem" Hanny Krall to opis wywiadu z doktorem Edelmanem - znanym kardiochirurgiem, który w czasie powstania w getcie warszawskim byl zastepca komendanta Zydowskiej Organizacji Bojowej. W rozmowie tej Edelman przedstawia getto takim, jakim bylo rzeczywiscie. Mówi o ludziach, którzy tysiacami tloczyli sie, aby dostac sie do transportu do Treblinki, a takze o garstce mlodych i niedoswiadczonych ludzi, którzy nie chcieli zginac w gazie i rozpoczeli beznadziejna walke z przewazajacymi silami okupanta. Edelman mówi zarówno o tych, którzy w obliczu kleski popelniali samobójstwa, jak i o tych, którzy walczyli z poswieceniem i oddawali zycie, aby inni mogli przezyc i powiedziec prawde o tamtych tragicznych czasach. Zycie wewnatrz getta caly czas bylo wyborem pomiedzy zyciem a smiercia. Nikt z tych ludzi nie byl pewien tego, czy przezyje kolejny dzien. Toczyli oni beznadziejna walke po to, aby zwrócic uwage swiata na los zydów, oraz aby zginac godnie z bronia w reku.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"