Filozofia w średniowieczu

Filozofia w średniowieczu.

Odkąd istnieje nauka, nie ustają wysiłki, aby wyjść poza rozwiązania częściowe i objąć w jednej nauce wszystko, co istnieje. Nie ustają próby, by obok nauk specjalnych zbudować naukę, która da pogląd na świat-ta nauka była i jest nazywana filozofią. To nauka, której zakres jest zatem z wszystkich najobszerniejszy i pojęcia najogólniejsze.

Wieki średnie swej kultury filozoficznej i naukowej nie budowały od początku, jak to czyniła Grecja, ale też nie przejęły w całości od poprzedzającej epoki: rozpoczęły od fragmentów filozofii i nauki starożytnej, przypadkowo ocalonych po upadku starożytnej kultury, po wiekach wrzenia i wędrówek narodów. I dopiero w VII i VIII w. scholastycy odzyskali najważniejsze pisma starożytnych filozofów.

W pierwszych stuleciach średniowiecza nauka się nie rozwijała: umiano wówczas tylko biernie konserwować odziedziczone fragmenty dawnej nauki: stulecia te stanowią lukę pomiędzy okresem rozwoju nauki starożytnej a okresem rozwoju średniowiecznej. Pierwszy rozkwit kultury umysłowej średniowiecz nastąpił dopiero na przełomie VII i VIII wieku za Karolingów, gdy Karol Wielki, pełen zrozumienia dla znaczenia wiedzy, gromadził uczonych na swym dworze, zakładał szkoły, popierał naukę.

U schyłku VIII wieku rozpoczął się rozwój filozofii średniowiecznej, który w VIII w. doprowadził ją do szczytu. Rozwój ten jednak nie był ciągły. Niespokojne czasy w drugiej połowie IX i X w. spowodowały upadek, a przynajmniej zastój w dziele Karola Wielkiego.

Dopiero pod koniec XI w., za Grzegorza VII, wznowiło się życie umysłowe i odżyła kultura teologiczno-filozoficzna. Odżyła mniej więcej razem z kulturą artystyczną: scholastyka wytworzyła się razem z gotykiem. I w wieku XII szybko postępowała naprzód. Po stuleciach stagnacji przyszła w połowie XII w. generacja wybitnych uczonych. Wiek XII był to wiek bujny, wiek różnorodnych zainteresowań, filozoficznych, teologicznych, humanistycznych, wiek zbierania materiałów, odszukiwania starożytnych wzorów, wyrabiania metody i terminologii; wiek wytwarzania się i ścierania się różnych koncepcji. Jednakże był okresem pączkowania, nie kwitnięcia, ale przygotował rozkwit i umożliwił to, że w XIII wieku system średniowiecznej filozofii powstał od razu gotowy i skończony.

Najpierw przełom VIII-IX wieku, a potem XII wiek są we wczesnym średniowieczu doniosłymi dla filozofii okresami.

W XIII wieku filozofia rozpoczęła nowy okres. Przemiana nastąpiła w związku z dwoma faktami, jakie zaszły w końcu poprzedniego okresu: z zorganizowaniem pracy naukowej oraz z odzyskaniem starożytnej filozofii.

Zmiana organizacji polegała najpierw na powstaniu uniwersytetów. Uniwersytety zespoliły cztery grupy uczonych: "artystów", czyli filozofów, teologów, "dekretalistów", czyli prawników i medyków. Wydział filozofów był w hierarchii niższy, ale był najliczniejszy, reprezentował faktycznie cały uniwersytet. Uniwersytety stały się od razu głównym, a nawet prawie wyłącznym terenem pracy naukowej i dyskusji naukowych.

Dzieło odzyskania, przetłumaczenia i przyswojenia starożytnej filozofii dokonane zostało w XII w. i w początkach XIII w takim szerokim zakresie, jak nigdy przedtem ani nigdy potem.

W XIV w. warunki pracy filozoficznej pozostały mniej więcej te same, jakie wytworzyły się w XIII wieku, a nawet stało się już kanonem, co wówczas było nowością.

Średniowieczna filozofia opierała się na teocentryźmie, tzn. na założeniu, że cały świat koncentruje się wokół Boga. Bóg był uznawany za najwyższą wartość i doskonałość, to jemu podporządkowywano całe życie człowieka. To Bóg stworzył świat, to dzięki niemu powstało piękno, dobro i prawda. Większość zjawisk przyrody interpretowano jako znak od Boga. W filozofii dominowało pytanie o miejsce i rolę człowieka.

AUGUSTYNIZM

Św.Augustyn (354-430; pierwszy wielki filozof chrześcijański) podobnie jak Platon uważał, że istnieją dwa światy: idealny w Bogu i realny, powstały przez umieszczenie ich w materii; Bóg stworzył świat według idei, które znajdują się w jego umyśle. Głosił, że Bóg to jedyny byt absolutny i doskonały, że jest On przyczyną, ośrodkiem i celem wszystkiego (teocentryzm). Augustyn uważał, że świat jako dzieło Boga jest dobry, zło zaś pochodzi od wolnych stworzeń, nie jest realne i jest tylko brakiem dobra, nie psuje harmonii świata, jest nawet do niej potrzebne.

Stwierdził on, że człowiek znajduje się pomiędzy niebem a ziemią, pomiędzy aniołami i zwierzętami. To umiejscowienie istoty ludzkiej powodowało rozdarcie wewnętrzne człowieka, rodziło nieustanny konflikt pomiędzy jego duchowością i cielesnością. Człowiek musiał nieustannie wybierać pomiędzy Królestwem Bożym i dobrami ziemskimi. Św. Augustyn nieustannie podkreśla dualizm świata, jego rozdwojenie. Ponadto duże znaczenie przykładał św. Augustyn do modlitwy, medytacji, rozważania nad samym sobą. Koncepcja losu ludzkiego, stworzona przez św. Augustyna, określana jest mianem pesymistycznej

Historiozofia - ludzkość dzieli się na dwie kategorie: wybranych, którzy stanowią "państwo Boże"(civitas Dei) i potępionych, stanowiących "państwo ziemskie"(civitas terrena); dzieje ludzkości ujmował Św.Augustyn jako zmagania obu tych państw.

TOMIZM

Od Arystotelesa, fascynującego myślicieli średniowiecza swą logiką, przyjął Tomasz (1225-1274) między innymi pojęcia: dowodu (na którym oparł rozgraniczenie wiedzy i wiary) oraz formy i materii (na nich oparł pojęcie duszy i ciała). Św.Tomasz wprowadził rozgraniczenie między wiarą i wiedzą, dziedziną objawienia i dziedziną rozumu; nie ma jednak sprzeczności między rozumem a objawieniem, wszelka prawda bowiem (objawiona i materialna) pochodzi od Stwórcy; poprzez rozum poznać można nie tylko rzeczy materialne, ale również Boga, Jego własności i działanie (choć istnieją prawdy wiary dostępne jedynie przez objawienie. Św.Tomasz uważał, że istnienie Boga należy udowodnić i sformułował pięć dowodów istnienia Boga, opierających się na założeniu, że wszystko, co istnieje, musi mieć przyczynę pierwszą - pierwszą przyczyną, istotą najdoskonalszą, celowo kierującą wszechświatem jest Bóg. Tomasz uważał, iż miejsce przypisane człowiekowi nie jest przypadkowe, lecz celowe i rozmyślne. Świat postrzegany jest jako szereg stopni, wiodących do Boga. Człowiek powinien walczyć z pokusami, zachowując jednocześnie swe miejsce na drabinie bytu. Postępowanie zgodnie z przyjętymi zasadami moralnymi i etycznymi pozwoli na stopniowe pokonywanie kolejnych stopni i w efekcie zbliżenie się do Boga. Człowiek, kierujący się cnotą może istnieć społecznie, ponieważ przestrzega on przyjętych praw i zwyczajów, zapewniających każdemu należne mu przywileje. Zharmonizowany podział świata postrzegany był jako właściwy i jedyny zgodny z koncepcją boską. Społeczność to także hierarchia bytów, złożona z wyżej i niżej postawionych ludzi; powinni oni współpracować i żyć w harmonii, wszyscy bowiem - i rządzący, i rządzeni - zmierzają ku ostatecznemu celowi, którym jest Bóg.

FRANCISZKANIZM

Zakładał on umiłowanie całego świata, czerpanie radości z życia w ubóstwie, harmonijne współistnienie przyrody z człowiekiem, braterstwo wszystkich żyjących istot oraz radosną wiarę w Boga. Twórcą tej koncepcji był św. Franciszek z Asyżu(ok. 1182-1226), który wyrzekł się swojego majątku i pędził życie w zgodzie z wyznawanymi przez siebie założeniami: występował przeciw okrucieństwu, nienawiści, chciwości, głosząc konieczność życia zgodnego z najważniejszymi cnotami ewangelicznymi: miłosierdziem, braterstwem i ubóstwem.

Kolejnym, istotnym nurtem w średniowiecznej filozofii był mistycyzm, stworzony przez św. Bernarda. Św. Bernard mówił, iż aby poznać Boga, potrzebna jest jego łaska (którą można osiągnąć poprzez stan pokory i miłości). Prawdy wiary poznać można przez kontemplację i bogate życie wewnętrzne. Szczytem pokory jest ekstaza (stan psychiczny, w którym człowiek i jego umysł zapomina o sobie i pogrąża się w Bogu).

Ważnym pojęciem, wiążącym się ze średniowieczną filozofią jest scholastyka. Pod tym hasłem ukryte są wszystkie prawdy, przyjęte przez Kościół jako oczywiste i nie wymagające objaśniania. Jest to po prostu zbiór dogmatów i twierdzeń.

SCHOLASTYKA

Dogmaty uznane przez Kościół za objawione i nie podlegające krytyce wyjaśniano

i uzasadniano za pomocą poszukiwań rozumowych. Scholastyka wypracowała metody

dowodzenia z góry przyjętych twierdzeń religijnych i prawd objawionych. Zasady logiki przejęła od

Arystotelesa. Jego pogańskie metody zostały przystosowane do celów teologii i stworzono

naukowe podstawy filozoficzne, służące wiedzy o sprawach boskich (Albert Wielki, św. Tomasz

z Akwinu).

- wybitni przedstawiciele scholastyki to Albert Wielki (XII/XIII w.) i jego

uczeń, św. Tomasz z Akwinu (XIII w.), którego filozofia do dziś

przyjmowana jest przez Kościół

- złoty okres rozwoju tej nauki przypadł na XIII w.

- sytuację człowieka w świecie zakreślonym horyzontem wiary widziano jako

dramatyczną (patrz hasło: augustynizm) albo

harmonijną (patrz hasło: tomizm).

Piętnaście wieków, obejmujących koniec starożytności i średniowiecze, wydało znacznie mniej myśli nowych a trwałych niż klasyczny okres starożytności. Ich wysiłek poszedł w dużej części na odzyskiwanie tego, co już poprzednio odkryto. To zaś, co nowe, było związane z postawą religijną i chrześcijańską i tylko u tych, co ją dzielili, mogło znaleźć zrozumienie i uznanie.