Wyszukiwarka:

Wszędzie ------------------ Artykuły Newsy Informacje Linki Pliki

EWIDENCJA I WYCENA ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH SPIS TREŚCI Wstęp 4 Rozdział I Ogólna charakterystyka środków pieniężnych 5 Pojęcie, klasyfikacja i wycena środków pieniężnych 5 Środki pieniężne w kasie 8 Środki pieniężne na rachunkach bankowych 12 Inne środki pieniężne 15 Rozdział II Formy obrotu środkami pieniężnymi 19 Ogólna charakterystyka form rozliczeń pieniężnych krajowych i zagranicznych 19 Organizacja obrotu gotówkowego 21 Obrót bezgotówkowy 30 1.1. Polecenie przelewu 31 1.2. Polecenie zapłaty 32 1.3. Czeki 34 1.4. Inkaso 38 1.5. Akredytywa 38 1.6. Okresowe rozliczenia saldami 41 1.7. Rozliczenia planowe 42 1.8. Weksle 43 1.9. Karty 45 1.10. Formy rozliczeń zagranicznych 49 Rozdział III Dokumentacja i ewidencja środków pieniężnych na przykładzie zakładu budżetowego 55 Pojęcie dokumentu księgowego i jego kontrola 56 Dokumenty księgowe i ewidencja środków pieniężnych w kasie 59 Dowody księgowe w banku 61 Ewidencja środków w kasie 62 Ewidencja środków na rachunkach bankowych 64 Zakończenie 67 Bibliografia 68 Załączniki 69 WSTĘP Środki pieniężne są najbardziej płynnym składnikiem majątku obrotowego, przeznaczonym na bieżące wydatki oraz zapłatę bieżących zobowiązań o najkrótszym terminie ich wymagalności. Środki pieniężne obejmują krajowe i zagraniczne środki płatnicze przechowywane w kasie jednostki lub na rachunku bankowym. Celem tej pracy jest przedstawienie i scharakteryzowanie środków pieniężnych znajdujących się w przedsiębiorstwie oraz zaprezentowanie ewidencji i dokumentacji wymaganej w prawidłowym obrocie tymi środkami zaprezentowanej na przykładzie zakładu budżetowego. Praca ta składa się z trzech rozdziałów. W pierwszym rozdziale znajduje się ogólna charakterystyka środków pieniężnych gromadzonych w kasie jednostki oraz lokowanych na rachunkach bankowych, oraz klasyfikacja i wycena tych środków w ciągu roku obrotowego i na dzień bilansowy. W drugim rozdziale ujęty jest obrót środkami pieniężnymi, który może być realizowany w formie gotówkowej lub bezgotówkowej i dotyczyć transakcji wyrażonej w walucie polskiej i obcej. W ostatnim trzecim rozdziale przedstawiona jest w jaki sposób w praktyce dokonywana jest ewidencja środków pieniężnych oraz zasady sporządzania i kontroli dokumentów księgowych na przykładzie Miejskiego Zarządu Budynków Mieszkalnych. I. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH 1. Pojęcie, klasyfikacja i wycena środków pieniężnych Środki pieniężne obejmują krajowe i zagraniczne środki płatnicze przechowywane w kasie lub na rachunkach bankowych. Za ich pomocą są regulowane różnego rodzaju należności i zobowiązania między kontrahentami. Środki pieniężne krajowe i zagraniczne obejmują: środki płatnicze przechowywane w kasach jednostki /banknoty i monety/ oraz bony skarbowe pieniądze zgromadzone na rachunkach bankowych lub w formie lokat pieniężnych czeki i weksle obce, płatne w okresie niedłuższym niż 3 miesiące od daty ich wystawienia metale szlachetne, jeśli nie są zaliczane do rzeczowych składników majątku obrotowego. Rozliczenia środków pieniężnych mogą być dokonywane w formie gotówkowej lub bezgotówkowej i dotyczyć transakcji wyrażonych w walucie polskiej i obcej. Obrót gotówkowy realizowany jest w każdej jednostce gospodarczej za pośrednictwem kasy. Obrót bezgotówkowy realizuje się za pośrednictwem banków, w których jednostka gospodarcza posiada otwarte rachunki. Forma rozliczeń zależy od zawartych umów z innymi podmiotami, a także od ograniczeń wynikających z obowiązkowych regulacji prawnych. Według obowiązującego układu bilansu dla jednostek gospodarczych środki pieniężne są ujmowane w pozycjach: środki pieniężne w kasie , środki pieniężne na rachunkach bankowych, inne środki pieniężne. Formę rozliczeń pieniężnych ustalają strony w drodze umowy. Jednak ustawa o działalności gospodarczej ogranicza stosowanie operacji gotówkowych między kontrahentami prowadzącymi księgi rachunkowe lub podatkowe księgi przychodów i rozchodów. Jednostki te mają obowiązek posiadania rachunku bankowego i za jego pośrednictwem rozliczania wszystkich transakcji gospodarczych. Środki pieniężne wycenia się na dzień bilansowy według wartości nominalnej. Gotówkę wyrażoną w walutach obcych znajdujących się jednostkach prowadzących kupno i sprzedaż walut obcych wykazuje się na dzień bilansowy po kursie, po którym nastąpił ich zakup, jednak w wysokości nie wyższej od obowiązującego na dzień bilansowy średniego kursu ustalonego dla danej waluty przez Prezesa Narodowego Banku Polskiego. Gotówkę oraz pieniądze ulokowane na rachunkach bankowych wyrażone w walutach obcych wycenia się na dzień bilansowy po obowiązującym w tym dniu średnim kursie ustalonym dla danej waluty przez Prezesa Narodowego Banku Polskiego. Powstałe różnice kursowe w związku z wyceną na dzień bilansowy środków pieniężnych zalicza się do przychodów lub kosztów operacji finansowych. Natomiast w ciągu roku obrotowego ujmuje się w księgach rachunkowych wyrażone w walutach obcych operacje gospodarcze dotyczące środków pieniężnych po kursie kupna lub sprzedaży banku, z którego usług korzysta jednostka. Rozchód zagranicznych środków pieniężnych zakupionych po różnych kursach wycenia się, stosując zasadę: kursów przeciętnych, pierwsze przyszło - pierwsze wyszło, ostatnie przyszło - pierwsze przyszło. Zgodnie z umową wartość otrzymanych środków pieniężnych jest niższa od zobowiązania zapłaty za nie, to różnica ta stanowi czynne rozliczenie międzyokresowe kosztów, które odpisuje się w koszty operacji finansowych w równych ratach w ciągu okresu na jaki zaciągnięto zobowiązania. 2. Środki pieniężne w kasie Środkami pieniężnymi przeznaczonymi do obrotów gotówkowych są krajowe i zagraniczne środki płatnicze oraz bony pieniężne. Część środków pieniężnych jednostki gromadzona jest w kasie na bieżące płatności. Przyjmowanie i wydatkowanie gotówki z kasy nazywa się obrotem gotówkowym, a zasady dokonywania tego obrotu określane są jako gospodarka kasowa. Organizacja gospodarki kasowej może przybierać różne formy w zależności od rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej, struktury organizacyjnej jednostki, czy rozmiarów działalności. Jednostka gospodarcza gromadzi na ogół w kasie: niezbędny zapas gotówki na bieżące wydatki gotówkę podjętą z rachunku bankowego na pokrycie określonych rodzajowo wydatków gotówkę pochodzącą z bieżących wpływów do kasy jednostki gotówkę przechowywaną w formie depozytu, otrzymaną od osób prawnych i fizycznych. Wysokość niezbędnego zapasu gotówki w kasie, zwanego pogotowiem kasowym, bądź rezerwą jest ustalana przez kierownika jednostki i zależy od potrzeb jednostki w zakresie obrotu gotówkowego, warunków zabezpieczenia gotówki w kasie i możliwości bezpiecznego jej przekazywania do banku. Przy ustalaniu wysokości niezbędnego zapasu gotówki należy uwzględnić minimum potrzeb w zakresie obrotu gotówkowego wszystkich komórek jednostki. Niezbędny zapas gotówki w kasie jednostki w miarę jego wykorzystywania może być uzupełniony do ustalonej wysokości ze środków: podjętych z rachunku bankowego jednostki pochodzących z własnych wpłat do kasy jednostki. Osobą materialnie odpowiedzialną za gotówkę w kasie jest kasjer, do którego obowiązków należy przyjmowanie i przekazywanie do banku gotówki. Podstawowym zadaniem jest właściwy wybór kasjera, do którego kierownictwo jednostki ma pełne zaufanie co do uczciwości i fachowości. Znajdującą się w kasie na koniec dnia nadwyżkę gotówki ponad ustaloną jej wysokość niezbędnego zapasu powinno przekazywać się na rachunek bankowy. Gotówka podjęta z rachunku bankowego jednostki na pokrycie określonych rodzajowo wydatków może być przechowywana w kasie jednostki pod warunkiem należytego jej zabezpieczenia. Gotówka przechowywana w kasie w formie depozytu, podlegająca zwrotowi osobie prawnej lub fizycznej, nie może być wykorzystana na pokrycie wydatków jednostki, jak również na uzupełnienie niezbędnego zapasu gotówki. Przychody gotówki muszą być udokumentowane dowodami kasowymi (asygnaty „KP” - kasa przyjmie), natomiast wypłaty - dowodami źródłowymi (faktury, listy płac) lub zastępczymi dowodami kasowymi (asygnaty „KW” - kasa wypłaci) wystawionymi w przypadkach uzasadniających ich tworzenie. Nie udokumentowane dowodami przychody i rozchody gotówki są uznawane za nadwyżki lub niedobory. Niedobory gotówki spowodowane wypadkiem losowym (np. kradzież) obciążają ubezpieczyciela do wysokości objętej ubezpieczeniem majątkowym. Natomiast niedobory w części nie pokrytej przez ubezpieczyciela zalicza się do strat nadzwyczajnych. Obroty gotówki są ewidencjonowane pod datą ich rzeczywistego przychodu lub rozchodu na koncie „Kasa”. Stwierdzone niedobory i nadwyżki są rejestrowane pod datą ich ujawnienia. Na koncie „Kasa” ewidencjonuje się krajowe środki pieniężne, a ewidencję obrotu gotówkowego w kasie w walutach obcych na odrębnym koncie „Kasa zagranicznych środków pieniężnych”. Konto to obciąża się za wszelki przychody gotówki , bonów pieniężnych, a także za nadwyżki kasowe, a uznaje się za - rozchody gotówki, bonów pieniężnych, także za niedobory kasowe. Wszystkie operacje kasowe oraz stan gotówki ujmuje się w raporcie kasowym. Jest on sporządzany codziennie lub za okresy kilku dniowe. Kasjer jest zobowiązany kontrolować zgodność rzeczywistego stanu gotówki w kasie z raportem kasowym. Wpłaty i wypłaty gotówki w zagranicznych środkach płatniczych powinny być ujmowane w odrębnych raportach prowadzonych dla każdego rodzaju waluty. Raporty te są podstawą ewidencji syntetycznej na koncie „Kasa”. Pozwalają one kontrolować zgodność stanu faktycznego gotówki ze stanem ewidencyjnym. Raportu kasowego nie musi prowadzić jednostka, która opłaca wszystkie wydatki gotówkowe z rachunku bankowego sum do rozliczenia. Pracownik, który dysponuje tymi sumami powinien każdy wydatek udokumentować, a pozostałość gotówki wpłacić na rachunek bankowy. Stan gotówki w kasie powinien być zgodny ze stanem wynikającym z raportu kasowego. Stan ten podlega inwentaryzacji nie rzadziej niż jeden raz w roku. Środki pieniężne w kasie powinny być inwentaryzowane w przypadku przekazania kasy innej osobie materialnie odpowiedzialnej, a obligatoryjnie - na ostatni dzień każdego roku obrotowego. Potwierdzeniem dokonanej inwentaryzacji jest protokół z przeliczenia gotówki w kasie sporządzony przez powołany przez kierownika jednostki zespół spisowy. Za ujawniony w wyniku spisu niedobór gotówki w kasie odpowiada osobiście kasjer. Niedobór ten jest wykazywany w raporcie kasowym na podstawie dowodu „KW”. Natomiast ujawnione rzeczywiste nadwyżki gotówki w kasie są udokumentowane w raporcie kasowym dowodem „KP” i stanowią jedno ze źródeł zysków nadzwyczajnych w każdej jednostce gospodarczej. W kasie może być przeprowadzona kontrola bieżąca i kontrola okresowa. Kontrola bieżąca kasy może ograniczyć się do sprawdzenia wszystkich dokumentów dotyczących operacji kasowych pod względem formalnym i rachunkowym. Przeprowadzenie kontroli potwierdza kontrolujący swoim podpisem. Raport kasowy wraz z załącznikami podlega kontroli merytorycznej przez kierownika działu finansowego i zatwierdzeniu przez głównego księgowego. Kontrola okresowa dokonywana jest zgodnie z zakładowym regulaminem kontroli wewnętrznej. Doraźne kontrole kasy dokonywane są na polecenie dyrektora zakładu. Fakt dokonania kontroli powinien być udokumentowany protokołem. 3. Środki pieniężne na rachunkach bankowych Krajowe i zagraniczne środki pieniężne służące głównie rozliczeniom bezgotówkowym są lokowane w banku na rachunkach bankowych. Każda jednostka gospodarcza może posiadać jeden lub kilka rachunków bankowych w jednym lub kilku bankach. W przypadku posiadania kilku rachunków w kilku bankach jednostka musi poinformować właściwy urząd skarbowy oraz banki, który z tych rachunków jest podstawowy. Obowiązek posiadania rachunku bankowego i gromadzenia na nim oraz wydatkowania za jego pośrednictwem środków pieniężnych nakłada na jednostki gospodarcze ustawa o działalności gospodarczej. Podpisanie umowy rachunku bankowego i nadanie mu numeru upoważnia do przeprowadzenia za jego pośrednictwem różnych operacji rozliczeniowych. Prawo bankowe definiuje bankowe rozliczenia pieniężne jako operacje polegające na dokonywaniu zmian w stanie środków pieniężnych na rachunku bankowym na zlecenie klienta lub w wyniku czynności, które z mocy prawa powodują takie zmiany. Bankowym rozliczeniom pieniężnym towarzyszą zapisy na rachunkach bankowych, powodujące zwiększenie lub zmniejszenie stanu posiadania, czyli salda. Zapisy dokonywane są zależnie od ich charakteru, po stronie debet lub credit rachunku, a saldo występuje po stronie, która wykazuje mniejsze obroty. Główne zasoby środków pieniężnych jednostki są gromadzone na rachunku bieżącym otwartym w dowolnym oddziale banku niezależnie od siedziby jednostki. Rachunek ten służy do gromadzenia środków pieniężnych posiadacza rachunku oraz przeprowadzania rozliczeń pieniężnych krajowych. Inne rachunki bankowe to: rachunki lokat terminowych – służą do przechowywania środków pieniężnych posiadacza rachunku przez czas określony w umowie z bankiem, rachunki bankowe środków wyodrębnionych (np. Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych), rachunki pomocnicze otwarte w innych bankach dla filii zamiejscowych, rachunki dla rozliczeń zagranicznych – są prowadzone w określonych walutach obcych i służą rejestracji operacji związanych z rozliczeniem obrotów zagranicznych. Obok rachunków bankowych w walucie polskiej jednostki gospodarcze mogą otwierać w bankach dewizowych także rachunki walutowe. Na tych rachunkach gromadzi się dewizy uzyskane ze sprzedaży towarów i usług za granicą oraz za ich pośrednictwem dokonuje się rozliczeń transakcji eksportowych z kontrahentami zagranicznymi. Zapisy na tych kontach są dokonywane w walutach obcych i równocześnie w walucie polskiej. Jednostki gospodarcze mogą posiadać także rachunki walutowe za granicą. Muszą jednak poinformować o otwarciu takiego rachunku Narodowy Bank Polski oraz w okresach kwartalnych przekazywać informacje o obrotach i saldach tych kont. Środki pieniężne jednostki gospodarczej zgromadzone na rachunkach bankowych lub walutowych mogą być oprocentowane. Doliczone lub ewentualnie potrącone przez bank odsetki oraz różnice kursowe wynikające ze zmienności kursów walut obcych przy ich kupnie lub sprzedaży stanowią przychody lub koszty finansowe. Wyjątkiem od tej zasady są odsetki od środków Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych, które powiększają lub zmniejszają stan funduszy. Środki pieniężne na rachunkach bankowych ewidencjonuje się na koncie „Rachunki bankowe”. Po stronie Winien tego konta księguje się wpływy, a po stronie Ma - wypłaty środków pieniężnych. Ewidencja jest dokonywana na podstawie dokumentów bankowych, a ewentualne błędy są poprawiane za pomocą bankowych not korygujących. Jeżeli własne środki jednostki gospodarczej nie wystarczają na pokrycie jej potrzeb w zakresie finansowania działalności może ona ubiegać się o kredyt bankowy krajowy lub dewizowy. 4. Inne środki pieniężne Obok rachunków bankowych jednostka może posiadać w banku inne rachunki, na których gromadzi się środki pieniężne przeznaczone na określone cele. Do innych środków pieniężnych zalicza się: czeki obce weksle obce środki pieniężne w drodze Tego rodzaju środki są ujmowane na koncie „Inne środki pieniężne”, które służy do ewidencji: otrzymanych i nie zrealizowanych czeków i weksli obcych środków pieniężnych w drodze metali szlachetnych nie zaliczanych do rzeczywistych składników majątku obrotowego. Czeki i weksle obce są papierami wartościowymi, jednak ze względu na ich funkcje płatnicze, rozrachunkowe i kredytowe są zaliczane w rachunkowości do innych środków pieniężnych, przy czym muszą spełniać warunek, że płatność ich nastąpi w ciągu trzech miesięcy od daty ich wystawienia. Dokumenty te stanowią formę zapłaty za wykonane dostawy i usługi. Służą rozliczeniom finansowym i ułatwiają obieg pieniężny. Czek jest pisemnym poleceniem zapłaty przez bank określonej sumy pieniężnej okazicielowi czeku lub określonej osobie podanej na czeku. Czeki mogą być odstępowane przez indos. Czek zawiera nazwę „czek”, polecenie bezwarunkowego zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej, wskazania trasata, oznaczenie miejsca płatności, datę i miejsce wystawienia czeku, podpis wystawcy czeku. Weksel jest dokumentem kredytu krótkoterminowego wystawionym w ściśle określonej przez prawo formie, na specjalnym blankiecie ostemplowanym opłatą skarbową. Zawiera on bezwarunkowe zobowiązanie do zapłaty określonej osobie, w ustalonym terminie i miejscu, sumy pieniężnej, na którą został wystawiony. Posiadacz weksla może regulować za jego pomocą swoje zobowiązania lub zdyskontować go w banku, zamieniając go na środki pieniężne. Weksel może być także źródłem pozyskiwania kredytu pieniężnego, polegającego na uzyskaniu gotówki w momencie jego wystawienia, z obowiązkiem spłaty tej kwoty w terminie płatności weksla. Kredyty udzielone na podstawie weksla są oprocentowane w formie dyskonta. Weksel obcy (trasowany, ciągniony) zawiera polecenie wystawcy (trasanta), wydane innej osobie (trasatowi) zapłacenia określonej kwoty, na rzecz osoby trzeciej (remitentowi). Jeżeli remitent zgłosi się do trasata przed terminem płatności, aby potwierdził on zgodę na wykonanie polecenia trasata, to wówczas trasat uznający polecenie staje się akceptantem, a sam weksel nosi nazwę akceptowanego. Zakup przez bank lub przekazanie weksla przed terminem płatności innej osobie w formie zapłaty wiąże się z dyskontem. Dyskonto jest to potrącenie oprocentowania od sumy weksla należnego po upływie terminu jego płatności. Weksle obce indosowane innym kontrahentom lub zdyskontowane przekazane w zamian za gotówkę z potrąceniem odsetek od daty skupu do dnia płatności powodują powstanie w jednostce zobowiązania warunkowego w stosunku do kontrahentów, którym weksle przekazano. Wygaśnięcie tego zobowiązania następuje na skutek wykupienia weksli obcych przez dłużnika. Nie wykupiony w terminie weksel obcy podlega oprotestowaniu przez notariusza na podstawie żądania protestu posiadacza weksla. Oprotestowany weksel może być egzekwowany bez procesu sądowego. Zalety weksla wiążą się z tzw. rygorem wekslowym, zapewniającym egzekwowanie zapłaty w przypadku niewywiązania się dłużnika z obowiązku jej regulacji. Posiadacz weksla, składając odpowiednie oświadczenie na jego odwrocie i przekazując go innej osobie, przenosi jednocześnie uprawnienia wynikające z weksla. Bank także może posiadać weksle obce otrzymane od kredytobiorcy dla zabezpieczenia zwrotu kredytu bankowego. Kredytobiorca wystawia weksel gwarancyjny, najczęściej w postaci in blanco, z reguły bez kwoty i daty płatności, lecz podpisany przez niego. Wystawca weksla upoważnia bank do jego wypełnienia w przypadku nie zwrócenia kredytu i odsetek w należnym terminie. Środki pieniężne w drodze stanowią równowartość własnych wpłat i przelewów na rachunek bankowy lub do kasy jednostki gospodarczej oraz równowartość czeków obcych przesłanych do realizacji itp. wpłat, na które księgowość ma dowód dokonania wpłaty lub przelewu, natomiast ze względów technicznych brak jest dokumentu bankowego lub kasowego potwierdzającego przyjęcie wpłaty. Środki pieniężne w drodze znajdujące się między: kasą jednostki, a jego rachunkiem bankowym, poszczególnymi rachunkami bankowymi jednostki prowadzonymi przez różne oddziały banku, kasą lub rachunkiem bankowym jednostki macierzystej, a kasą lub rachunkiem bankowym jego oddziałów. Środki pieniężne w drodze występują głównie w jednostkach handlowych prowadzących punkty sprzedaży detalicznej oraz zakłady gastronomiczne, które zrealizowane utargi przekazują na rachunek bankowy za pośrednictwem tresora bankowego, inkasentów lub poczty. Do czasu potwierdzenia przez bank wpływu tych środków na rachunek bankowy są one ujmowane w ewidencji jako środki pieniężne w drodze. II. FORMY OBROTU ŚRODKAMI PIENIĘŻNYMI 1. Ogólna charakterystyka form rozliczeń pieniężnych krajowych i zagranicznych Środki pieniężne są najbardziej płynnym składnikiem majątku obrotowego, przeznaczonym na bieżące wydatki oraz zapłatę bieżących zobowiązań o najkrótszym terminie ich wymagalności. Dlatego też zapewnienie bieżącej płynności finansowej jest związane z posiadaniem odpowiedniego stanu gotówki w kasie i lokat na rachunkach bankowych. Obrót środkami pieniężnymi może być realizowany w formie gotówkowej lub bezgotówkowej i dotyczyć transakcji wyrażonych w walucie polskiej i obcej. Formę rozliczeń ustalają strony w drodze umowy. Rozliczenia bezgotówkowe polegają na uregulowaniu rozrachunków pomiędzy podmiotami za pośrednictwem i pod kontrolą banku, który na polecenie dłużnika przenosi odpowiednią kwotę z jego rachunku na rachunek wierzyciela. Rozliczenia te występują w postaci zapisów na rachunkach bankowych. Rozliczenia pieniężne występują zarówno w obrocie krajowym jak i w obrocie zagranicznym. Powstające w przedsiębiorstwie należności i zobowiązania są regulowane przy zastosowaniu odpowiedniej formy rozliczeń pieniężnych. Powinna być ona ustalona w umowach zawieranych między kontrahentami, a w przypadku niektórych rozliczeń publiczno prawnych może być wyznaczana przepisami prawa. Przy wyborze formy rozliczeń przez partnerów należy uwzględnić szereg elementów takich jak sposób zapłaty (gotówka czy kredyt), szybkość przeprowadzenia rozliczeń, bezpieczeństwo obrotu pieniężnego, jego koszty itp. występujące w praktyce formy rozliczeń pieniężnych można podzielić na dokonywane bezpośrednio między kontrahentami oraz za pośrednictwem banków. W obu przypadkach zapłata należności może nastąpić gotówką lub bezgotówkowo. Rozliczenia bezpośrednie gotówkowe polegają na regulowaniu zobowiązań przez dłużnika gotówką wypłaconą z kasy i wpłaconą do kasy wierzyciela. W normalnych warunkach forma ta występuje powszechnie w handlu detalicznym, przy wypłatach wynagrodzeń, przy regulowaniu drobnych należności z tytułu usług. Powszechnie preferowane są natomiast obroty za pośrednictwem banków ze względu na większe bezpieczeństwo oraz odsetki uzyskiwane dzięki przechowywaniu gotówki w bankach. Rozliczenia bezpośrednie bezgotówkowe są przede wszystkim rezultatem kredytu kupieckiego. Wówczas należności i zobowiązania ewidencjonowane są na kontach w księgowości partnerów, a dopiero później występuje moment zapłaty gotówkowej. Wysyłając towary odbiorcy zagranicznemu, eksporter powinien już w kontrakcie uwzględnić formę zapłaty należności, która zapewniłaby jej inkaso we właściwej wysokości oraz ustalonym z góry terminie. W szczególności chodzi o uzależnienie w miarę możliwości przyjęcia przez importera prawa do dysponowania nabytymi przez niego towarami od zapłaty należności lub o jej takie zabezpieczenie przy dostawach kredytowych, aby ryzyko niewypłacalności było ograniczone do minimum. Dlatego tylko między kontrahentami o dużym stopniu wzajemnego zaufania stosuje się nieuwarunkowane formy zapłaty przy pomocy przekazów bankowych, czekowych. Wówczas eksporter dostarcza towary po odbiorze których importer daje polecenie przekazu należności. Jednak powszechne zastosowanie przy realizacji kontraktów z zagranicznymi partnerami mają uwarunkowane formy rozliczeń finansowych, zapewniające większą gwarancję zapłaty zobowiązań. 2. Organizacja obrotu gotówkowego Środki pieniężne są najbardziej płynnym składnikiem majątku obrotowego, przeznaczonym na bieżące wydatki oraz zapłatę bieżących zobowiązań o najkrótszym terminie ich wymagalności. Dlatego też zapewnienie bieżącej płynności finansowej jest związane z posiadaniem odpowiedniego stanu gotówki w kasie i lokat na rachunkach bankowych. Obrót środkami pieniężnymi może być realizowany w formie gotówkowej lub bezgotówkowej i dotyczyć transakcji wyrażonych w walucie polskiej i obcej. Formę rozliczeń ustalają strony w drodze umowy. Udział obrotów gotówkowych w operacjach pieniężnych jest w Polsce znacznie większy niż w krajach rozwiniętych, gdzie przeważają rozliczenia bezgotówkowe. w związku z tym istnieje problem zorganizowania gotówkowego obiegu pieniężnego. Ruch pieniądza gotówkowego uległ zmianie w skutek urynkowienia gospodarki. W przeszłości pieniądz gotówkowy był wypłacany z kas NBP, docierał do rąk ludności za pośrednictwem uspołecznionych jednostek gospodarczych i budżetowych, powracał do kas bankowych w postaci wpłat utargów z działalności handlowo-usługowej oraz z podatków, opłat i wkładów oszczędnościowych. Obecnie pieniądz gotówkowy opuszczając bank emisyjny trafia do banków operacyjnych i instytucji finansowych, za których pośrednictwem trafia do jednostek gospodarczych oraz ludności, w ten sposób dokonuje wielu obrotów. Wygoda w posługiwaniu się pieniądzem papierowym zależy w dużej mierze od jego cech łatwości zapamiętywania, które umożliwiają łatwe rozróżnienie nominału. procesy inflacyjne sprawiły, że wysokość nominałów banknotów utrudniała obsługę płatności gotówkowych, a liczba zer w zapisach komplikowała ewidencję i statystykę. Dlatego powstała potrzeba przeprowadzenia denominacji oraz towarzyszącej jej wymianie znaków pieniężnych. Denominacja – jest reformą pieniężną polegającą na wycofaniu znaków pieniężnych znajdujących się w obiegu i zastąpieniu ich znakami pieniężnymi o niższym nominale, przy równoczesnej zmianie skali cen. Taka denominacja jest nazywana denominacją ekwiwalentną, czyli gotówkowe zasoby pieniężne są wymieniane, a wkłady bankowe i oszczędnościowe są przeliczane w tej samej proporcji co przeliczenie cen i płac. Istnieje także dokumentacja nieekwiwalentna, która polega na wymianie tylko części zasobów pieniężnych, bądź też gdy wymiana lub przeliczanie zasobów pieniężnych następuje w mniej korzystnej relacji dla ich posiadaczy, niż wynika to z przeciętnej stopy denominacji. (np. Polska 1950r.) Denominacja nieekwiwalentna jest zabiegiem antyinflacyjnym, stosowanym tylko jako środek nadzwyczajny. Wymiana ta podważa w społeczeństwie zaufanie do pieniądza, co w konsekwencji zmniejsza skłonność do oszczędzania. Denominacja ekwiwalentna przeprowadzona w Polsce w 1995r. polegała na skreśleniu czterech zer. Po denominacji wynagrodzenia, renty, emerytury oraz ceny i opłaty przeliczano w relacji 1:10.000. oznacza to, że jeden nowy złoty ma wartość 10.000 starych złotych. Ułatwiło to operacje statystyczne, księgowe oraz rachunkowe. Obsługa rozliczeń gotówkowych w bankach wykonywana jest przez wydzielone komórki organizacyjne składające się z: - kas, - sortowni, - skarbca. Kasy są obsługiwane jednoosobowo przez kasjerów. W zależności od wielkości banku, występuje o jednej do kilku kas. Sortownia pieniędzy występuje, gdy obroty gotówkowe są tak duże, że kasjerzy nie są w stanie przeliczyć wszystkich pieniędzy. Dlatego organizuje się pomoc w formie sortowni, w której pracują wieloosobowe zespoły tzw. liczników. Najmniejszy taki zespół musi składać się z co najmniej dwóch osób, aby zachować zasadę komisyjności przy liczeniu pieniędzy. W sortowniach pracownicy przeliczają i sortują banknoty wpłacane do banku zarówno te, które nadają się jak i te, które nie nadają się do obiegu. Banknoty nie nadające się do obiegu, czyli zniszczone, nadmiernie zabrudzone są niszczone przez NBP. Skarbiec służy do przechowywania banknotów i monet. Jest pomieszczeniem specjalnie zabezpieczonym i chronionym, gwarantującym całkowite bezpieczeństwo przechowywanych wartości. Skarbiec obsługiwany jest przez dwóch skarbników, odpowiadających za jego zawartość. Najprostszą formą operacji gotówkowej jest dokonywanie wpłaty gotówkowej do kasy dziennej banku przy użyciu „dowodu wpłaty” lub asygnaty „kasa przyjmie” oraz asygnaty sprzedaży zagranicznych środków płatniczych. Szczególną formą wpłaty jest wrzucanie pieniędzy do skarbców nocnych. Skarbiec nocny jest to urządzenie techniczne umożliwiające wrzucenie woreczka z wpłatą przez specjalną wrzutnię do odpowiednio przystosowanego skarbca. Jest to możliwe do wykonania o każdej porze, ponieważ otwory wyrzutni znajdują się na zewnątrz banku. Rano skarbiec jest komisyjnie otwierany, jego zawartość przelicza się w sortowni. Wiele przedsiębiorstw przekazuje wpłaty za pośrednictwem urzędów pocztowych, ponieważ ich współpraca z bankami umożliwia wpłacającemu szybkie zapisanie wpłaty na właściwy rachunek bankowy. Inną formą wpłat, która może wystąpić w dużych miastach jest tzw. inkaso samochodowe. Za jego pomocą następuje odbieranie utargów przedsiębiorstw handlowych, usługowych i gastronomicznych. Wpłaty dokonywane są w formie zamkniętej w postaci pakietów lub woreczków inkasentom. Inkasent odpowiada za dostarczenie do banku nienaruszonego pakietu, który jest przyjmowany przez bank w kwocie zadeklarowanej przez przedsiębiorstwo. Oprócz wpłat istnieją także operacje gotówkowe w formie wypłat. Wypłat dokonują kasy dzienne banku. Podjęcie gotówki jest możliwe za okazaniem dokumentu będącego podstawą wypłaty najczęściej jest to czek gotówkowy, a także asygnata „kasa wypłaci” lub asygnata skupu zagranicznych środków płatniczych. Postęp techniczny umożliwia liczenie banknotów za pomocą maszyn do liczenia, maszyn sortujących banknoty w zależności od nominału i stopnia zużycia, a także rozpoznające banknoty fałszywe. Nowoczesna technika umożliwia również zastąpienie pracy kasjerów automatami zwanymi bankomatami. Za pośrednictwem tych urządzeń można dokonać wypłaty ograniczonej kwotowo. Urządzenia te są dostępne wewnątrz i na zewnątrz budynku. Wypłata gotówki za pomocą bankomatu następuje po wprowadzeniu przez użytkownika karty identyfikacyjnej do automatu i wybraniu na klawiaturze numeru identyfikacyjnego tzw. PIN oraz podanie żądanej wysokości kwoty. Wypłata jest rejestrowana automatycznie i obciąża rachunek oszczędnościowo-rozrachunkowy klienta. Banki zawierają umowy między sobą o wzajemne honorowanie swoich kart płatniczych co przyczyni się do upowszechnienia tej nowoczesnej usługi bankowej. Prezes NBP wydał zarządzenie obowiązujące wszystkie banki do jednolitego postępowania przy liczeniu, pakowaniu i oznaczaniu opakowań znaków pieniężnych w celu zapewnienia bezbłędności rozliczeń gotówkowych. Wyróżnia się trzy rodzaje liczenia banknotów: - tzw. liczenie na pierwszą rękę, - liczenie sprawdzające, - liczenie kontrolne. Liczenie na pierwszą rękę polega na ustalenie liczby banknotów i ich wartości z jednoczesnym ich przesortowaniem na banknoty obiegowe oraz zniszczone. Liczenie sprawdzające polega na ponownym przeliczeniu banknotów w paczkach. Liczenie kontrolne polega na dodatkowym przeliczeniu określonej części banknotów. Oprócz tego sprawdza się czy paczki banknotów zostały prawidłowo sformułowane, a opaski właściwie ostemplowane i podpisane. W rozliczeniach między bankami mogą wystąpić różnice kasowe. Nowoczesny sprzęt techniczny umożliwia fałszowanie banknotów. Fałszerze nadają podrabianym banknotom kolorystykę i rysunek łudząco przypominające oryginalne banknoty, które są trudne do rozpoznania. Banknoty podrobione są w całości drukowane przez fałszerzy na kolorowych kserokopiarkach. Banknoty preparowane są klejone z różnych kawałków banknotów. Zapobieganie fałszowaniu banknotów polega na użyciu specjalnego papieru oraz zastosowaniu odpowiedniego sposobu ich drukowania. Pracownicy banku mają obowiązek zatrzymania wpłacanych krajowych i obcych znaków pieniężnych jeśli ich autentyczność budzi wątpliwości. Kasy w bankach zaopatrzone są w tzw. testery banknotów, wykorzystujące efekt luminescencji, które pomagają wykryć fałszywe banknoty. Bank nie przyjmuje falsyfikatu lecz go zatrzymuje. Zwrot równowartości falsyfikatu nie przysługuje wpłacającemu, nawet jeśli nie był świadomy fałszerstwa. Jeżeli nie ma pewności czy banknot jest fałszywy, można go przesłać do ekspertyzy w NBP. Gdy podejrzenie się potwierdzi sporządza się protokół zatrzymania fałszywych banknotów, który przekazuje się policji, a jego kopię przekazuje się wpłacającemu jako dowód zatrzymania banknotów. W obrocie gotówkowym istnieje takie zjawisko jak „pranie pieniędzy”, które polega na włączeniu do legalnego obiegu pieniądza krajowego i walut zagranicznych pochodzących z przestępstw. Pieniądze te są lokowane na rachunkach bankowych i włączane do obrotu bezgotówkowego nadając tym środkom pozory legalności. Podjęto walkę z tym procederem, prezes NBP wydał zarządzenie ustalające zasady postępowania w tym zakresie. W trakcie wykonywania operacji rozliczeniowych banki zobowiązane są do identyfikowania klienta oraz przechowywania uzyskanych informacji wraz z dowodami księgowymi przez okres 5 lat. Obowiązek identyfikacji klienta dotyczy osób fizycznych i prawnych i dotyczy operacji bankowych, których wartość przekracza 20 tys. zł lub równowartość tej sumy w walutach obcych. Kasy walutowe działają w bankach, które mają uprawnienia dewizowe. Kasy te obsługują operacje gotówkowe w walutach obcych, skupują i sprzedają waluty, przyjmują wpłaty i dokonują wypłat z rachunków walutowych oraz obsługują inne operacje walutowo-dewizowe. Produkty kupna i sprzedaży walut obcych czyli tzw. kantory walut istnieją w Polsce od 1989r. Mogą one być prowadzone przez osoby fizyczne i prawne wyłączeniem banków. Transakcje kupna i sprzedaży obcych walut w kantorach dokonywane są po kursie rynkowym od fizycznych osób zagranicznych i krajowych, nie będących podmiotami gospodarczymi. Mogą również kupować oraz sprzedawać złoto dewizowe i platynę dewizową. Kasy walutowe stosują w operacjach walutowych kursy transakcyjne ustalone przez prezesów banków. Stosują one kurs dnia, który może odchylać się od kursu NBP o ± 10%. Kantory wymiany walut ustalają swobodne kursy w zależności od lokalnego popytu i podaży na poszczególne waluty obce. W kasach walutowych i kantorach przedmiotem skupu i sprzedaży są przede wszystkim banknoty. Rzadziej natomiast skupowane są monety i zazwyczaj po niższym kursie. Banki odprowadzają i pobierają waluty we właściwych dla nich oddziałach okręgowych NBP. Mogą też nabywać waluty w innych bankach. Pobrana waluta przez bank jest przeliczana przy odbiorze lub w obowiązujących terminach oraz sprawdza się czy nie ma falsyfikatów lub pieniędzy wycofanych z obiegu. Obce znaki pieniężne przechowuje się w skarbcach i rejestruje w książce zapisu walut. Kantory wymiany działają na podstawie zezwolenia NBP. Warunkiem otrzymania zezwolenia jest niekaralność za przestępstwa skarbowe lub inne przynoszące korzyści materialne. Drugim warunkiem jest fachowe przygotowanie do wykonywania czynności określonych w zezwoleniu, a także posiadanie odpowiednich pomieszczeń zapewniających bezpieczeństwo przeprowadzanym transakcjom. Właściciel kantoru ma obowiązek ewidencjonowania każdej transakcji oraz wydawania dowodów kupna-sprzedaży walut. Ma to zapobiegać ewentualnym spekulacją, a w razie jej stwierdzenia, zezwolenie może zostać cofnięte. Na obrót gotówkowy w jednostce gospodarczej składa się zarówno obrót kasowy za pośrednictwem kasy jednostki, jak również obrót gotówkowy dokonywany za pośrednictwem banków, poprzez dokonywanie wpłat i wypłat gotówkowych na rachunek bankowy jednostki. Wpłaty gotówki dokonywane są najczęściej na podstawie dowodów wpłat. Obroty gotówkowe są dokonywane na podstawie czeku gotówkowego, przez wpłatę gotówki na rachunek wierzyciela, są także realizowane przez Pocztę Polską na podstawie pocztowych przekazów pieniężnych. Przyjmowanie i wydatkowanie gotówki z kasy to obrót gotówkowy, a zasady dokonywania tego obrotu określane są jako gospodarka kasowa. Gospodarka kasowa musi być prowadzona w każdej jednostce gospodarczej zgodnie z zasadami systemu kontroli wewnętrznej obejmującej ruch i stan środków pieniężnych. Kontrola wewnętrzna wymusza warunki prawidłowej realizacji obrotu gotówkowego oraz pełnego jego bezpieczeństwa. Podstawową zasadą obrotu gotówkowego jest osobowe rozdzielenie funkcji dysponowania gotówką od funkcji realizacji tych dyspozycji. Dla prowadzenia prawidłowej gospodarki kasowej sprawą zasadniczą jest właściwy wybór kasjera, a także częste i nie zapowiadane przeprowadzanie inwentaryzacji stanu gotówki w kasie oraz prawidłowości dokumentów kasowych. Według zasad prowadzenia rachunkowości zgodnie z ustawą o rachunkowości inwentaryzację środków pieniężnych jednostki przeprowadza się na ostatni dzień każdego roku obrotowego, lecz taka częstotliwość nie jest wystarczająca dla bezpieczeństwa kasowego obrotu gotówkowego. Inwentaryzację środków pieniężnych dokonuje się także na dzień zakończenia działalności przez jednostkę oraz na dzień poprzedzający postawienie jej w stan likwidacji lub upadłości. Obrót gotówkowy dokonywany za pośrednictwem banku odbywa się za pomocą czeku gotówkowego. Czek gotówkowy stanowi dyspozycję wystawcy czeku udzieloną trasatowi do obciążenia jego rachunku kwotą czeku oraz wypłaty tej kwoty okazicielowi czeku lub osobie wskazanej na czeku. Czek gotówkowy jest przedstawiony do zapłaty bezpośrednio u trasata lub w innym banku. Zapłata czeku gotówkowego przedstawionego do zapłaty w innym banku następuje zgodnie z Zarządzeniem Prezesa Narodowego Banku Polskiego, po uzyskaniu przez ten bank od trasata środków wystarczających do zapłaty czeku. Szczegółowe warunki przedstawienia czeku do zapłaty w innym banku określa umowa między tym bankiem a posiadaczem czeku. Banki mogą zawierać porozumienia, w których na zasadach wzajemności, określają tryb przedstawienia do zapłaty czeków gotówkowych z rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych. Zasady dokonywania wpłat i wypłat na rachunkach oszczędnościowo-rozliczeniowych, czyli tzw. kontach osobistych określają regulaminy banków. Ze względu na znaczny zakres obrotu gotówkowego w Polsce, Prezes Narodowego Banku Polskiego określił warunki ochrony wartości pieniężnych. Wartości pieniężne powinny być przechowywane i transportowane w warunkach zapewniających ich należytą ochronę przed zniszczeniem, utratą lub zaginięciem. W tym celu wprowadzono określone normy techniczne i wartościowe. Jednostką wartościową jest tzw. jednostka obliczeniowa używana do określenia limitu przechowywanych lub transportowanych wartości pieniężnych. 3. Obrót bezgotówkowy Rozliczenia bezgotówkowe polegają na uregulowaniu rozrachunków pomiędzy podmiotami za pośrednictwem i pod kontrolą banku, który na polecenie dłużnika przenosi odpowiednią kwotę z jego rachunku na rachunek wierzyciela. Rozliczenia te występują w postaci zapisów na rachunkach bankowych. Jednostki gospodarcze mają obowiązek posiadania rachunku bankowego i przeprowadzania za jego pośrednictwem rozliczeń bezgotówkowych. Transakcja powinna być przeprowadzona w formie bezgotówkowej jeśli kwota przekracza wartość 3000ECU. Formy rozliczeń bezgotówkowych między jednostkami gospodarczymi powinny umożliwiać dostawcy oddziaływanie na terminowe regulowanie zobowiązań przez odbiorcę, a odbiorcy powinni wpływać na należyte wywiązanie się przez dostawcę z umownych świadczeń. Formę rozliczeń pieniężnych za pośrednictwem banków ustalają w drodze umowy strony przeprowadzające rozliczenia. Rozliczenia te mogą być przeprowadzane przez bank, jeżeli przynajmniej jedna ze stron rozliczenia posiada rachunek bankowy. Rozliczenia bezgotówkowe mogą być dokonywane w następujących formach: polecenie przelewu polecenia zapłaty czek rozrachunkowy akredytywa rozliczenia saldami rozliczenia planowe Polecenie przelewu Polecenie przelewu stanowi udzieloną bankowi dyspozycję dłużnika obciążenia jego rachunku określoną kwotą i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela. Bank wykonuje dyspozycję dłużnika w trybie przewidzianym w umowie rachunku bankowego. Polecenie przelewu jest jedną z podstawowych form rozliczeń bezgotówkowych z różnych tytułów. Operacje rozliczeniowe są przeprowadzane na podstawie bankowego formularza „Polecenie przelewu”. Formularze te mogą być składane bezpośrednio w banku lub przesyłane pocztą. Polecenie przelewu jest najpopularniejszą i uniwersalną formą rozliczeń bezgotówkowych. Polega ono na wydaniu bankowi dyspozycji przelania określonej kwoty z rachunku bankowego płatnika na wskazany przez niego rachunek w dowolnym banku. Z polecenia przelewu mogą korzystać wszystkie osoby prawne i fizyczne posiadające rachunek bankowy. Jeżeli dłużnik składa jednorazowo więcej jak dwa polecenia przelewu, bank może żądać od niego sporządzenia zbiorczego polecenia przelewu podpisanego firmowo. Polecenia przelewu mogą być składane bezpośrednio w banku przez pracowników przedsiębiorstwa, przesyłane pocztą lub doręczane przez wierzyciela. Schemat 1 Rozliczenie za pomocą polecenia przelewu. Przyjęte przez bank polecenie przelewu należy zaksięgować i wykonać w tym samym dniu, a najpóźniej w następnym dniu roboczym po jego przyjęciu. Kwotą polecenia przelewu bank powinien niezwłocznie uznać rachunek wierzyciela. Warunkiem wykonania polecenia jest posiadanie przez dłużnika odpowiednich środków na rachunku bankowym. Przyjęte do realizacji polecenie przelewu bez pokrycia na rachunku dłużnika bank przechowuje w kartotece zobowiązań do czasu jego pokrycia w okresie umownie uzgodnionym. Po upływie tego okresu polecenie przelewu zostaje zwrócone dłużnikowi z adnotacją banku „zwrot zgodnie z umową”. Za otrzymanie polecenia przelewu bez pokrycia bank może pobierać opłaty. Bank może również odmówić przyjęcia takiego polecenia przelewu. Dłużnik czyli zleceniodawca piśmienną dyspozycją może odwołać polecenie przelewu, jeżeli do momentu wpływu odwołania bank nie obciążył jego rachunku. Bank może również na życzenie dłużnika potwierdzić pisemnie wykonanie polecenia przelewu w celu uznania wskazanego w nim rachunku wierzyciela. Ma to zastosowanie, gdy zleceniodawca reguluje w ten sposób wpłaty na rzecz instytucji, które żądają natychmiast ich udokumentowania. Potwierdzone w tym trybie polecenie przelewu nie może być odwołane. Jest to tryb rozliczeń tradycyjnych operacji dokonywanych przy użyciu papierowych dokumentów rozliczeniowych. Postęp techniczny umożliwia, że coraz częściej polecenia przelewu są dokonywane w drodze teletransmisji, przy użyciu elektronicznych nośników informacji. Polecenie zapłaty Polecenie zapłaty stanowi udzieloną bankowi dyspozycję wierzyciela obciążenia określoną kwotą rachunku bankowego dłużnika i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela. Jest to forma odwrotna niż polecenie przelewu. Dyspozycja wierzyciela stanowi równocześnie jego zgodę na cofnięcie przez bank dłużnika obciążenia rachunku dłużnika i cofnięcie uznania rachunku wierzyciela w przypadku dokonanego przez dłużnika odwołania polecenia zapłaty. W poleceniu zapłaty stroną inicjującą rozliczenie jest wierzyciel. Polecenie zapłaty jest wygodną formą rozliczeń bezgotówkowych dla wierzyciela, ale może dotyczyć tylko wybranych wierzytelności. Jednak dłużnik musi wyrazić zgodę na stosowanie przez wierzyciela poleceń zapłaty w rozliczaniu jego określonych wierzytelności. Taka forma rozliczeń jest przydatna w przypadku rozliczania należności bezspornych. W poleceniu zapłaty wierzyciel wydaje dyspozycję swemu bankowi, aby obciążył określoną kwotą rachunek bankowy dłużnika i uznał nią rachunek wierzyciela. Dyspozycja wierzyciela zawiera jego zgodę na cofnięcie przez bank dokonanego rozliczenia, gdyby dłużnik odwołał polecenie zapłaty. Przeprowadzanie rozliczeń w tej formie wymaga: - posiadania przez wierzyciela i dłużnika rachunków w bankach, które zawarły porozumienie o stosowaniu tej formy rozliczeń oraz ustaliły zakres swojej odpowiedzialności i stosowane procedury, m. in. w przypadku odmowy realizacji polecenia zapłaty przez dłużnika, - zawarcia umowy między wierzycielem a jego bankiem o stosowanie poleceń zapłaty, ustalającej m. in. zakres odpowiedzialności i przyjęte procedury. Uznanie rachunku bankowego wierzyciela następuje po uzyskaniu środków przez jego bank od banku dłużnika na pokrycie dokonywanego polecenia zapłaty. Dłużnik może w określonych terminach odwołać pojedyncze polecenia zapłaty. Bank dłużnika w tej sytuacji ma obowiązek natychmiastowego uznania jego rachunku kwotą odwołanego polecenia, a bank wierzyciela ma obowiązek przekazania tej kwoty do banku dłużnika. Maksymalna kwota pojedynczego polecenia zapłaty nie może przekroczyć równowartości 1000 EURO, gdy dłużnikiem jest osoba fizyczna nie prowadząca działalności gospodarczej, a 10 tys. EURO w przypadku pozostałych dłużników. Czeki Czeki należą do najstarszych metod rozliczeń pieniężnych. Znajdują zastosowanie na całym świecie w obrotach krajowych i zagranicznych. Czek jest pisemnym zleceniem bezwzględnego wypłacenia określonej kwoty, wydany bankowi przez posiadacza rachunku bankowego. W zależności od sposobu zapłaty rozróżnia się czeki: - kasowe (gotówkowe) zlecający bankowi wypłatę gotówki, - rozrachunkowe służące wyłącznie do rozliczeń bezgotówkowych. Zgodnie z polskim prawem czekowym czek musi zawierać w treści słowo „czek”, bezwarunkowe polecenie zapłacenia określonej kwoty pieniężnej, oznaczenie miejsca płatności i banku czyli trasata, który ma zapłacić oraz datę wystawienia i podpisy wystawcy czyli trasanta. Trasatem czeku może być wyłącznie bank, a trasantem każda osoba fizyczna i prawna mająca zdolność do działań prawnych. Czek może być wystawiony na zlecenie własne i w tym przypadku trasat jest równocześnie remitentem. Może także być wystawiony z imiennym wskazaniem jako remitenta osoby trzeciej, remitentem może być także okaziciel, przy tzw. czeku na okaziciela. Prawa z czeku na zlecenie mogą być przenoszone przez indos, czyniąc w ten sposób czek surogatem pieniądza. Dotyczy to czeków imiennych, bo czeki na okaziciela są płatne każdej osobie, która je przedstawi w banku do realizacji. Występuje jednak forma czeku wystawionego na określonego remitenta, bez prawa przeniesienia uprawnień na inną osobę tzw. czek rekta. Schemat 2 Uczestnicy operacji rozliczenia za pomocą czeku. W krajach o gospodarce rynkowej czeki używane są jako środek płatniczy i często zmieniają swego posiadacza zanim zostaną zrealizowane przez bank. Wystawca czeku musi mieć w banku środki na pokrycie czeku. Pokrycie dla wystawionego czeku powinno znajdować się na rachunku bankowym przez co najmniej 10 dni, będących okresem ważności czeku krajowego. W tym czasie otrzymujący czek powinien przedstawić go bankowi do realizacji. Ustanowione sankcje karne i ich surowe egzekwowanie mają gwarantować bezpieczeństwo posługiwania się czekiem jako środkiem płatniczym. Czeki rozrachunkowe są oznaczone napisem „tylko do rozrachunku”, służą do rozliczeń bezgotówkowych. Są one dogodną formą bezgotówkowego regulowania płatności, które muszą być pokryte natychmiast. Często należności za towar lub usługę mogą być obliczone dopiero w momencie świadczenia, co powoduje konieczność stosowania takich sposobów bezgotówkowej zapłaty, które umożliwiłyby natychmiastowe wyrównanie należności. Czek rozrachunkowy może być wystawiony w momencie ustalenia kwoty należności i wykorzystany do natychmiastowej zapłaty. Skraca to cykl rozliczeniowy, a w procesach wymiany maksymalnie zbliża przepływ strumieni pieniężnych do ruchu elementów rzeczowych. W warunkach występowania zatorów czeki rozrachunkowe mogą się przyczyniać do ich rozładowania. Ponieważ są one realizowane bezgotówkowo, używanie ich zamiast gotówki zwiększa bezpieczeństwo obrotu. Formą zabezpieczenia jednostki przyjmującej czek rozrachunkowy przed ewentualnym brakiem pokrycia jest potwierdzenie czeku przez bank. Istota czeku potwierdzonego polega na zagwarantowaniu jego realizacji przez bank, który przelewa z rachunku wystawcy odpowiednią kwotę na specjalne konto, zapewniając w ten sposób środki na wykupienie czeku oraz dokonuje potwierdzenia czeku, umieszczając klauzulę potwierdzającą na jego odwrotnej stronie. Czeki rozrachunkowe mogą być użyte do wszystkich rodzajów rozliczeń. Czeki rozrachunkowe potwierdzone bywają wystawiane na wyższe kwoty, często dla płatności zamiejscowych dokonywanych bezpośrednio przy odbiorze świadczeń. Gwarantują one wierzycielowi bezpieczeństwo przewozu środków pieniężnych i zapłatę. Posiadacz czeku rozrachunkowego zwykłego lub potwierdzonego może przedstawić czek do realizacji w oddziale banku będącym trasatem czeku lub w banku, w którym posiadacz czeku ma rachunek. Uznanie rachunku bankowego posiadacza czeku rozrachunkowego następuje po uzyskaniu przez jego bank środków pieniężnych od banku będącego trasatem w kwocie wystarczającej do realizacji czeku. W tym celu bank podawcy czeku wysyła ten czek do trasata, który przekazuje mu niezbędną kwotę pieniędzy – wykorzystuje się przy tym listę inkasową. Czek rozrachunkowy stanowi dyspozycję wystawcy czeku udzieloną trasatowi do obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony oraz uznania tą kwotą rachunku posiadacza czeku. Wystawcą czeku może być każda osoba fizyczna i prawna mająca zdolność do działań prawnych. Płatnikiem czeku może być tylko bank. Na wniosek wystawcy czeku bank może potwierdzić czek rozrachunkowy, rezerwując jednocześnie środki na wykupienie czeku. Bank potwierdza czek umieszczając na nim klauzulę „czek potwierdzony”, a na odwrocie czeku bank potwierdza zarezerwowanie określonej kwoty na pewien okres. Czek rozrachunkowy jest przedstawiony bezpośrednio u trasata lub w banku, w którym posiadacz czeku posiada rachunek. Uznanie rachunku posiadacza czeku następuje po uzyskaniu przez jego bank od trasata środków wystarczających do zapłaty czeku. W praktyce są stosowane tzw. czeki zakreślone, które zabezpieczają posiadaczy rachunków w przypadku zaginięcia czeków. Na takim czeku umieszcza się dwie równoległe linie na jego przedniej stronie, pomiędzy którymi wpisuje się nazwę oddziału banku prowadzącego konto. To oznacza, że tylko w tym oddziale banku można zrealizować czek. Bank staje się odpowiedzialny za szkody wynikłe z realizacji czeków zagubionych od momentu zawiadomienia przez właściciela konta o ich utracie oddziału prowadzącego jego konto. Czeki w obrotach zagranicznych są używane głównie do regulowania niewielkich płatności. Wygodnym środkiem płatniczym za granicą są czeki bankierskie. Czek bankierski jest dokumentem wystawionym przez bank, który poleca innemu bankowi zapłacenie określonej sumy pieniężnej osobie wymienionej w tekście tego dokumentu. W podróżach zagranicznych znajdują zastosowanie czeki podróżnicze. Są one skupowane bezpośrednio przez banki, bądź przyjmowane przez hotele, które z kolei odstępują je bankom, które rozliczają je z wystawcami czeków. Szczególną odmianą czeków podróżniczych są euroczeki. Można na ich podstawie pobierać gotówkę w bankach, a także płacić za towary i usługi w walucie kraju pobytu. Euroczek jest czekiem gwarantowanym. Jego gwarancją jest karta gwarancyjna zawierająca termin ważności, numer konta właściciela, nazwę banku wystawiającego i prowadzącego rozliczenia euroczeków. Po zrealizowaniu euroczeku bank lub sklep przekazuje czek do banku, w którym klient ma konto. Istnieją także czeki skarbowe, których trasantem jest Skarb Państwa. Banki krajowe skupują zagraniczne czeki bankierskie, podróżnicze i skarbowe, bądź przyjmują je do inkasa. Skup czeku polega na postawieniu do dyspozycji klienta odpowiedniej kwoty w zamian za przekazanie przez niego w drodze indosu praw do danego czeku. Banki najchętniej skupują czeki wystawione przez tzw. banki korespondentów. Korespondujące ze sobą banki łączy wzajemne prowadzenie rachunków. Rachunek prowadzony w banku krajowym dla banku zagranicznego nazywa się rachunkiem loro, natomiast rachunek danego banku krajowego prowadzony u korespondenta zagranicznego to rachunek nostro. Bank przyjmując czek do inkasa wysyła go do trasanta. Po otrzymaniu należności bank przekazuje środki klientowi. Inkaso Inną szeroko stosowaną formą rozliczeń w obrotach zagranicznych jest inkaso. Inkaso polega na pobieraniu przez bank należności klienta lub zabezpieczenia jej przyszłej zapłaty w zamian za wydanie dokumentów powierzonych przez niego bankowi. Bank wydaje dokumenty po zainkasowaniu należności lub zabezpieczeniu zapłaty. Podmiotem inkasa mogą być dokumenty handlowe potwierdzające dostawę towarów lub świadczenie usług i dające prawo ich posiadaczom do otrzymania towaru (faktura), albo dokumenty finansowe (czeki, weksle). W Polsce powszechnie stosowaną formą rozliczeń w obrotach zagranicznych z innych tytułów niż transakcje obrotu towarowego, a mianowicie z tytułu składek dla organizacji międzynarodowych, kosztów utrzymania placówek zagranicznych, z tytułu usług są polecenia wypłaty. Polecenie wypłaty polega na wykonaniu przez bank zlecenia klienta wypłacenia lub zapisania na rachunek wskazanej osoby fizycznej lub prawnej określonej kwoty pieniężnej ze środków wpłaconych bankowi lub zapisanych na rachunek banku wykonawcy przez bank zlecający wypłaty. Od wykonania poleceń wypłaty banki pobierają prowizję, a także obciążają zleceniodawcę poniesionymi kosztami. Akredytywa Kolejną formą rozliczeń bezgotówkowych za pośrednictwem banków jest akredytywa. Akredytywa jest upoważnieniem wystawionym przez odbiorcę towaru, do zablokowania odpowiedniej kwoty środków pieniężnych, na określony czas, na rzecz wskazanego dostawcy towaru. Stanowi dla dostawcy zabezpieczenie terminowej zapłaty, gdy wywiąże się on z warunków dostawy określonych umową. Akredytywa gwarantuje dostawcy otrzymanie zapłaty, a u odbiorcy uzależnienia dokonania zapłaty od spełnienia przez dostawcę określonego świadczenia. W obrotach krajowych akredytywa nie ma zbyt szerokiego zastosowania, natomiast jest ona powszechniej stosowana w rozrachunkach zagranicznych. W transakcjach zagranicznych jest stosowana akredytywa dokumentowa. Jest ona pisemnym zobowiązaniem banku importera do wypłacenia eksporterowi należności w zamian za złożenie dokumentów reprezentujących towar. Zleceniodawcą akredytywy dokumentowej jest importer, który zleca swemu bankowi otwarcie akredytywy na rzecz eksportera, który jest beneficjentem akredytywy. Beneficjent otrzymuje zapłatę po spełnieniu warunków zawartych w akredytywie, to znaczy po złożeniu przez niego dokumentów stwierdzających wykonanie dostawy. Akredytywa dokumentowa jest tradycyjną metodą rozliczeń, która zapewnia realizację interesu dostawcy i odbiorcy. Dostawcy zapewnia natychmiastowe otrzymanie należności, a odbiorcy pozwala w pełni uzależnić swą zapłatę od spełnienia przez dostawcę ustalonych warunków. Akredytywa nadaje się do rozliczeń z nieznanymi kontrahentami, mającymi siedzibę w innej miejscowości lub ze słabo wypłacalnymi partnerami, gdy dostawca pragnie dodatkowo zapewnić sobie należną zapłatę. Istota rozliczeń za pomocą akredytywy polega na pokrywaniu przez oddział banku właściwy dla wierzyciela określonych wierzytelności z wyodrębnionych na ten cel środków dłużnika, z zachowaniem warunków ustalonych przez dłużnika. Bank może zwolnić dłużnika od obowiązku wyodrębnienia środków udzielając mu zapewnienia pokrycia zobowiązań rozliczanych za pomocą akredytywy z kredytu bankowego. Przy akredytywie krajowej płatności następuje w siedzibie banku wierzyciela. Schemat 3 Rozliczenie za pomocą akredytywy. Zgodnie z nowym prawem bankowym obowiązującym od 1998r. treść akredytywy dokumentowej musi zawierać: nazwę i adres zleceniodawcy oraz beneficjenta, kwotę i walutę akredytywy, termin ważności akredytywy oraz opis dokumentów, po których przedstawieniu benificjent jest uprawniony do żądania wypłaty w ramach akredytywy. Podstawą otwarcia akredytywy jest wniosek dłużnika złożony w oddziale banku, a wskazujący wierzyciela i oddział banku wierzyciela, w którym będą dokonywane wypłaty. Ponadto wniosek powinien określić, jakie dokumenty będzie zobowiązany składać dostawca dla uzyskania wypłaty (np. listy przewozowe, faktury). Odwołanie lub zmiana warunków akredytywy przez dłużnika może nastąpić tylko w wypadku, gdy zastrzegł on sobie takie prawo w warunkach akredytywy. Odwołanie lub zmiana warunków następuje za pośrednictwem jego banku. w obrocie krajowym akredytywę uruchamia się na rzecz jednego wierzyciela. Zamknięcie akredytywy następuje na polecenia dłużnika, jeśli zastrzegł to w warunkach akredytywy, po upływie terminu ważności lub po wyczerpaniu środków pieniężnych. Bank wierzyciela zamyka akredytywę zazwyczaj w 3 dni po otrzymaniu polecenia z banku dłużnika. Zamknięcie akredytywy oznacza bezwzględne wstrzymanie wypłat. Rozliczenie za pomocą akredytywy mają jednak wady. Technika towarzysząca tej metodzie jest pracochłonna i wpływa hamująco na ruch towarów. Wysyłka towarów może nastąpić dopiero po otrzymaniu przez dostawcę zawiadomienia o otwarciu akredytywy. W momencie otrzymania zawiadomienia dostawca może nie mieć kompletnej partii wysyłkowej zamówionych towarów lub odpowiednich środków transportu. Akredytywa jest terminowa i zmusza dostawcę do przystosowania terminów dostaw do okresu swojej ważności. Przy akredytywie występuje dwukierunkowy ruch dokumentów, przy czym do dokumentów bankowych dołącza się inne handlowe dokumenty przedsiębiorstw, co utrudnia mechanizm rozliczeń. Okresowe rozliczenia saldami Okresowe rozliczenia saldami następują, gdy kontrahenci świadczą sobie wzajemnie dostawy lub usługi i z tego tytułu występują wobec siebie jako dostawca i odbiorca. Mogą być wtedy dokonywane rozliczenia kompensacyjne, czyli na podstawie okresowego rozliczenia saldami. Tego typu rozliczenie jest dokonywane na podstawie zawartej pomiędzy kontrahentami umowy przyjętej przez obsługujące je oddziały banków. Okresowe rozliczenia saldami dotyczą zarówno rozrachunków krajowych jak i zagranicznych. W rozrachunkach zagranicznych występują także określone formy rozliczeń kompensacyjnych bezdewizowych. Najprostszą formą rozliczeń bezdewizowych jest barter, czyli wymiana towaru na towar. Okresowe rozliczenia sald są formą rozliczeń kompensacyjnych, które mogą stosować kontrahenci wzajemnie świadczą sobie usługi i dostawy. Ponieważ występują oni wobec siebie w podwójnym charakterze jako dłużnika i wierzyciela – okresowe rozliczenia sald mogą znacznie uprościć procedurę rozrachunku, gdyż tylko jeden z uczestników będzie dokonywał rozliczenia w ustalonych odstępach czasu. Istota tej metody rozliczeń polega na zastąpieniu regulowania poszczególnych należności ewidencjonowaniem wzajemnych świadczeń oraz wyrównywaniem salda wzajemnych rozliczeń. Okresowe porównywanie sald zastępuje wielokrotne i dwustronne rozrachunki. Rozliczenia planowe Rozliczenia planowe mają zastosowanie zwłaszcza do rozrachunków z tytułu stałych i powtarzalnych dostaw pomiędzy kontrahentami współpracującymi ze sobą, kiedy to istnieje możliwość planowego ustalenia kwoty rozrachunków. Eliminuje się w ten sposób wiele indywidualnych dostaw. Rozliczenia planowe są sposobem zapłaty zmniejszającym pracochłonność rozliczeń. Następuje rozdzielenie konkretnej dostawy od finansowej zapłaty za nią. W umownie określonych dniach odbiorca przekazuje umówioną kwotę ze swojego rachunku na rachunek dostawcy, niezależnie od wartości bieżących dostaw. W umówionych terminach następuje obliczenie wartości dostaw i kwot przelewów oraz wyrównywania salda. Rozliczenia planowe są wprowadzane dla dostaw o charakterze periodycznym, polegają na okresowym przelewaniu przez odbiorcę na rzecz dostawcy określonych kwot, wynikających z planowej wartości dostaw. Różnicę między przekazywanymi wpłatami, a wartością dostaw rozlicza się za dłuższy okres, co znacznie upraszcza technikę rozliczeń i zmniejsza pracochłonność czynności rozliczeniowych. Odbiorca kontroluje dostawę i może nie opłacić dostawy niezgodnej z warunkami umowy. Ponieważ rozliczenia planowe dotyczą stałych, powtarzalnych dostaw i usług, przebiegają zazwyczaj między kontrahentami znającymi się z wieloletniej współpracy. Dlatego reklamacje dotyczące tych świadczeń są na ogół rozpatrywane i załatwiane w odrębnym, umownie regulowanym trybie, przebiegającym równolegle do rozliczeń. Weksle Nową formą są rozliczenia bezgotówkowe dokonywane za pomocą weksli. Regulowanie rozrachunków za pomocą weksla może pojawić się w: - wystawieniu weksla dla wyrównania rachunku, - zobowiązaniu formalnym. Rodowód weksla sięga średniowiecza, a powszechny obrót wekslami w bankach i transakcjach handlowych XIX wieku. W Polsce wprowadzono prawo wekslowe w 1936r. po ratyfikowaniu konwencji w Genewie. Dyskontowanie weksli czyli skupowanie ich przez banki, było przed pierwszą wojną światową podstawową formą kredytowania działalności gospodarczej. Weksel jest dokumentem zobowiązującym wystawcę lub wskazaną przez niego osobę do bezwarunkowego zapłacenia określonej kwoty pieniężnej w oznaczonym terminie. Rozróżnia się weksle: - własny (sola) w którym wystawca zobowiązuje się do zapłaty, - ciągniony (trasowany) w którym wystawca zleca wskazanej w wekslu osobie zapłacenie określonej kwoty. W wekslu własnym występują dwie osoby, a wystawca jest płatnikiem na rzecz remitenta. Natomiast weksel trasowany jest poleceniem ciągnionym przez wystawcę weksla (trasanta) na płatnika (trasata), który ma zapłacić remitentowi (beneficjetowi) kwotę wymienioną w trakcie. Jednak zobowiązanie trasata powstaje dopiero po wyróżnieniu przez niego akceptu tego polecenia zapłaty. W wekslu ciągnionym występują co najmniej 3 osoby. Stosownie do wymogów prawa wekslowego, dokument weksla powinien zawierać nazwę „weksel” w języku, w którym został wystawiony, bezwarunkowe zobowiązanie zapłaty określonej kwoty pieniężnej, nazwisko osoby, która ma zapłacić, oznaczenie terminu i miejsca płatności, nazwisko osoby, na której zlecenie ma być dokonana zapłata, datę i miejsce wystawienia oraz podpis wystawcy weksla. Istotną cechą weksla jest możliwość przenoszenia praw w drodze indosu, polegającego na umieszczeniu na odwrocie weksla formuły „ustępuję na zlecenie” oraz podpisu indosanta, czyli osoby odstępującej weksel. Jest to tzw. indos pełny, imienny. Występuje także indos in blanco wyrażający się tylko podpisaniem odwrotnej strony weksla przez indosanta. Indos umożliwia łatwe i szybkie przeniesienie praw z weksla na inne osoby, przy solidarnej odpowiedzialności za zobowiązania wekslowe wszystkich osób podpisanych na wekslu. Większa gwarancja na wyegzekwowanie należności daje większa ilość podpisów na wekslu, a w szczególności gdy są to podpisy banków. Dodatkową formą zabezpieczenia zapłaty jest poręczenie osoby trzeciej, najczęściej banku, zwane awalem. Wyraża się ono umieszczeniem na przedniej stronie weksla wyrazu „poręczam”, poręczyciel odpowiada solidarnie za zobowiązania wekslowe. W razie niezapłacenia weksla w terminie płatności, dokonuje się protestu weksla, upoważniającego jego posiadacza do przymusowego egzekwowania należności w uproszczonym trybie i bez procesu sądowego. Protest z powodu niezapłacenia weksla powinien być dokonany w ciągu 2 dni powszednich po dniu płatności. Protesty weksli sporządzają biura notarialne. Posiadacz weksla może dochodzić swoich roszczeń w drodze postępowania nakazowego, które jest znacznie uproszczone i przyspieszone w stosunku do normalnego trybu postępowania sądowego. Wszczyna on postępowanie wnosząc pozew i żądając nakazu zapłaty przeciwko każdemu zwrotnie zobowiązanemu z weksla. Nakazy zapłaty, wydawane przez biuro notarialne, zawierają stwierdzenie, że pozwani zobowiązani zwrotnie mają w ciągu 3 dni od doręczenia nakazu zaspokoić roszczenia. Po upływie tego terminu można przeprowadzić egzekucję należności. Operacje dyskonta weksli polegają na nabywaniu weksli przez banki. Bank nabywający weksel staje się jego kolejnym indosariuszem i może go przedstawić do redyskonta w innym banku. bank dyskontujący weksel nie płaci jego pełnej kwoty, lecz potrąca z góry pewną kwotę zwaną dyskontem. Wielkość potrąconego dyskonta zależy od wysokości stopy dyskontowej i okresu liczonego od daty operacji do dnia płatności weksla. Karty Dynamiczny rozwój informatyki