|
|
|
|
Filozofie końca wieku
zdominowały trzy koncepcje filozoficzne, które, jak się później okazało,
miały ogromny wpływ na sposób myślenia ludzi, literaturę i sztukę a nawet
historię. Pierwsza
koncepcja filozoficzna to - schopenhaueryzm, czyli dekadencki nastrój
pesymizmu, smutku i rozpaczy. Jej twórcą był Artur Schopenhauer, a dzieło,
które zyskało rozgłos, to "Świat jako wola i wyobrażenie". Była to
filozofia skrajnie pesymistyczna. Na pytanie: czym jest życie? - uczony
odpowiada - "pasmem cierpień". Człowiek pragnie szczęścia, dąży do
niego, lecz nigdy go nie osiągnie, człowiek całe życie zabiega o podtrzymanie
egzystencji, i kończy się to śmiercią, istotą ludzkiego żywota jest
bezrozumny popęd życia, bez celu, który nie może być zaspokojony.
Schopenhauer postuluje, by wyzbyć się pożądań i potrzeb, wejść w stan
nirwany. Nirwana bowiem, czyli niebyt, wyzbycie się namiętności, niezmienny
stan spokoju, daje ucieczkę od pragnień tego świata. Idea nirwany na wzór
wschodnich joginów fascynowała środowiska artystyczne, podobnie zresztą jak
idea sztuki jako jedynej wartości. Oto - wg Schopenhauera - sztuka jest
wartością samą w sobie, bez praktycznego celu, jest bezinteresowną
kontemplacją. Sposobem na życie jest więc uprawianie lub kontemplacja sztuki.
Echa filozofii w liryce: - Leopold
Staff "Deszcz jesienny" - prezentuje pesymistyczne, dekadenckie
nastroje epoki, smutku i zniechęcenia. - Jan
Kasprowicz "Dies irae" - kryzys zaufania do Boga, upadek dawnych
wartości, katastrofizm, wizja świata dążącego do zagłady, tendencja głosząca
upadek i zagładę Ziemi. - Jan
Kasprowicz "Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach" - dekadencka
wymowa utworu, krzak dzikiej róży i limba są symbolami młodości i
przemijalności, pełnych sił twórczych i schyłku istnienia, róża - symbol
filozofii dekadentyzmu - podlega lękom istnienia, wtula się w skały, lękając
się życia. -
Kazimierz Przerwa-Tetmajer "Koniec wieku XIX" - poeta szuka sensu
życia, ale go nie odnajduje, pesymizm, przygnębienie, beznadziejność,
człowiek skazany na cierpienie, interpretacja życia, które jest złem. -
Kazimierz Przerwa-Tetmajer "Nie wierzę w nic" - podejmuje kwestie
podstawowe dla egzystencji człowieka i nie znajduje pozytywnej odpowiedzi,
lekarstwo na ból istnienia może być tylko jedno: nirwana, śmierć, niebyt. -
Kazimierz Przerwa-Tetmajer "Hymn do Nirwany" - nirwana ma przynieść
zapomnienie, wyzwolenie od życia, które składa się z klęsk i cierpień,
apatia, obojętność. Drugą
koncepcję filozoficzną tworzą poglądy Nietzschego. Friedrich Nietzsche (autor
dzieła: Tako rzecze Zaratustra") pogardzał wizją człowieka jako słabej,
pesymistycznej jednostki, głosił kult życia, siły, tężyzny biologicznej i
"woli mocy" człowieka. Jego dziełem jest koncepcja nadczłowieka -
jednostki silnej, powołanej do rządzenia, należącej do "rasy
panów", winnej tworzyć "państwo nadludzi". Koncepcja ta
została wykorzystana później dla innej ideologii przez Hitlera.
Kontrowersyjny wydaje się także specyficzny kodeks moralny i hasło
"przewartościowania wszystkich wartości", gdyż czy może budzić
zaufanie postulat pogardy dla "przeciętnych zjadaczy chleba",
odrzucenie altruizmu, litości na rzecz działania "poza dobrem i
złem". Echa filozofii w liryce: - Leopold
Staff "Kowal" - prezentuje typową dla filozofii nietzschego
jednostkę, która używa "woli mocy", aby wypracować własną siłę,
indywidualność i osobowość. Trzecią
koncepcją filozoficzną jest bergsonizm. Henri Bergson (główne dzieło to:
"Ewolucja twórcza") głosił: intuicjonizm i koncepcje elane vitale.
W myśl intuicjonizmu nie można poznać świata ani przez doświadczenie, ani
przez racjonalne myślenie, lecz jedynie za pomocą intuicji. Z kolei elan vitale
- to siły wewnętrzne, które tkwią w człowieku, z nich wynika ciągły rozwój,
ta wewnętrzna energia kieruje człowiekiem. Bergsonizm to filozofia życia,
wolności i intuicji. Świat jest tu dynamiczny, a człowiek w nim aktywny.
Wpływy filozofii Bergsona odnajdujemy w liryce Młodej Polski w poezji
Bolesława Leśmiana, który uważał, że intuicja jest jedyną drogą wiodącą ku
prawdzie, ku poznaniu rzeczywistości, a wyrażenie tych dążeń jest istotą
artyzmu. Poezję Leśmiana wyróżnia stosunek do przyrody, której częścią jest
człowiek, choć jednocześnie jest i częścią świata niematerialnego. -
Bolesław Leśmian "Przemiany" - zespolenie człowieka z naturą,
natura nie jest tłem, lecz główną siłą wiodącą. -
Bolesław Leśmian "Zmory wiosenne" - człowiek musi być częścią
natury, która go przytłacza swoim ogromem, nie można uciec przed własną
naturą. Twórcy
Młodej Polski często nawiązywali także do filozofii franciszkańskiej. Święty
Franciszek z Asyżu stworzył system, który stanowił niezwykłą, radosną
filozofię wiary. Głosił on wszechogarniającą miłość do świata, braterstwo
wszelkich żyjących istot, uwielbienie świata i jego piękna, radosną wiarę w
Boga oraz ideał ubóstwa. Występował przeciw okrucieństwu, nienawiści,
zabijaniu i chciwości. Stworzył zakon wędrujący, legendy dotyczące jego życia
zawierają "Kwiatki św. Franciszka z Asyżu". Echa filozofii w
liryce: - Leopold
Staff "Sonet szalony" - argumentem aprobaty życia jest poczucie
nieograniczonej ludzkiej wolności, swobody. - Leopold
Staff "O miłości wroga" - skrzywdzony woła o modlitwę za duszę
wroga, bo jest ona zagubiona - w ten sposób realizuje chrześcijański nakaz
miłości wroga, wybaczenia i miłości bliźniego. - Leopold
Staff "Kwiatki św. Franciszka z Asyżu", "Przedśpiew" -
ochota do życia, pochwała życia, które składa się na równi z momentów
rozkwitu i rozkładu, które dostarcza smutków i radości, optymizm. - Jan
Kasprowicz "Księga ubogich" - pokora, akceptacja cierpienia, jako
naturalnego dla życia, umiłowanie ubóstwa, prostoty, podziwia piękno
przyrody, mądrość ludzi ubogich. - Jan Kasprowicz "Hymn św. Franciszka z Asyżu" - pochwała Boga, pogodził się ze złem, które jest wynikiem postępowania człowieka, cierpienie jest konieczne dla odczucia radości, Bóg daje cierpienie jako dar. |
|
Mit grecki - pojęcie i podział
Biblia
Literatura parenetyczna; ideał rycerza i władcy, ascety - świętego, oraz kochanka
Quo Vadis
"Treny" J. Kochanowskiego
Topos śmierci w kulturze i sztuce średniowiecza
Adam Mickiewicz „Dziady” cz. II, IV, I
Molier "Świętoszek" - charakterystyka Tartuffe'a
Filozofowie greccy.
Barok - literackie i ideowe wyznanie epoki
Henryk Sienkiewicz „Potop”
Barok - charakterystyka epoki.
„Pan Tadeusz” czyli Ostatni zajazd na Litwie...
Filozofia starożytnej Grecji i Rzymu
Wizja Boga, świata i człowieka...
Prometeizm i mesjanizm w "Dziadach części III" Adama Mickiewicza
Wybrane mity greckie, ich sens oraz ponadczasowy charakter
"Świętoszek” Molier’a – charakterystyka postaci
Porównaj dwie wybrane relacje literackie z życia w obozach