EWOLUCJA DOKTRYN W POLITYCE EKONOMICZNEJ
doktryna – zbiór uporządkowanych w pewien sposób założeń, twierdzeń i poglądów na temat określonej dziedziny wiedzy lub działalności.
W starożytności wszystkie zagadnienia gospodarcze uważano za polityczno-etyczne. W średniowieczu zagadnienia gospodarowania traktowano z punktu widzenia moralności. Na przełomie XVI/XVIIw. we Francji stworzono podstawy protekcjonizmu – doktryny nakładającej na państwo obowiązek ochrony produkcji krajowej przed zagraniczną konkurencją za pomocą ceł osłonowych i wspierania eksportu przez ulgi podatkowe i premie eksportowe. W XVIIw. powstał pierwszy zwarty system zasad polityki gospodarczej – merkantylizm. Jego główne założenia to: zapewnienie dopływu kruszców szlachetnych do kraju i wykorzystanie ich przez skarb państwa jako pieniądza i kapitału, osiągnięcie dodatniego bilansu handlowego i płatniczego przez popieraniu eksportu, szczególnie przemysłowego, popieranie uprzemysłowienia kraju, wprowadzenie nadzoru nad jakością produkcji przemysłowej, rozbudowa infrastruktury komunikacyjnej wewnątrz kraju.
W XVIIIw. powstała doktryna liberalizmu gospodarczego, która postulowała ograniczenia interwencji interwencji państwa w sprawy gospodarki do niezbędnego minimum. Pod koniec XIXw. wykształciły się następujące doktryny społeczno-ekonomiczne:
· marksistowski socjalizm i komunizm - zakładają całkowitą likwidację prywatnej własności środków produkcji, głosząc hasła walki klas i dyktatury proletariatu
· socjalizm reformanistyczny – opowiada się za wprowadzeniem reform społecznych za pomocą metod parlamentarnych
· encyklika „Rerum novarum” papieża Leona XIII dała początek chrześcijańskiej doktrynie społecznej głoszącej idee społecznej solidarności, przeciwstawianie się drapieżnemu kapitalizmowi
Pierwsza wojna światowa wprowadziła nowe sposoby oddziaływania państwa na gospodarkę pod kątem maksymalnie intensywnego wykorzystania jej zasobów. System gospodarki wojennej nie naruszał podstawowych zasad ustrojowych gospodarki kapitalistycznej, a jedynie zmieniał mechanizmy jej funkcjonowania wprowadzając reglamentację produkcji i zaopatrzenia.
Wielki kryzys gosp. (1929) spowodował spadek produkcji i inwestycji, co zmusiło rządy do interwencji bezpośrednich na rynku inwestycji (roboty publiczne). Keynesizm – państwo powinno stymulować globalny popyt poprzez inwestycje.
W XXw. jeśli chodzi o kraje o ZSRR, pierwszą doktryną polityki ekon. państwa rządzonego przez bolszewików był komunizm wojenny. Zakładał on centralne sterowanie gospodarką, reglamentację produkcji, konsumpcji, państwowy monopol handlu zbożem, powszechny obowiązek pracy. W 1921 przyjęto założenia nowej polityki ekonomicznej (NEP) – odbudowa mechanizmów rynku, konkurencji, wymienialnego pieniądza, prywatnego rzemiosła, handlu i drobnego przemysłu. W późniejszych latach mieliśmy do czynienia z sowiecką doktryną industrializacji (rozbudowa przemysłu ciężkiego oraz gałęzi wytwarzających środki produkcji kosztem bieżącej konsumpcji).
Lata 50-te i 60-te XXw. były okresem zdecydowanej dominacji koncepcji keynesowskich w polityce ekonomicznej większości krajów zachodnich o gospodarce rynkowej. Keynes wskazywał na potrzebę stałego angażowania się rządu w sprawy gospodarcze. Nadawano państwu funkcje opiekuńcze. Kryzys energetyczny po wojnie arabsko-izraelskiej w 1973r. przeobraził się w recesję i ukazał słabość keynesowskich metod pobudzania koniunktury. Nastąpił zwrot w stronę tendencji liberalnych. Neoliberalizm – krytykował keynesistów, głównym hasłem była obrona zasad wolnego rynku oraz krytyka ingerencji państwa w gospodarkę. Monetaryzm – restrykcyjna polityka monetarna, miała zapewnić wysoki poziom st.%, likwidować deficyt budżetowy i ograniczać jego wydatki. Ekonomia podażowa (USA, lata 80te)– należy zwiększać podaż, skłaniać przedsiębiorców do wzrostu produkcji i inwestycji – zachęcać przez obniżanie podatków, pobudzanie oszczędności, powiększanie zasobów kapitału. Reganomika była połączeniem koncepcji podażowych i monetarystycznych.
doktryny partii
komunistycznych – zniesienie prywatnej własności środków produkcji i tworzenie gospodarki opartej na przedsiębiorstwach państwowych
socjaldemokratycznych – przyjmują ideę zachowania własności prywatnej i postulują nacjonalizację tylko niektórych gałęzi gospodarki oraz największych przedsiębiorstw, opowiadając się za interwencją państwa w procesy gospodarcze. Uznają konieczność zachowania mechanizmów rynku, konkurencji i motywacji opartej na korzyściach materialnych
liberalnych i konserwatywnych – głoszą koncepcję minimalizacji ingerencji państwa i zapewnienia maksymalnej swobody działania konkurującym ze sobą przedsiębiorcom. Opowiadają się za zachowaniem i umacnianiem własności prywatnej
Adam Mickiewicz "Dziady część III"