Dorobek polskiego piśmiennictwa średniowiecznego

Dorobek polskiego piśmiennictwa średniowiecznego

Chronologicznie pierwszym zabytkiem jest geograficzno-historyczny opis anonimowego autora, sporządzony w Bawarii i dlatego skrótowo nazwany Geografem Bawarskim. Rękopis ten pochodzi z IX w. Zawiera nazwy plemion polskich.

Drugi zabytek to najdawniejszy polski dokument, tzw. "Dagome iudex", w którym Mieszko I oddawał państwo pod opiekę papieża. Dokument ten został sporządzony najprawdopodobniej ok. 990 r.

Trzeci chronologicznie zabytek to Kronika merseburskiego biskupa Thietmara, zawierająca m.in. opis walk niemiecko-polskich w latach 1000, 1010, 1015. Thietmar wymienia nazwy niektórych plemion polskich, grodów i rzek, wymienia także imię Bolesława Chrobrego.

Kolejnym i o wiele obszerniejszym jest zabytek z XII wieku. "Bulla gnieźnieńska" pochodzi z 1136 roku i została sporządzona w kancelarii papieskiej. Rękopis zawiera rejestr dóbr arcybiskupa gnieźnieńskiego, zatwierdzonych przez papieża. W treść zostało wplecionych 410 wyrazów polskich, tzw. nazw miejscowych i osobowych.

Prawdopodobnie z pierwszej poł. XIII w pochodzi najstarsza polska pieśń religijna, a zarazem artystycznie najwybitniejszy tekst polskiego średniowiecza - "Bogurodzica". Jej najdawniejszy przekaz pochodzi z 1407 r. Czas powstania zabytku jest sporny; badacze określali hipotetyczny czas jej powstania w rozpiętości od X w. (legenda związana z autorstwem św. Wojciecha) aż do końca XIV w.

"Księga henrykowska" zawiera dzieje klasztoru cystersów, a także wśród zapisków z 1270 roku znajduje się pierwsze zdanie w języku polskim: "daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj" (daj, niech ja pomielę, a ty odpoczywaj).

"Kazania świętokrzyskie" pochodzą z końca XIII lub z początku XIV w. Zachowały się kazania (w całości lub częściowo) na dni:

- św. Michała
- św. Katarzyny
- św. Mikołaja
- Bożego Narodzenia
- Trzech Króli
- Matki Boskiej Gromnicznej

Kazania te pisane są artystyczną, kunsztowną prozą, rytmiczną i zrymowaną.

Z pocz. XV w. pochodzą "Kazania gnieźnieńskie", których rękopis składa sę ze 103 kazań łacińskich i 10 polskich. Polska część zabytku obejmuje kazania:

- 4 na Boże Narodzenie
- 1 o Janie Chrzcicielu
- 1 o św. Marii Magdalenie
- 1 o św. Wawrzyńcu
- 1 o św. Bartłomieju
- 2 o Janie Ewangeliście

"Biblia królowej Zofii" (zwana inaczej Biblią szaroszpatacką) pochodzi z ok. poł. XV w. i jest najobszerniejszym zabytkiem średniowiecznej polszczyzny i zarazem jedynym przekładem Pisma św. na język polski w średniowieczu. Przekładu dokonał zespół tłumaczy, z których ostatni zakończył pracę w 1455 r. Biblia była przeznaczona dla czwartej żony Władysława Jagiełły, Sońki. Do naszych czasów dochowały się jedynie fragmenty Starego Testamentu, m.in. Księga Rodzaju, Księga Rut, Księga Tobiasza.