Wyszukiwarka:

Wszędzie ------------------ Artykuły Newsy Informacje Linki Pliki

Charakterystyka polskiego rynku kapitałowego SPIS TREŚCI 1 CHARAKTERYSTYKA POLSKIEGO RYNKU KAPITAŁOWEGO 3 1.1 Podstawowe zasady obwiązujące na polskim rynku kapitałowym 3 1.2 Rozmiary polskiego rynku kapitałowego 4 2 PODSTAWOWE INSTYTUCJE RYNKU KAPITAŁOWEGO 5 2.1 Komisja Papierów Wartościowych i Giełd (KPWiG) 5 2.2 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA (GPW) 5 2.3 Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA (KDPW) 7 2.4 Centralna Tabela Ofert SA (CeTO) 7 3 INSTRUMENTY PUBLICZNEGO RYNKU PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH 9 3.1 Akcje 9 3.2 Obligacje 9 3.3 Prawa poboru 11 3.4 Instrumenty pochodne 12 3.5 Kwity depozytowe 13 3.6 Jednostki uczestnictwa 13 3.7 Certyfikaty inwestycyjne 13 3.8 Prawa do akcji (PDA) 14 4 PODSTAWY PRAWNE DLA FUNKCJONOWANIA RYNKU PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH W POLSCE 15 4.1 Ustawa Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi 15 4.2 Ustawa o giełdach towarowych 17 4.3 Zasady działania funduszy inwestycyjnych 18 4.4 Charakterystyka najważniejszych rozporządzeń dotyczących rynku kapitałowego 20 4.5 Wykaz aktów wykonawczych 24  1 CHARAKTERYSTYKA POLSKIEGO RYNKU KAPITAŁOWEGO Polski rynek kapitałowy powstał w 1991. Tworzenie rynku kapitałowego od podstaw było jednym z elementów pozytywnie na niego wpływających, gdyż dało możliwość powstania rynku opartego na najlepszych wzorcach. Powoduje to, iż przyjęte na polskim rynku rozwiązania należą do najlepszych na świecie i pod względem organizacyjno-technicznym czasem przewyższają rynki rozwinięte. System nadzoru nad rynkiem oparty został o rozwiązania amerykańskie i dyrektywy Unii Europejskiej, system obrotu zaś - o doświadczenia francuskie (obrót dokonuje się w sposób zdematerializowany i elektroniczny, co zapobiega nie tylko kradzieżom i fałszerstwom, ale obniża koszty emisji i obrotu). 1.1 Podstawowe zasady obwiązujące na polskim rynku kapitałowym Filarami działania polskiego rynku kapitałowego są: równy dostęp do informacji, dematerializacja obrotu oraz jego centralizacja. Równy dostęp do informacji zapewnia przejrzystość polskiego rynku kapitałowego. Efekt ten uzyskiwany jest poprzez nałożenie na emitentów wymagań informacyjnych w postaci przygotowania prospektu emisyjnego oraz przekazywania przez emitentów na rynek raportów okresowych, zawierających głównie wyniki finansowe, oraz raportów bieżących, zawierających informacje o ważnych zdarzeniach, które mogą wpłynąć na cenę papieru wartościowego. Innym elementem zapewniającym przejrzystość na polskim rynku kapitałowym jest nałożenie obowiązków informacyjnych na posiadaczy znacznych pakietów akcji - każdy akcjonariusz przekraczający próg 5% i 10% głosów (powyżej 10% przy przekraczaniu każdych kolejnych 2% do poprzedniego stanu posiadania - w przypadku spółki publicznej, której akcje dopuszczone są do obrotu na regulowanym rynku giełdowym, przy przekraczaniu każdych kolejnych 5% - w przypadku pozostałych spółek publicznych) zobowiązany jest poinformować o tym fakcie spółkę, która następnie przekazuje taką informację na rynek. Przejmowanie zaś kontroli nad spółkami publicznymi wymaga zgody Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, a także związane jest z koniecznością zaproponowania pozostałym akcjonariuszom nabycia od nich akcji. Obowiązek uzyskania zgody Komisji nie dotyczy akcji spółki znajdującej się wyłącznie w obrocie na nieurzędowym rynku pozagiełdowym. Ponadto do większej przejrzystości rynku przyczynia się obowiązek publikowania danych dotyczących wszelkich transakcji zawieranych na rynku regulowanym, wielkość obrotu, kurs papierów wartościowych itp., zarówno w odniesieniu do transakcji zawieranych na sesjach jak i transakcji pakietowych. Centralizacja obrotu oznacza, że obrót na publicznym rynku papierów wartościowych dokonywany jest przede wszystkim na rynku regulowanym, w skład którego wchodzą: Giełda Papierów Wartościowych (GPW) oraz Centralna Tabela Ofert (CTO) jako rynek pozagiełdowy. Regulacje wymagają bowiem (poza nielicznymi wyjątkami – np. pomiędzy osobami fizycznymi) zawierania transakcji na rynku regulowanym bądź w sytuacjach wyjątkowych poza nim - za zgodą Komisji Papierów Wartościowych i Giełd. Dematerializacja obrotu polega na tym, że papiery wartościowe nie mają formy dokumentu, co oznacza, że prawa z papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu powstają z chwilą zapisania ich po raz pierwszy na rachunku papierów wartościowych i przysługują osobie będącej posiadaczem tego rachunku. Rachunki papierów wartościowych są prowadzone, przy zachowaniu warunku identyfikacji osób, którym przysługują prawa z tych papierów, wyłącznie przez: domy maklerskie i banki prowadzące rachunki papierów wartościowych oraz Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych, podmioty biorące udział w oferowaniu papierów wartościowych w obrocie pierwotnym lub w pierwszej ofercie publicznej - tzw. sponsor emisji, dla papierów skarbowych oraz emitowanych przez Narodowy Bank Polski - także inne podmioty, np. przez banki, które nie prowadzą działalności maklerskiej. 1.2 Rozmiary polskiego rynku kapitałowego Wielkość rynku kapitałowego charakteryzuje przede wszystkim wartość kapitalizacji, czyli wartość spółek na rynku notowanych, wartość obrotów oraz liczba notowanych podmiotów. Analizując liczbę podmiotów dopuszczanych do publicznego obrotu w poszczególnych latach można zauważyć, że największy przyrost miał miejsce w latach 1997 i 1998. W 1997 dopuszczono 96 podmiotów, co zwiększyło ich liczbę ze 107 do 200, czyli o blisko 100%. Natomiast w 1998 zgodę na publiczny obrót uzyskało dalszych 56 spółek. W roku 1999 dopuszczonych do publicznego obrotu zostało 18 spółek, a w roku 2000 - 13 spółek. W bieżącym roku wprowadzono na publiczny rynek kapitałowy 6 podmiotów, w tym 2 w trybie zawiadomienia. Obecnie na polskim rynku kapitałowym jest 268 podmiotów dopuszczonych do publicznego obrotu. Obroty na głównym parkiecie polskiego rynku kapitałowego, czyli na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie, systematycznie rosły od jego powstania w 1991 roku do roku 1997, gdy osiągnęły ponad 73 mld zł. W kolejnym roku prawie się nie zmieniły, a od roku 1998 ponownie wzrastały, osiągając w roku 2000 ponad 253 mld zł. W roku 2001 były niższe – wyniosły blisko 190 mld złotych. Jednocześnie trzeba zwrócić uwagę na bardzo dużą dynamikę wzrostu obrotów kontraktami terminowymi. Instrument ten został wprowadzony w 1998 roku - obroty nim wyniosły 602 mln zł. Rok później wartość obrotów osiągnęła ponad 6,3 mld zł, w roku 2000 ponad 58 mld zł, natomiast w 2001 ponad 98 mld zł. Zarówno obroty tym instrumentem, jak i ich dynamika wyróżniają polski rynek kapitałowy nie tylko spośród większości rynków Europy Środkowo-Wschodniej, ale przewyższają nawet wartość obrotów niektórych giełd w krajach Unii Europejskiej. Polski rynek kapitałowy jest jeszcze rynkiem stosunkowo małym. Na koniec września kapitalizacja wynosiła ponad 100 mld złotych. Oznacza to, że w liczbach bezwzględnych jest on znacznie mniejszy od rynków kapitałowych niektórych krajów członkowskich Unii Europejskiej. Także w ujęciu relatywnym polski rynek kapitałowy odgrywa zbyt małą rolę w krajowej gospodarce. W odniesieniu do PKB z 2000 roku stanowi on zaledwie około 14%, a w krajach rozwiniętych wskaźnik ten w odniesieniu rocznym wynosi średnio 60-80%, a w niektórych przekracza 100%. Szczegółowe dane liczbowe dotyczące polskiego rynku kapitałowego przedstawione zostały w załącznikach do niniejszego materiału. 2 PODSTAWOWE INSTYTUCJE RYNKU KAPITAŁOWEGO 2.1 Komisja Papierów Wartościowych i Giełd (KPWiG) Zgodnie z obowiązującą obecnie ustawą Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi oraz ustawą o giełdach towarowych, Komisja Papierów Wartościowych i Giełd jest centralnym organem administracji rządowej w zakresie: publicznego obrotu papierami wartościowymi, działalności giełd towarowych, giełdowych izb rozrachunkowych, maklerów giełd towarowych, podmiotów prowadzących przedsiębiorstwa maklerskie na rynku towarów giełdowych. Zakres obowiązków spoczywających na Komisji określono w sposób następujący: sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem reguł uczciwego obrotu i konkurencji w zakresie publicznego obrotu papierami wartościowymi i towarami giełdowymi oraz nad zapewnieniem powszechnego dostępu do rzetelnych informacji na rynku papierów wartościowych i na rynku towarów giełdowych, inspirowanie, organizowanie i podejmowanie działań zapewniających sprawne funkcjonowanie rynku papierów wartościowych i rynku towarów giełdowych oraz ochronę inwestorów i uczestników rynku papierów wartościowych i rynku towarów giełdowych, współdziałanie z organami administracji rządowej, Narodowym Bankiem Polskim oraz instytucjami i uczestnikami publicznego obrotu papierami wartościowymi oraz obrotu towarami giełdowymi w zakresie kształtowania polityki gospodarczej państwa zapewniającej rozwój rynku papierów wartościowych oraz rynku towarów giełdowych, upowszechnianie wiedzy o zasadach funkcjonowania rynku papierów wartościowych oraz rynku towarów giełdowych, przygotowywanie projektów aktów prawnych związanych z funkcjonowaniem rynku papierów wartościowych oraz rynku towarów giełdowych, podejmowanie innych działań przewidzianych przepisami ww. ustaw. Komisja Papierów Wartościowych i Giełd jest ciałem kolegialnym, w którego skład wchodzi przewodniczący, 2 zastępców oraz 7 członków. Przewodniczący Komisji jest powoływany na pięcioletnią kadencję przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw instytucji finansowych w porozumieniu z Prezesem Narodowego Banku Polskiego. Zastępcy Przewodniczącego są powoływani i odwoływani przez ministra właściwego do spraw instytucji finansowych na wniosek Przewodniczącego Komisji. Członkami Komisji są przedstawiciele: ministra właściwego do spraw gospodarki, ministra właściwego do spraw instytucji finansowych, ministra właściwego do spraw rynków rolnych, ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa, Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, a także Przewodniczący Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych albo wyznaczony przez niego przedstawiciel. 2.2 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA (GPW) Ustawa jest podstawą prawną w zakresie tworzenia i organizacji giełd papierów wartościowych. Na takich giełdach, prowadzonych przez spółki akcyjne, może odbywać się wtórny publiczny obrót papierami wartościowymi. Akcje spółki prowadzącej giełdę mogą nabywać domy maklerskie, Skarb Państwa, banki, zagraniczne osoby prawne prowadzące działalność maklerską na terytorium Polski, towarzystwa funduszy inwestycyjnych, zakłady ubezpieczeń oraz emitenci papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu i notowanych na tej giełdzie. Działająca obecnie w Polsce Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA została utworzona z mocy ustawy. Funkcjonuje ona w oparciu o statut oraz regulamin, które zatwierdza Komisja Papierów Wartościowych i Giełd. Regulamin określa w szczególności: warunki i tryb dopuszczenia papierów wartościowych do obrotu giełdowego, wprowadzanie papierów wartościowych do obrotu giełdowego, zasady obrotu na rynku instrumentów pochodnych zadania członków giełdy i członków giełdy-animatorów, zadania maklerów giełdowych i maklerów giełdowych-specjalistów, sposób składania zleceń maklerskich, sposób przeprowadzania sesji giełdowych i transakcji pozasesyjnych, systemy notowań, zasady nabycia znacznych pakietów akcji, zasady ewidencji transakcji giełdowych, systemy informatyczne giełdy i sposoby upowszechniania informacji giełdowych, opłaty giełdowe. Podstawowym warunkiem dopuszczenia papierów wartościowych do obrotu giełdowego jest uzyskanie zgody Komisji Papierów Wartościowych i Giełd na wprowadzenie papierów wartościowych do publicznego obrotu. Papiery wartościowe, w zależności od zysków emitenta, rozproszenia akcjonariatu i wielkości emisji dopuszczonej do obrotu giełdowego, mogą być notowane na rynku podstawowym, równoległym bądź wolnym. Akcje notowane są na giełdzie według kursu jednolitego, a od 8 lipca 1996 r, najbardziej płynne walory, także w systemie notowań ciągłych. Obligacje notowane są według kursu jednolitego oraz w systemie notowań ciągłych. W roku 2000 uruchomiono WARSET - nowy system notowań Giełdy Warszawskiej. Prace nad nim trwały dwa lata, a pierwsze transakcje w tym systemie zostały przeprowadzone podczas sesji 17 listopada 2000r. Jest to system elastyczny, który może być rozbudowywany w momencie wprowadzenia do obrotu nowych instrumentów i dalszego rozwoju polskiego rynku kapitałowego. WARSET znacznie usprawnił działanie uczestników rynku papierów wartościowych, gdyż umożliwił śledzenie w czasie rzeczywistym przebiegu sesji, otrzymywanie na bieżąco informacji dotyczących zawieranych transakcji, wolumenu obrotów i kursów, a także obserwację arkusza zleceń, jedną linię notowania dla każdego papieru, nową organizację sesji i rynków notowań oraz jednostkę transakcyjną równą jednemu papierowi. Domy maklerskie mają obecnie możliwość integracji swoich systemów wewnętrznych bezpośrednio z systemem giełdowym, dzięki czemu mają one łatwiejszy i szybszy dostęp do informacji o przebiegu sesji. W ramach systemu WARSET papiery wartościowe są notowane w jednym z trzech systemów notowań: z jednokrotnym fixingiem, z dwukrotnym fixingiem oraz w systemie notowań ciągłych. WARSET jest zgodny z systemami stosowanymi przez wiele giełd na świecie. Jest polską wersją systemu NSC stosowanego przez Euronext N.V., z którym w dniu 8 lutego 2002 r. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie S.A. podpisała umowę o wzajemnym członkostwie. Oznacza to umożliwienie domom maklerskim – członkom GPW, a przede wszystkim ich klientom, dostępu do papierów wartościowych notowanych na giełdach w Paryżu, Amsterdamie, Brukseli i Lizbonie. Członkowie tych giełd uzyskają dostęp do papierów notowanych na giełdzie warszawskiej. Obecnie na giełdzie warszawskiej notowane są: akcje, obligacje, certyfikaty inwestycyjne, kontrakty terminowe oraz warranty. Władzami spółki są: Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy Giełdy; Rada Giełdy; Zarząd Giełdy. 2.3 Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA (KDPW) Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA (KDPW SA) działa w formie spółki akcyjnej. Założycielem spółki był Skarb Państwa oraz Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA. Akcjonariuszami Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych SA mogą być wyłącznie: spółki prowadzące giełdę, domy maklerskie, spółki prowadzące rynek pozagiełdowy, Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski oraz banki. Akcje KDPW mogą być wyłącznie imienne i nie dają prawa do dywidendy. Nadzór nad Krajowym Depozytem Papierów Wartościowych SA sprawuje Komisja Papierów Wartościowych i Giełd. Do zadań KDPW należy w szczególności: rejestrowanie papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu, nadzorowanie zgodności wielkości emisji z liczbą papierów wartościowych znajdujących się w obrocie, obsługa realizacji zobowiązań emitentów wobec uprawnionych z papierów wartościowych, rozliczanie transakcji zawieranych na rynku regulowanym oraz transakcji, o których mowa w art. 92 i 93 ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA może obsługiwać obrót papierami wartościowymi nie dopuszczonymi do publicznego obrotu. Władzami spółki są; Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy KDPW; Rada Depozytu; Zarząd Depozytu. 2.4 Centralna Tabela Ofert SA (CeTO) Centralna Tabela Ofert S.A. została zarejestrowana 12 lutego 1996 roku w formie spółki akcyjnej. Akcjonariuszami spółki mogą być domy maklerskie, banki, zagraniczne osoby prawne prowadzące działalność maklerską na terytorium Polski, towarzystwa funduszy inwestycyjnych, zakłady ubezpieczeń oraz emitenci papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu i notowanych na regulowanym rynku pozagiełdowym. Celem Spółki jest organizowanie regulowanego pozagiełdowego publicznego obrotu papierami wartościowymi i innymi instrumentami finansowymi, w tym gromadzenie, przedstawianie i udostępnianie informacji o ofertach i transakcjach zawartych na regulowanym rynku pozagiełdowym. Statut CeTO przewiduje, iż dla osiągnięcia celu, wskazanego powyżej spółka wypracowuje zasady postępowania uczestników regulowanego pozagiełdowego publicznego obrotu papierami wartościowymi, samodzielnie lub we współpracy z organami administracji rządowej, instytucją rozliczeniową, giełdami papierów wartościowych i organizacjami samorządowymi działającymi na rynku papierów wartościowych, przygotowuje regulacje niezbędne do prawidłowego funkcjonowania regulowanego rynku pozagiełdowego, wprowadza w życie Kodeks Dobrej Praktyki Przedsiębiorstw Maklerskich, zapobiegający powstawaniu nieprawidłowości w regulowanym pozagiełdowym publicznym obrocie papierami wartościowymi, tworzy i administruje infrastrukturą techniczną i organizacyjną niezbędną do realizacji zadań określonych celem spółki. Jeżeli obrót wtórny papierami wartościowymi odbywać się będzie wyłącznie na nieurzędowym rynku pozagiełdowym (CeTO), emitent składa zawiadomienie do Komisji Papierów Wartościowych i Giełd. Złożenie zawiadomienia powinno nastąpić nie później niż 30 dni przed rozpoczęciem subskrypcji, sprzedaży lub obrotu tymi papierami na rynku. Złożenie zawiadomienia wywołuje takie same skutki jak wyrażenie zgody przez KPWiG na wprowadzenie papierów wartościowych do publicznego obrotu, pod warunkiem, że Komisja nie wniesie sprzeciwu wobec wprowadzanych papierów. W przypadku sprzeciwu, wprowadzenie danych papierów do obrotu publicznego wymaga uzyskania zgody KPWiG, a w tym celu konieczne jest ponowne złożenie wniosku do KPWiG. Do wniosku dołącza się m.in. prospekt emisyjny. Zakres informacji na temat emitenta oraz jego działalności, które powinny znaleźć się w prospekcie emisyjnym różni się w zależności od rodzaju rynku, na którym będą notowane papiery wartościowe. Zakres informacji wymaganych przy opisie emitenta, jego grupy kapitałowej oraz przedmiotu działalności w przypadku rynku nieurzędowego jest znacznie mniejszy niż ma to miejsce w przypadku wprowadzania papierów na GPW. Obrót papierami wartościowymi na CeTO odbywa się w systemie notowań ciągłych. Obecnie na CeTO notowane są: akcje spółek publicznych, obligacje komunalne, obligacje przedsiębiorstw, obligacje Skarbu Państwa oraz certyfikaty inwestycyjne. 3 INSTRUMENTY PUBLICZNEGO RYNKU PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH 3.1 Akcje Akcja jest instrumentem finansowym /papierem wartościowym/ emitowanym w serii, reprezentującym ułamek kapitału akcyjnego spółki, stwierdzającym prawo do uczestniczenia w spółce akcyjnej, tj. m.in. prawo do dywidendy, do uczestnictwa w walnych zgromadzeniach akcjonariuszy. Akcje można podzielić na: I. 1) akcje imienne 2) akcje na okaziciela 1) uprzywilejowane co do głosu, dywidendy lub podziału majątku w razie likwidacji spółki 2) zwykłe /nieuprzywilejowane/ Wartość nominalna akcji nie może być niższa niż 1 zł. Po uzyskaniu zgody Komisji Papierów Wartościowych i Giełd na wprowadzenie akcji do publicznego obrotu, emitent lub wprowadzający jest zobowiązany do złożenia akcji dokumentów w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych SA. Akcje znajdujące się w publicznym obrocie muszą mieć formę zdematerializowaną, a zatem występują w postaci elektronicznego zapisu na kontach. Do obrotu giełdowego mogą być dopuszczone tylko akcje na okaziciela. Wtórny publiczny obrót akcjami odbywa się na urzędowym rynku giełdowym - Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie SA lub na nieurzędowym rynku pozagiełdowym - na CeTO. 3.2 Obligacje Obligacja jest papierem wartościowym emitowanym w serii, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji (obligatariusza) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia (wykupu obligacji). Emisja obligacji jest formą zaciągniętego kredytu. Kredytodawcą jest obligatariusz, czyli właściciel obligacji. Kredytobiorcą jest emitent obligacji. Zasady emisji, zbywania, nabywania i wykupu obligacji, z wyłączeniem obligacji emitowanych przez Skarb Państwa i Narodowy Bank Polski, reguluje ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o obligacjach (tekst jednolity Dz. U. z 2001 r. Nr 120, poz. 1300). Obligacje mogą emitować: 1) podmioty prowadzące działalność gospodarczą, posiadające osobowość prawną, a także spółki komandytowo - akcyjne, 2) gminy, powiaty, województwa, a także związki tych jednostek oraz miasto stołeczne Warszawa, 3) inne podmioty posiadające osobowość prawną, upoważnione do emisji obligacji na podstawie innych ustaw, 4) instytucje finansowe, których członkiem jest Rzeczpospolita Polska lub Narodowy Bank Polski, lub przynajmniej jedno z państw należących do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), lub bank centralny takiego państwa lub instytucje, z którymi Rzeczpospolita Polska zawarła umowy regulujące działalność takich instytucji na terenie Rzeczypospolitej Polskiej i zawierające stosowne postanowienia dotyczące emisji obligacji, Ustawa o obligacjach przewiduje emisję: obligacji zamiennych - posiadacz obligacji ma prawo do zamiany obligacji na akcje spółki będącej emitentem tych obligacji, obligacji z prawem pierwszeństwa - posiadaczowi obligacji przysługuje prawo pierwszeństwa do objęcia emitowanych w przyszłości akcji spółki będącej emitentem tych obligacji, obligacji przychodowych - przyznają obligatariuszowi prawo do zaspokojenia swoich roszczeń z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami emitenta Wynikające z obligacji wierzytelności mogą być zabezpieczone całkowicie lub częściowo albo nie zabezpieczone. Podobnie jak akcje, obligacje znajdujące się w obrocie publicznym muszą mieć formę zdematerializowaną. Istotną cechą obecnego wtórnego rynku obligacji jest notowanie prawie wyłącznie obligacji skarbowych. Na giełdzie warszawskiej notowane są obligacje Skarbu Państwa, obligacje korporacyjne, komunalne oraz obligacje wyemitowane w ramach Krajowego Programu Emisji Dłużnych Papierów Wartościowych uruchomionego przez Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) - instytucję finansową Unii Europejskiej. Obligacje skarbowe notowane są w systemie kursu jednolitego albo w systemie notowań ciągłych, gdzie jednostką transakcyjną jest blok o wartości nominalnej 10 tysięcy złotych. Możliwe jest również zawieranie transakcji pakietowych. Obligacje, które są przedmiotem obrotu na warszawskiej giełdzie można podzielić ze względu na ich termin wykupu - na dwuletnie, trzyletnie, pięcioletnie i dziesięcioletnie. Można też je podzielić ze względu na sposób oprocentowania - na obligacje o oprocentowaniu zmiennym i stałym. Obligacje komunalne (gminne) emitowane przez gminy i związki gmin, oraz obligacje korporacyjne emitowane przez podmioty gospodarcze posiadające osobowość prawną opierają się na Ustawie o Obligacjach. Obligacje tego typu mogą być zabezpieczone lub nie zabezpieczone. Do niedawna większość obligacji korporacyjnych była rozprowadzona w postaci ofert zamkniętych. Podobnie jak w przypadku obligacji skarbowych notowanych na Giełdzie, nabywcy obligacji otrzymują prawo do dwóch rodzajów świadczeń pieniężnych: z tytułu odsetek i z tytułu wykupu. Obligacje notowane są w systemie notowań ciągłych (jednostka transakcyjna 1 obligacja). Pozostałe zasady obrotu są identyczne jak dla obligacji Skarbu Państwa. Z dniem 26 listopada 2001 roku zostały wprowadzone do obrotu na GPW obligacje pierwszej serii, zerokuponowe na okaziciela, o terminie wykupu 15 grudnia 2011 r., wyemitowane w ramach Krajowego Programu Emisji Dłużnych Papierów Wartościowych uruchomionego przez Europejski Bank Inwestycyjny (EBI). W ramach Programu EBI emitować będzie na krajowym rynku kapitałowym obligacje o różnych terminach zapadalności (od 1 roku do lat 30) i różnych strukturach (stałe oprocentowanie/zmienne oprocentowanie/ obligacje zerokuponowe/ obligacje indeksowane). Program podlega przepisom polskiego prawa i umożliwia EBI wejście na krajowy rynek kapitałowy, w celu finansowania projektów w Polsce poprzez kredyty złotówkowe. W 1998 roku notowano na Centralnej Tabeli Ofert papiery dłużne Skarbu Państwa - jednorocznych obligacji o oprocentowaniu stałym. Obecnie na tym rynku odbywają się transakcje obligacjami komunalnymi, korporacyjnymi i skarbowymi. W dniu 26 kwietnia 2002 r. uruchomiono Elektroniczny Rynek Skarbowych Papierów Wartościowych, który jest częścią wprowadzanego przez Ministerstwo Finansów Systemu Dealerów Skarbowych Papierów Wartościowych (DSPW). Rynek ten jest prowadzony przez Centralną Tabelę Ofert S.A. przy ścisłej współpracy ze środowiskiem dealerskim i instytucjami bezpośrednio zaangażowanymi w obrót SPW, a także pod ścisłym nadzorem Ministerstwa Finansów jako emitenta i organizatora konkursu na DSPW. Zmiany ustawy o obligacjach dokonane w 2000 roku miały na celu przede wszystkim liberalizację zasad emisji i obrotu obligacjami. Poprzednie regulacje były bowiem na ówczesnym etapie rozwoju rynku regulowanego oceniane jako nadto restrykcyjne i utrudniające rozwój tego segmentu rynku kapitałowego. Główne kierunki wprowadzonych zmian to: liberalizacja zasad emisji poprzez eliminację obligatoryjnego celu emisji, zniesienie zamkniętego katalogu zabezpieczeń, rezygnacja z obligatoryjnego zawierania umów z bankiem reprezentantem, uelastycznienie zasad dojścia emisji obligacji do skutku, wprowadzenie takich udogodnień jak możliwość oferowania w sposób publiczny, bez spełniania przesłanek dopuszczenia do publicznego obrotu obligacji o dużych wartościach nominalnych skierowanych do dużych inwestorów instytucjonalnych, rozszerzenie katalogu podmiotów, które mogą emitować obligacje, wprowadzenie precyzyjnych zasad emisji i zamiany na akcje obligacji zamiennych, wprowadzenie nowego rodzaju obligacji, tzw. obligacji przychodowych oraz przepisów KSH umożliwiających emisję obligacji przez spółki akcyjne w drodze tzw. programów emisji. 3.3 Prawa poboru Prawo poboru jest prawem przysługującym dotychczasowemu akcjonariuszowi spółki do objęcia akcji nowych emisji w stosunku do liczby posiadanych akcji. W interesie spółki, walne zgromadzenie akcjonariuszy może pozbawić dotychczasowych akcjonariuszy prawa poboru akcji w części lub w całości. W takim przypadku uchwała walnego zgromadzenia powinna być powzięta większością przynajmniej czterech piątych głosów oddanych. Zgodnie z przepisami Kodeksu Spółek Handlowych wykonanie prawa poboru akcji spółki publicznej następuje w jednym terminie, wskazanym w prospekcie. Jednakże termin, do którego akcjonariusze mogą wykonywać prawo poboru akcji, nie może być krótszy niż dwa tygodnie od dnia ogłoszenia prospektu. Akcjonariusze spółki publicznej, którym służy prawo poboru, mogą w terminie jego wykonania dokonać jednocześnie dodatkowego zapisu na akcje w liczbie nie większej niż wielkość emisji, w razie niewykonania prawa poboru przez pozostałych akcjonariuszy. Akcje objęte tym dodatkowym zapisem zarząd przydziela proporcjonalnie do zgłoszeń. Osoba, będąca właścicielem akcji spółki publicznej, w dniu ustalenia prawa poboru może, w terminie przewidzianym w prospekcie emisyjnym akcji nowej emisji, dokonać zapisu na akcje nowej emisji, lub też może sprzedać wszystkie lub część przysługujących jej praw poboru na giełdzie. Jeżeli żadne z powyższych działań nie zostanie podjęte, przysługujące akcjonariuszowi prawo wygaśnie. 3.4 Instrumenty pochodne Instrument pochodny to instrument finansowy mający postać kontraktu, którego wartość zależy od wartości innego instrumentu finansowego /np. akcji czy waluty/ lub towaru, zwanego instrumentem podstawowym. Podstawowym celem działania instrumentów pochodnych jest zabezpieczenie inwestora przed zmianami ceny instrumentu podstawowego. Najważniejszą rolę spełniają trzy podstawowe instrumenty pochodne: opcja (nie występują w obrocie na rynku giełdowym w Polsce) kontrakt terminowy /transakcja terminowa/, warrant. Opcja jest to instrument finansowy, w którym posiadacz opcji ma prawo do kupna lub prawo do sprzedaży instrumentu podstawowego po ustalonej cenie /nazywaną ceną wykonania/ w okresie do ustalonego terminu /zwanego terminem wygaśnięcia/, natomiast jej wystawca zobowiązuje się wobec posiadacza do jej realizacji. Kontrakt terminowy to instrument finansowy, w którym dwie strony zobowiązują się do zawarcia w ustalonym okresie w przyszłości transakcji po ustalonej cenie /zwanej ceną realizacji/. Sprzedający kontrakt zobowiązuje się dostarczyć określoną liczbę przedmiotu kontraktu, a kupujący zobowiązuje się zapłacić za to ustaloną cenę. Kontrakt terminowy jest zobowiązaniem dwustronnym. Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje kontraktów terminowych: - kontrakt futures, - kontrakt forward. Najważniejszą różnicą pomiędzy powyższymi instrumentami jest to, że kontrakty futures zawierane są na giełdach, zaś kontrakty forward zawierane są poza giełdami, najczęściej między instytucjami finansowymi a indywidualnymi inwestorami lub przedsiębiorstwami. W zależności od rodzaju instrumentu na jaki wystawiane są kontrakty, można wyróżnić : - walutowe kontrakty terminowe, - procentowe kontrakty terminowe, - indeksowe kontrakty terminowe. Pierwsze kontrakty terminowe (kontrakty na WIG 20) zostały dopuszczone do publicznego obrotu przez Komisję Papierów Wartościowych w dniu 28 listopada 1997 r. Pierwsze notowanie kontraktów terminowych na GPW odbyło się w dniu 16 stycznia 1998 r. w systemie notowań ciągłych. Rodzaje kontraktów terminowych notowanych na GPW i CeTO: na indeks WIG20 na indeks TechWIG na indeks MIDWIG na akcje spółek na kurs USD na kurs EURO. Następnym rodzajem instrumentu pochodnego, który jest notowany na warszawskiej giełdzie jest warrant, będący szczególną postacią opcji (stroną kontraktu kupna/sprzedaży jest emitent warrantu). Zgodę na wprowadzenie warrantów do obrotu publicznego wyraża Komisja Papierów Wartościowych i Giełd. Wniosek o wyrażenie zgody na wprowadzenie warrantów do obrotu publicznego składa podmiot organizujący rynek. Do wniosku są dołączone między innymi "Warunki emisji i obrotu", w których zawarte są szczegółowe informacje na temat warrantów, które znajdą się w obrocie giełdowym. Pierwszymi warrantami notowanymi na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie są europejskie warranty kupna Banku Rozwoju Eksportu S.A. na akcje Elektrim S.A oraz na indeks NIF. Obecnie na GPW i CeTO notowane są warranty: na indeksy (indeks WIG20, indeks NIF, subindeksy sektorowe indeksu WIG, indeks TechWIG) na akcje na 52-tygodniowe bony skarbowe na kontrakty terminowe na WIG-20. 3.5 Kwity depozytowe Kwity depozytowe stanowią szczególny rodzaj papieru wartościowego. Zgodnie z polskimi regulacjami wystawiane są one przez instytucję finansową, mającą siedzibę na terytorium Polski, państwa członkowskiego lub państwa OECD, poza granicami kraju, w którym notowane są akcje będące bazą kwitów depozytowych. Kwity depozytowe emitowane są zgodnie z prawem miejsca emisji, na podstawie zdeponowanych w tym celu akcji spółki krajowej. Można rozróżnić Amerykańskie Kwity Depozytowe /ADR/ i Globalne Kwity Depozytowe /GDR/. ADR -y są emitowane na rynku amerykańskim, natomiast GDR-y na innych rynkach kapitałowych (w tym także amerykańskim). Polskie regulacje dają możliwość emisji zagranicznych kwitów depozytowych na naszym rynku papierów wartościowych. 3.6 Jednostki uczestnictwa Jednostka uczestnictwa nie jest papierem wartościowym. Jest tytułem do udziału w aktywach netto funduszu zgodnie z regulaminem funduszu. Jednostki uczestnictwa nie mogą być zbywane przez uczestników funduszu i nie podlegają oprocentowaniu. Mogą jednak być odsprzedane funduszowi otwartemu, który je następnie umarza. Jednostki uczestnictwa otwartych funduszy inwestycyjnych reprezentują jednakowe prawa majątkowe oraz są zbywane i odkupywane przez fundusz po cenie wynikającej z podzielenia wartości aktywów netto funduszu przez liczbę jednostek uczestnictwa w dniu wyceny, odpowiednio powiększonej lub pomniejszonej o opłaty za zbywanie lub odkupywanie jednostek. 3.7 Certyfikaty inwestycyjne Certyfikaty inwestycyjne, to papiery wartościowe emitowane przez zamknięte lub mieszane fundusze inwestycyjne. Są one papierami wartościowymi na okaziciela, dlatego mogą być notowane na giełdzie. Tak jak inne papiery wartościowe notowane na giełdzie podlegają codziennej wycenie rynkowej na sesjach giełdowych. Innym rodzajem wyceny certyfikatów inwestycyjnych jest ta, której cyklicznie dokonuje ich emitent. Wycena dokonywana jest z częstotliwością określoną w statucie, lecz nie rzadziej niż raz na 6 miesięcy. Wynika ona z oszacowania wartości instrumentów finansowych, w które zainwestował fundusz. A trzeba dodać, że paleta tych instrumentów jest znacznie większa niż w przypadku funduszy otwartych. Zamknięte fundusze inwestycyjne mogą inwestować m.in. w transakcje terminowe, prawa pochodne od praw majątkowych będących przedmiotem lokat, waluty, nieruchomości, a nawet udziały spółek z o.o., pod warunkiem, że są one zbywalne. Zamknięty fundusz inwestycyjny może więc inwestować w lokaty niedostępne z mocy prawa dla funduszy otwartych. Możliwość inwestowania w instrumenty pochodne stwarza funduszom znacznie większe możliwości tworzenia zróżnicowanych strategii inwestycyjnych. 3.8 Prawa do akcji (PDA) Prawo do akcji to papier wartościowy, z którego wynika uprawnienie do otrzymania akcji nowej emisji spółki publicznej, powstające z chwilą dokonania przydziału tych akcji i wygasające z chwilą zarejestrowania akcji w depozycie papierów wartościowych. PDA wprowadzane są do obrotu publicznego tym samym prospektem, którym wprowadza się akcje spółki zastąpione przez PDA w okresie przed rejestracją sądową. W momencie zarejestrowania w sądzie nowej emisji akcji, prawa do akcji zapisane na rachunku inwestora, zamieniane są na akcje. PDA zastępują więc akcje spółki w okresie między zakończeniem przyjmowania zapisów na akcje a momentem powstania papieru wartościowego - akcji - po rejestracji sadowej.  4 PODSTAWY PRAWNE DLA FUNKCJONOWANIA RYNKU PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH W POLSCE Polski rynek kapitałowy ma obecnie solidne podstawy prawne. Podstawowym aktem regulującym działanie rynku jest Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 roku Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi (tekst jednolity Dz. U. z 2002 r. Nr 49, poz. 447). Zasady tworzenia i działania funduszy inwestycyjnych określa Ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 o funduszach inwestycyjnych (tekst jednolity Dz. U. z 2002 r. Nr 49, poz. 448). Do innych aktów istotnych dla sprawnego funkcjonowania rynku kapitałowego należy zaliczyć Kodeks Spółek Handlowych, ustawę o obligacjach, ustawę o działalności ubezpieczeniowej, prawo bankowe, czy ustawę o organizacji i działaniu funduszy emerytalnych. Większość wymienionych aktów obowiązuje i jest stosowana już od kilku lat. Przepisy te tworzą ramy prawne umożliwiające stabilne funkcjonowanie krajowego rynku kapitałowego. 4.1 Ustawa Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi Podstawowym aktem regulującym działanie polskiego rynku kapitałowego jest ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 roku Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Główne zasady przyjęte na rynku kapitałowym to dematerializacja obrotu papierami wartościowymi, równy i powszechny dostęp do informacji, centralizacja obrotu, obowiązkowe pośrednictwo podmiotów świadczących usługi maklerskie przy zawieraniu transakcji na publicznym rynku regulowanym, oraz obowiązek uzyskania zgody na wprowadzenie papierów wartościowych do publicznego obrotu. Organem administracji właściwym w sprawach publicznego obrotu jest Komisja Papierów Wartościowych i Giełd. Do zadań Komisji należy między innymi sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem reguł uczciwego obrotu i konkurencji oraz nad zapewnieniem powszechnego dostępu do rzetelnych informacji na rynku papierów wartościowych. Ponadto Komisja inspiruje, organizuje i podejmuje działania zapewniające sprawne funkcjonowanie rynku papierów wartościowych oraz ochronę inwestorów. Zasadą jest, że publiczny obrót papierami wartościowymi odbywa się na rynku regulowanym za pośrednictwem takich podmiotów jak domy maklerskie, banki prowadzące działalność maklerską oraz banki prowadzące rachunki papierów wartościowych. Do świadczenia usług na rynku regulowanym konieczne jest także zatrudnienie maklerów papierów wartościowych lub doradców inwestycyjnych. Ustawa przyjęła zasadę licencjonowania działalności maklerskiej. Czynności związane z obrotem papierami wartościowymi, które wymagają uzyskania zezwolenia od Komisji polegają między innymi na oferowaniu papierów wartościowych w obrocie pierwotnym, nabywaniu lub zbywaniu papierów wartościowych na cudzy rachunek, zarządzaniu cudzym pakietem papierów wartościowych na zlecenie, doradztwie w zakresie obrotu papierami wartościowymi, czy prowadzeniu rachunków papierów wartościowych oraz rachunków pieniężnych służących do ich obsługi. Czynności nie wymagające zezwolenia to między innymi przygotowywanie analiz, sporządzanie prospektów emisyjnych, nabywanie lub zbywanie papierów wartościowych na własny rachunek, czy nieodpłatne udzielanie informacji dotyczących inwestowania w papiery wartościowe. Kto bez wymaganego zezwolenia prowadzi działalność w zakresie publicznego obrotu papierami wartościowymi, podlega karze grzywny do 5 000 000 zł. Jeśli dom maklerski narusza przepisy prawa, nie wypełnia warunków określonych w zezwoleniu, przekracza zakres zezwolenia, nie przestrzega zasad uczciwego obrotu lub narusza interesy zleceniodawcy, Komisja może podjąć decyzję o cofnięciu lub ograniczeniu zakresu dozwolonych czynności lub nałożeniu kary pieniężnej do wysokości 500 000 zł , lub zastosowaniu obu tych sankcji jednocześnie. Publiczny obrót prowadzony jest na rynku regulowanym, który obejmuje rynek giełdowy oraz rynek pozagiełdowy. W celu kształtowania powszechnego kursu papierów wartościowych spółki prowadzące giełdę oraz rynek pozagiełdowy muszą zapewnić koncentrację podaży i popytu oraz bezpieczny i sprawny przebieg transakcji, a także upowszechniać jednolite informacje o kursach i obrotach papierami wartościowymi będącymi przedmiotem obrotu na danym rynku. Ustawa wyznacza również Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych jako instytucję odpowiedzialną za rejestrowanie papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu, nadzorowanie zgodności wielkości emisji z liczbą papierów znajdujących się w obrocie, obsługę realizacji zobowiązań emitentów wobec uprawnionych z papierów, czy rozliczanie transakcji zawieranych na rynku regulowanym. Bardzo istotną zmianą było wprowadzenie podziału na rynek urzędowy i nieurzędowy. Ten ostatni jest segmentem o łagodniejszych regulacjach, natomiast rynek urzędowy zostanie zgłoszony do Unii Europejskiej jako oficjalny rynek kapitałowy w Polsce, przez co będą go dotyczyły wszystkie wymagania unijne. Regulując wprowadzenie papierów wartościowych do publicznego obrotu ustawa wymaga między innymi sporządzenia prospektu emisyjnego oraz jego skrótu i uzyskania zgody Komisji Papierów Wartościowych i Giełd. Wprowadzenie papierów wartościowych do publicznego obrotu może się dobywać również w trybie zawiadomienia. Po wprowadzeniu papierów do publicznego obrotu emitent zobowiązany jest rzetelnie wypełniać okresowe i bieżące obowiązki informacyjne. W przypadku, gdy emitent nie wywiązuje się z tych obowiązków Komisja może uchylić zgodę na wprowadzenie papierów do publicznego obrotu albo nałożyć na emitenta karę pieniężną, lub zastosować powyższe sankcje jednocześnie. Ustawa określa również sposób postępowania przy obejmowaniu przez inwestorów znacznych pakietów spółek publicznych. W zależności od liczby nabywanych akcji inwestor obowiązany jest zawiadomić o tym Komisję, spółkę oraz Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, uzyskać zgodę Komisji, a w określonych przypadkach ogłosić wezwanie do zapisywania się na sprzedaż lub zamianę akcji. Ważnym zagadnieniem regulowanym przez ustawę jest także zachowanie tajemnicy zawodowej i zakaz wykorzystywania informacji poufnych. Tajemnica zawodowa obejmuje informacje związane z publicznym obrotem, których ujawnienie mogłoby naruszyć interes uczestników obrotu, a informacje poufne to informacje dotyczące emitenta lub papieru wartościowego, które nie zostały przekazane do publicznej wiadomości, a które po ujawnieniu mogłyby w istotny sposób wpłynąć na cenę papieru wartościowego. Z naruszeniem tajemnicy zawodowej i informacji poufnych ustawa wiąże odpowiedzialność cywilną i karną. W chwili obecnej w Komisji Papierów Wartościowych i Giełd trwają prace nad nowelizacją ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi wynikające, m.in. z konieczności harmonizacji polskiego prawa z projektowanymi zmianami dyrektyw UE. Planowane zmiany mają na celu zwiększenie skuteczności nadzoru poprzez rozszerzenie kompetencji KPWiG oraz ułatwienie pozyskiwania kapitału w ramach Unii Europejskiej. 4.2 Ustawa o giełdach towarowych Podstawowym aktem prawnym regulującym funkcjonowanie rynku giełd towarowych oraz obrót towarami giełdowymi jest ustawa o giełdach towarowych z dnia 26 października 2000r. Z uwagi na specyfikę działalności giełd towarowych, maklerów giełd towarowych i towarowych domów maklerskich, ww. ustawa jest w wielu fragmentach oparta na regulacjach przyjętych już w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. - Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi, względnie na regulacjach obowiązujących pod rządami wcześniej obowiązującej ustawy z dnia 22 marca 1991 r. - Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych. Podstawowym założeniem ustawy o giełdach towarowych jest uregulowanie trzech głównych dziedzin związanych z funkcjonowaniem giełd towarowych: (1) zasad tworzenia i ustroju organizacyjnego giełd towarowych i giełdowych izb rozrachunkowych; (2) działalności maklerów giełd towarowych; (3) działalności towarowych domów maklerskich. W ustawie przyjęto koncepcję, zgodnie z którą głównym organem wydającym zezwolenia oraz nadzorującym działalność giełd towarowych i giełdowych izb rozrachunkowych jest Komisja Papierów Wartościowych i Giełd. Ustawa zakłada, że rodzaje towarów giełdowych i rodzaje transakcji tymi towarami na danej giełdzie (w tym np. rodzaje transakcji terminowych), określać będą regulaminy giełd zatwierdzane przez organ nadzoru (art. 11-12 ustawy). Z uwagi na zmienność typów transakcji nie byłoby właściwe zamieszczać szczegółową regulację tej kwestii w treści ustawy. Z uwagi na specyfikę transakcji terminowych ustawa przewiduje obowiązkowe utworzenie giełdowej izby rozrachunkowej lub uzyskanie członkostwa w już istniejącej giełdowej izbie rozrachunkowej - jako warunek wydania zezwolenia na utworzenie giełdy towarowej, na której zawierane będą transakcje terminowe. Funkcje giełdowej izby rozrachunkowej w zakresie transakcji terminowych może pełnić również Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA, który posiada już niezbędne instrumentarium i doświadczenie w tym przedmiocie. Ustawa opiera się na założeniu, że działalność maklerów giełd towarowych powinna podlegać zasadom analogicznym jak działalność maklerów papierów wartościowych, uregulowana ustawą - Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. W związku z powyższym, maklerami giełd towarowych mogą zostać wyłącznie osoby wpisane na listę maklerów prowadzoną przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd, po spełnieniu określonych warunków formalnych (m.in. zdolność do czynności prawnych, pełnia praw publicznych, niekaralność) oraz merytoryczno-formalnych (zdanie egzaminu przed komisją egzaminacyjną dla maklerów giełd towarowych - art. 27-28 ustawy). Ustawa przewiduje dopuszczenie do działania na giełdzie tzw. maklera niezależnego, tj. maklera działającego wyłącznie we własnym imieniu i na własny rachunek, poza strukturą domu maklerskiego. Prowadzenie przedsiębiorstwa maklerskiego w zakresie obrotu towarowego (tj. towarowego domu maklerskiego), podobnie jak prowadzenie giełdy towarowej: wymaga zezwolenia Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, a także nie może być łączone z żadną inną działalnością gospodarczą (zakaz ten dotyczy wyłącznie maklerów niezależnych, nie dotyczy natomiast towarowych domów maklerskich). Obecnie toczą się prace nad nowelizacją ustawy o giełdach towarowych mające na celu dostosowanie do regulacji Unii Europejskiej oraz uwzględnienie potrzeb obrotu towarowego. Planowane zmiany mają także charakter legislacyjny umożliwiając harmonizację przepisów ustawy z treścią innych ustaw, podlegających zmianom na przestrzeni ostatnich kilku lat, np. ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. 4.3 Zasady działania funduszy inwestycyjnych Ustawa z dnia 22 marca 1991 roku - Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych wraz z wydanymi na jej podstawie aktami wykonawczymi stworzyła podstawy do powstawania funduszy powierniczych jako jednostek organizacyjnych służących do zbiorowego lokowania środków pieniężnych w papierach wartościowych. W świetle tej ustawy fundusz powierniczy miał funkcjonować na zasadzie wyodrębnionej finansowo wspólnej masy majątkowej uczestników o zmiennej wartości i stałym przeznaczeniu gospodarczym, zarządzanej przez towarzystwo funduszy powierniczych. Ustawa ta zawierała pierwszą regulację dotyczącą instytucji zbiorowego inwestowania w Polsce. Swoim zakresem obejmowała funkcjonowanie wyłącznie funduszy o charakterze otwartym. Głównym celem przyjętym przez ustawodawcę było stworzenie konstrukcji funduszu zapewniającej maksymalną ochronę uczestnika. Ochrona ta realizować się miała poprzez wyodrębnienie finansowe majątku funduszu od majątku towarzystwa zarządzającego tym funduszem, stworzenie instytucji banku powiernika przechowującego aktywa funduszu, nałożenie obowiązków informacyjnych na towarzystwa funduszy powierniczych co do sytuacji finansowej funduszu powierniczego. Ochrona administracyjno - prawna sprawowana przez Komisję Papierów Wartościowych miała na celu uzupełniać bądź zastępować wynikające z przepisów prawa i regulaminów funduszy powierniczych uprawnienia inwestorów. Najbardziej rozbudowaną częścią regulacji dotyczącą funduszy powierniczych jest opis banku powiernika jako swoistego gwaranta ochrony praw inwestora. Kolejnym etapem w rozwoju rynku funduszy było uchwalenie ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 roku o funduszach inwestycyjnych. Stworzyła ona nowe możliwości zarówno z punktu widzenia inwestorów jak i podmiotów zajmujących się zarządzaniem funduszami. Do kluczowych zmian w stosunku do poprzedniej regulacji należy zaliczyć wyposażenie funduszy inwestycyjnych w prymat osoby prawnej, stworzenie nowych typów funduszy w tym w szczególności funduszu inwestycyjnego zamkniętego, funduszu inwestycyjnego mieszanego, a także specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego i specjalistycznego funduszu inwestycyjnego zamkniętego oraz poszerzenie katalogu dopuszczalnych lokat funduszu inwestycyjnego otwartego. Specjalistyczne fundusze inwestycyjne zamknięte mogą angażować swoje środki między innymi w przedsięwzięcia o podwyższonym stopniu ryzyka. Jako jedyne mogą też inwestować swoje środki w prawa własności nieruchomości. Fundusze tego typu mają więc służyć przede wszystkim przedsięwzięciom wymagającym venture capital, co umożliwi dostarczanie kapitału potrzebnego do rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw. Specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte mogą z kolei być tworzone dla określonego, ograniczonego kręgu uczestników, np. pracowników danego przedsiębiorstwa. Jest to ułatwienie służące tworzeniu funduszy trzeciego filaru emerytalnego. Jednocześnie ustawa zachowała podstawowe instytucje związane z funkcjonowaniem funduszy powierniczych, a mające na celu ochronę uczestników funduszy inwestycyjnych, takie jak: nadzór Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, przechowywanie aktywów funduszu przez niezależnego depozytariusza, ograniczenia inwestycyjne, obowiązki dywersyfikacji lokat i obowiązki informacyjne. Ważnym wydaje się podkreślenie, iż ustawowa konstrukcja funduszu inwestycyjnego otwartego czyni zadość następującym wymogom stawianym dla UCITS przez Dyrektywę Rady Europejskiej z 20 grudnia 1985 r. o koordynacji przepisów prawnych i administracyjnych dotyczących określonych organizacji dla wspólnego lokowania w papiery wartościowe tj., że jedynym celem instytucji jest lokowanie powierzonych w wyniku oferty publicznej środków pieniężnych: w papiery wartościowe, na wspólny rachunek inwestorów, według zasad rozproszenia ryzyka, oraz, że udziały są umarzane w każdej chwili na żądanie inwestorów. W chwili obecnej Komisja Papierów Wartościowych i Giełd pracuje nad nowelizacją ustawy o funduszach inwestycyjnych wynikającą z potrzeby dostosowania do regulacji Unii Europejskiej, m.in. dotyczących polityki inwestycyjnej funduszy inwestycyjnych otwartych. Planowane zmiany mają również na celu wprowadzenie szczególnych typów i konstrukcji funduszy inwestycyjnych, a także uelastycznienie zasad funkcjonowania funduszy inwestycyjnych. 4.4 Charakterystyka najważniejszych rozporządzeń dotyczących rynku kapitałowego 1) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 listopada 1998 r. w sprawie określenia obowiązków sprawozdawczych domów maklerskich i banków prowadzących działalność maklerską w zakresie wykonywania czynności pośrednictwa w nabywaniu i zbywaniu papierów wartościowych będących w obrocie na zagranicznych rynkach regulowanych (Dz. U. Nr 146, poz. 949). - rozporządzenie określa zakres obowiązków informacyjnych, które, w celu zapewnienia bezpieczeństwa obrotu i sprawowania należytego nadzoru nad rynkiem przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd, nakładane są na domy maklerskie i banki prowadzące działalność maklerską, posiadające zezwolenie na pośrednictwo w nabywaniu i zbywaniu papierów wartościowych będących w obrocie na zagranicznych rynkach regulowanych. Możliwość tego rodzaju pośrednictwa została po raz pierwszy stworzona przepisami ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. - Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Obowiązki sprawozdawcze w tym zakresie są niezbędne dla właściwego funkcjonowania mechanizmu badania przepływów dewizowych na potrzeby bilansu płatniczego Państwa. Zasady i tryb sporządzania oraz przekazywania informacji zostały opracowane w porozumieniu z Ministrem Finansów i Prezesem Narodowego Banku Polskiego. Zgodnie z rozporządzeniem, dom maklerski jest zobowiązany do przekazywania Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, sprawozdań miesięcznych sporządzonych wg stanu na ostatni dzień miesiąca roku kalendarzowego objętego sprawozdaniem miesięcznym. Sprawozdanie to dom maklerski jest zobowiązany dostarczyć Komisji do dziesiątego dnia miesiąca następującego po zakończeniu miesiąca objętego sprawozdaniem. Sprawozdanie jest sporządzane i przedstawiane Komisji wg wzorów stanowiących załączniki do rozporządzenia. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 grudnia 1999 r. w sprawie określenia szczegółowych zasad, trybu i warunków pożyczania papierów wartościowych z udziałem domów maklerskich, banków prowadzących działalność maklerską oraz banków prowadzących rachunki papierów wartościowych (Dz. U. Nr 110, poz. 1269). - rozporządzenie określa rodzaj papierów wartościowych, które mogą być przedmiotem pożyczek, jak też zasady obowiązujące powyższe podmioty w przypadku pożyczania papierów wartościowych, umożliwiając tym samym dokonywanie tzw. „krótkiej sprzedaży”. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 31 grudnia 1999 r. w sprawie czynności, których wykonywanie przez dom maklerski nie wymaga zezwolenia. (Dz. U. z 2000 r. Nr 2, poz. 21). - przepisy rozporządzenia umożliwią podejmowanie przez domy maklerskie czynności poza tymi, które zostały enumeratywnie wymienione w ustawie Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi, bez konieczności uzyskiwania zezwolenia Komisji. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 kwietnia 2002 r. w sprawie określenia warunków technicznych i organizacyjnych wymaganych do prowadzenia działalności maklerskiej przez niektóre podmioty oraz do prowadzenia rachunków papierów wartościowych przez bank (Dz. U. Nr 57, poz. 520). - rozporządzenie reguluje zasady bezpieczeństwa pomieszczeń i systemów informatycznych przedsiębiorstwa maklerskiego kładąc główny nacisk na zabezpieczenie tych pomieszczeń i systemów informatycznych przed niekontrolowanym dostępem osób nieupoważnionych. Dodatkowo w rozporządzeniu znajdują się unormowania odnoszące się do świadczenia usług maklerskich za pośrednictwem Internetu, dotyczące zagwarantowania bezpieczeństwa przekazu i przechowywania danych. Rozporządzenie dotyczy również kwestii związanych z kontrolą wewnętrzną w przedsiębiorstwie maklerskim; określa również warunki prowadzenia przez bank rachunków papierów wartościowych wprowadzając w tym zakresie rozwiązania analogiczne jak w przypadku przedsiębiorstw maklerskich (wydzielenie odpowiedniej jednostki w strukturze banku, posiadanie odpowiedniego systemu informatycznego, stworzenie systemu kontroli wewnętrznej, opracowanie odpowiednich procedur itp.). Przepisy rozporządzenia stosują się w równym stopniu do zagranicznych osób prawnych prowadzących na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej działalność maklerską w formie oddziału. Natomiast tylko wybrane przepisy rozporządzenia, odnoszące się do kwestii związanych z obowiązkiem zapewnienia ochrony informacji poufnych i stanowiących tajemnicę zawodową, a także zapewnienia odpowiednich standardów w zakresie informatycznych systemów przetwarzania danych, stosują się do zagranicznej osoby prawnej działającej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez otwierania oddziału, przy wykorzystaniu środka porozumiewania się na odległość. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 września 2002 r. w sprawie trybu i warunków postępowania domów maklerskich i banków prowadzących działalność maklerską oraz banków prowadzących rachunki papierów wartościowych (Dz. U. Nr 166, poz. 1354). - rozporządzenie ma kluczowe znaczenie dla sprawnego i prawidłowego funkcjonowania domów maklerskich, banków prowadzących działalność maklerską oraz banków prowadzących rachunki papierów wartościowych, określa on bowiem zasady postępowania wymienionych wyżej podmiotów przy zawieraniu transakcji, przeprowadzaniu rozliczeń transakcji, prowadzeniu ewidencji i archiwizacji transakcji, ustanawianiu i realizacji zabezpieczeń spłaty kredytów i pożyczek udzielonych na nabycie papierów wartościowych, zabezpieczenia wierzytelności na papierach wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu. Rozporządzenie określa szczegółowo zawartość regulaminu świadczenia usług brokerskich w zależności od zakresu świadczonych usług. (Świadczenie usług brokerskich w zakresie praw pochodnych, jeżeli wiąże się to z koniecznością wnoszenia depozytu zabezpieczającego oraz świadczenie usług w zakresie pośrednictwa domów maklerskich w nabywaniu lub zbywaniu papierów wartościowych będących w obrocie na zagranicznych rynkach regulowanych odbywać się będzie na podstawie odrębnych umów). Rozporządzenie ponadto określa szczegółowo elementy regulaminu prowadzenia rachunków papierów wartościowych i rachunków pieniężnych. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 października 2001 r. w sprawie określenia terminu ważności prospektu emisyjnego, terminu, w którym po opublikowaniu prospektu i jego skrótu może rozpocząć się sprzedaż lub subskrypcja papierów wartościowych, wymaganej liczby prospektów oraz miejsca, terminów i sposobów udostępniania do publicznej wiadomości prospektu oraz jego skrótu (Dz. U. Nr 139, poz. 1570 z późn. zm.). - rozporządzenie określa m.in. szczegółowe zasady wyznaczania terminu ważności prospektu emisyjnego, w zależności od rodzaju papierów wartościowych wprowadzanych do publicznego obrotu, rodzaju rynku na który mają być one wprowadzone, a także charakteru oferty papierów wartościowych. Rozporządzenie uwzględnia m.in. podział rynku regulowanego, wprowadzony przepisami znowelizowanej ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi oraz niższe wymogi w stosunku do emitentów wprowadzających swoje papiery wartościowe wyłączenie na rynek nieurzędowy, wydłużając w takich przypadkach termin ważności prospektu do 18 miesięcy. Rozporządzenie znacznie ogranicza wymagany nakład prospektu, a w ustalonych przypadkach, umożliwia wręcz emitentowi samodzielne określanie wielkości nakładu prospektu, przy czym wielkość takiego nakładu powinna zaspokoić popyt i zapewnić sprawne wprowadzenie papierów wartościowych do publicznego obrotu. Rozporządzenie umożliwia redukcję kosztów emisji poprzez liberalizację wymogu dotyczącego publikacji skrótu prospektu (co najmniej w jednym dzienniku o zasięgu ogólnopolskim, a nie w dwóch dziennikach, jak to było dotychczas). Rozporządzenie liberalizuje znacząco wymagania dotyczące terminu przekazywania do publicznej wiadomości prospektu i jego skrótu. W przypadku, gdy wprowadzenie papierów wartościowych nie jest połączone z publiczną subskrypcją lub sprzedażą rozporządzenie nakłada na emitenta, obowiązek udostępnienia do publicznej wiadomości prospektu i jego skrótu jedynie na 3 dni przed dniem pierwszego notowania na rynku regulowanym, a nie na dwa tygodnie, jak to było dotychczas. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 października 2001 r. w sprawie informacji bieżących i okresowych przekazywanych przez emitentów papierów wartościowych (Dz. U. Nr 139, poz. 1569 z późn. zm.). - rozporządzenie określa wymogi informacyjne dla podmiotów, których papiery wartościowe dopuszczone zostały do obrotu na urzędowym rynku giełdowym oraz podmiotów, których papiery wartościowe dopuszczone zostały do publicznego obrotu – a które nie są dopuszczone do obrotu na rynku nieurzędowym. Emitent ma obowiązek przekazywania informacji określonych w rozporządzeniu, w formie i terminach w nim wskazanych. Rozporządzenie różnicuje zakres przedstawianych przez emitenta informacji w zależności od przedmiotu prowadzonej przez emitenta działalności, specyfiki segmentu rynku regulowanego, na którym są lub będą notowane wyemitowane przez niego papiery wartościowe oraz formy prawnej emitenta. Informacje przekazane na podstawie rozporządzenia mają zapewnić akcjonariuszom oraz potencjalnym nabywcom tych papierów wartościowych możliwość dokonania oceny opłacalności i ryzyka tej inwestycji. Zakres wymaganych informacji zapewnia dostęp inwestorów do kompletnych i rzetelnych informacji dotyczących przede wszystkim sytuacji finansowej i prawnej emitenta, perspektyw jego rozwoju, a także wszelkich zamiarów i podjętych decyzji mogących mieć wpływ na cenę lub wartość papierów wartościowych. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 października 2001 r. w sprawie szczegółowych warunków, jakim powinien odpowiadać prospekt emisyjny oraz skrót prospektu (Dz. U. Nr 139, poz. 1568 z późn. zm.). - rozporządzenie ma na celu realizację następujących zasad: wzajemnego uznawania prospektów i decyzji w sprawach dopuszczeń do publicznego obrotu lub do obrotu na rynku regulowanym (mutual recognition), współpracy państw członkowskich w zakresie wymiany informacji i w zakresie nadzoru, organizacji rynku jako urzędowego, funkcjonującego w państwach członkowskich. Przy dokonanych zmianach (w stosunku do rozporządzenia obowiązującego poprzednio) uwzględniono regulacje prawa Unii Europejskiej, m.in. Dyrektywę Rady 2001/34/WE z 28.5.2001 dotyczącą dopuszczania papierów wartościowych do oficjalnych notowań giełdowych oraz podlegających publikacji informacji o tych papierach wartościowych, których przedstawienie jest niezbędne dla dopuszczenia do obrotu giełdowego na rynkach regulowanych. Rozporządzenie służy zwiększeniu przejrzystości i kompletności udostępnianych inwestorom informacji. Rozporządzenie umożliwia ograniczenie obciążeń administracyjnych w szczególności dla emitentów funkcjonujących w publicznym obrocie przez dłuższy czas, a także dla emitentów będących podmiotami zagranicznymi. Powyższe rozporządzenie wprowadziło zmiany w stosunku do rozporządzenia obowiązującego poprzednio, a mianowicie rozróżnienie zawartości prospektu ze względu na: rodzaj rynku regulowanego, na który emitent zamierza wprowadzić swoje papiery wartościowe zgodnie z art. 90 znowelizowanej ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi, tj.: rynek urzędowy giełdowy i rynek nieurzędowy (giełdowy i pozagiełdowy) oraz na rodzaj papierów wartościowych wprowadzanych do publicznego obrotu tj.: akcje i obligacje zamienne na akcje, obligacje korporacyjne i komunalne, kwity depozytowe, listy zastawne, certyfikaty inwestycyjne. Zakres i treść informacji ujmowanej w prospekcie emisyjnym uzależniona jest przede wszystkim od rodzaju przeprowadzonej przez emitenta oferty, rynku, na którym mają być notowane jego papiery wartościowe, jak również rodzaju papieru wartościowego będącego przedmiotem oferty. Największe wymagania dotyczą spółek, które po raz pierwszy wprowadzają swoje papiery wartościowe do publicznego obrotu i zamierzają wprowadzić je do notowań na rynku urzędowym giełdowym, mniejsze natomiast - w stosunku do spółek wprowadzających swoje papiery na rynek nieurzędowy giełdowy i pozagiełdowy. Dodatkowo rozporządzenie rozróżnia zakres wymaganych w prospekcie informacji ze względu na "staż" podmiotu w publicznym obrocie. Zakres wymaganych informacji zawartych w prospekcie z uwagi na upływ czasu, w którym emitent wykonał obowiązki informacyjne, został ograniczony ze względu na stałe ujawnianie informacji w formie raportów bieżących i okresowych, zgodnie z odrębnymi przepisami. Zatem, gdy papiery wartościowe emitenta znajdą się już w obrocie na rynku regulowanym, emitent będzie mógł sporządzić krótszy prospekt wykorzystując przekazane do publicznej wiadomości raporty okresowe. W przypadku, gdy emitent będzie wypełniał obowiązki informacyjne w publicznym obrocie przez co najmniej 18 miesięcy, sporządzany przez niego prospekt będzie mógł zawierać jedynie podstawowe informacje o emitencie i ofercie oraz raport roczny lub raport półroczny (odpowiednio odnosi się to do skonsolidowanych raportów) sporządzony na dzień bilansowy poprzedzający datę złożenia do Komisji prospektu o nie więcej niż 9 miesięcy. Powyższa zasada wynika z możliwości wprowadzenia do publicznego obrotu papierów wartościowych w trybie zawiadomienia, o którym mowa w art. 63 ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 lipca 2001 r. w sprawie określenia warunków jakie muszą spełniać urzędowe rynki giełdowe oraz emitenci papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu na tych rynkach (Dz. U. Nr 86, poz. 939 z późn. zm.). - wprowadzenie podziału rynku regulowanego na rynek urzędowy i nieurzędowy wynikało z konieczności dostosowania polskich przepisów do wymagań Unii Europejskiej. Rozporządzenie określa w szczególności warunki, jakie muszą spełniać akcje, obligacje oraz inne papiery dłużne, aby mogły być przedmiotem obrotu na rynku urzędowym, jak też warunki wyznaczone dla emitentów tych papierów wartościowych oraz obowiązki spółki prowadzącej rynek urzędowy w zakresie przekazywania do wiadomości inwestorów informacji dotyczących obrotu papierami wartościowymi na rynku przez nią prowadzonym. 4.5 Wykaz aktów wykonawczych Akty wykonawcze do ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 listopada 1998 r. w sprawie określenia obowiązków sprawozdawczych domów maklerskich i banków prowadzących działalność maklerską w zakresie wykonywania czynności pośrednictwa w nabywaniu i zbywaniu papierów wartościowych będących w obrocie na zagranicznych rynkach regulowanych (Dz. U. Nr 146, poz. 949). Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 listopada 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacyjnego i finansowego wydzielenia działalności maklerskiej banku (Dz. U. Nr 146, poz. poz. 950). Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 grudnia 1998 r. w sprawie określenia podmiotów uprawnionych do składania wniosku o wyrażenie zgody na wprowadzenie do publicznego obrotu praw pochodnych, szczególnych warunków, jakie obowiązane są spełniać te podmioty, oraz szczególnego trybu i warunków wprowadzania tych papierów wartościowych, w tym kryteriów, jakie muszą one spełniać, aby mogły być przedmiotem obrotu (Dz. U. Nr 163, poz. 1155). Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 29 grudnia 1998 r. w sprawie treści zawiadomienia dotyczącego emisji papierów wartościowych, opiewających wyłącznie na wierzytelności pieniężne, jeżeli termin realizacji z tych papierów jest krótszy niż rok (Dz. U. Nr 166, poz. 1210). Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 29 grudnia 1998 r. w sprawie wzorów wniosków o wpis na listę maklerów papierów wartościowych i na listę doradców inwestycyjnych (Dz. U. Nr 166, poz. 1211). Zarządzenie Przewodniczącego KPWiG Nr 16 z dnia 18 listopada 1998 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd ewidencji papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu (Dz. Urz. KPWiG Nr 13, poz. 326). Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 grudnia 1999 r. w sprawie określenia szczegółowych zasad, trybu i warunków pożyczania papierów wartościowych z