Budowa wnętrza ziemi:Skorupa ziemska: 1. Strefa granitowa (SIAL) zalega ona tylko pod kontynentami, gęstość 2,7 g/cm3 (tlen, krzem, - p.n. Konrada2. Strefa bazaltowa (gabrowa) SIMA pod kontynentami i oceanami, gęstość 3 g/cm3 (tlen, krzem, magnez) -p.n. MohoPłaszcz ziemi:1. Płaszcz zewnętrzny sięga do 1000 km, ze względu na skład CROFESIMA, górna część płaszcza zewnętrznego od 80-150 km to jest warstwa o cechach plastycznych – Astenosfera, gęstość 4 g/cm32. Płaszcz wewnętrzny sięga do 2900km ze względu na skład NIFESIMA, gęstość 5-6,6 g/cm3 - p.n. Wiecherta – Gutenberga Jądro ziemi: NIFE (nikiel, żelazo) 1.Jądro zewnętrzne sięgające do 5000km, gęstość 9,5-12 g/cm3 2.Jądro wewnętrzne 6371 km, gęstość 13-17 g/cm3Stopień geotermiczny – liczba metrów o jaką trzeba posunąć się w głąb ziemi, aby temp. wzrosła o 1C.Gradient geotermiczny – liczba stopni o jaką podnosi się temp. w skorupie ziemskiej przy określonym wzroście głębokości.Ciśnienie wzrasta o jedną atmosferę co 3,7m i wynosi we wnętrzu ziemi 3 miliony atmosfer.Temp wzrasta o 1C od 1,5 – 180m średnio 33m i wynosi we wnętrzu ziemi 4500 CGłówne pierwiastki w składzie litosfery:tlen – 46%; krzem – 27%; glin – 8% ; żelazo – 5% ; wapień – 3,6% ; sód – 2,8% ; potas –2,6 Minerały ich powstawanie i przemiany:Minerał – naturalny składnik skorupy ziemskiej, o określonym składzie chemicznym i swoistych właściwościach fizycznych. Są ciałami stałymi i mają budowę krystaliczną.Z ogólnej liczby ok. 3000 minerałów 250 to minerały skałotwórcze: skalenie; kwarc; magnetyt i hematyt; miki; krzemiany żelaza i manganu.Kamienie szlachetne – minerały lub ich skupienia odznaczające się właściwościami, które są bardzo cenione ze względu na rzadkość występowania, twardość, barwę.np. diament, beryl, szafir, szmaragd, rubin, topaz.Określanie cech minerałów :połysk (szklisty, tłusty, diamentowy); barwa (określamy za pomocą rysy. Min. nat. ma kolor minerału, natomiast min. sztucznie zabarwiany ma kolor biały)zdolność do przepuszczania światłatwardość (według 10 stopniowej skali Mohsa) – talk; gips; kalcyt; fluoryt; apatyt; ortoklaz; kwarc; topaz; korund; diamentSkała – zespół minerałów jednorodnych lub różnorodnych. Dzielą się na magmowe, osadowe, metamorficzne. magma – gorący znajdujący się w głębi ziemi stop glinu, krzemianu i innych związków chemicznych z rozpuszczonymi w nim gazami pozostający pod wysokim ciśnieniem.Minerały skałotwórcze skał magmowych możemy podzielić na: minerały główne – będące podstawowymi składnikami skał magmowych; poboczne – występują dość powszechnie lecz w bardzo małych ilościach.; akcesoryczne – występują sporadycznie tylko w niektórych typach skał.Podział magmy ze względu na zawartość krzemionki:-kwaśne pow.65%np. granit -pośrednie 52-65%; -zasadowe 40-52 -ultra zasadowe poniżej 40 % np. sjenitPodział skał magmowych ze względu na warunki powstawania: głębinowe(magma krzepnie we wnętrzu ziemi) – jawnokrystaliczna budowa np. granit, sjenit, gabro, biorytm. wylewne – skrytokrystaliczna budowa (nie można składu odróżnić gołym okiem) np. bazalt, ambezyt- o budowie porfirowej np. porfir, melefir, ryolit. Wulkanizm – ogół procesów związanych z wydobywaniem lawy i innych materiałów z głębi ziemi na jej powierzchnię.Plutonizm – podziemne przemieszczanie się magmy.Intruzja – wdzieranie się magmy w skorupę ziemską bez wydostania się jej na zewnątrz.Batolit – ciało skalne powstałe przez intruzję magmy, zajmujących bochenkowatą przestrzeń o znacznych rozmiarach.lakolit – ciało skalne powstałe przez intruzję magmy posiadający kształt soczewki lub grzybka.Produkty wybuchu wulkanicznego:-lawa (kwaśne szybciej stygną i gęściejsze; zasadowe (powoli stygnie i rzadsze) – popiół i piasek wulkaniczny-lapille – okruchy lawy wielkości ziarna grochu.-bomby wulkaniczne – bloki skalne-para wodna; azot; dwutlenek węgla; dwutlenek siarki; siarkowodór; chlorowodór.Podział wulkanów: -wulkany efuzywne (lawowe) podczas erupcji wydobywa się tylko lawa np. na Islandii i Hawajach. -wulkany eksplozywne – podczas erupcji wydobywają się utwory piroklastyczne. -wulkany mieszane (stratowulkany) podczas erupcji wyrzucana jest lawa i utwory piroklastyczne.Podział wulkanów ze względu na kształt stożka:-wulkany tarczowe(powstają z law zasadowych nachylenie stoku o kilka stopni, wybuch spokojny) np. Mamua Lao-wulkany stożkowe(powstają z law kwaśnych i stałych produktów, stoki o większym nachyleniu) np. WezyliuszPrzykłady: Fucji San – Japonia; Stromboli – Europa; Etna – Sycylia; Wezyliusz – Włochy; Hekla – Islandia; Erebus – Antarktyda; lotopaksi – Ameryka Południowa
Skały osadowe – są to skały powstałe z nagromadzenia rozdrobnionych cząstek innych skał ze szczątków organizmów roślinnych i zwierzęcych, a także strącania roztworów wodnych.Etapy powstawania skał osadowych:1.Transport 2.Sedymentacja 3.Diageneza 4.LityfikacjaSkały osadowe okruchowe powstają w wyniku wietrzenia fizycznego. Dzielą się na: luźne i spojone lepiszczemLuźne np. gruzy, żwiry, piaski, pyły, iłyPodział skał okruchowych ze względu na wielkość ziaren:a)głazy i głaziki średnica pow. 2cm b)żwiry 2cm – 2mmc)piasek 2-0,1 mm d)muł 0,1-0,01mm iły poniżej 0,01mmskały spojone lepiszczem to: piaskowiec, zlepieniec, mułowiec. Lepiszcze mogą być: krzemionkowe, żelaziste, wapniowe.Skały osadowe pochodzenia organicznego powstają z obumarłych szczątków roślin i zwierząt. np. wapienieWapienie dzielimy na: a) wapienie koralowe – wapień zbudowany ze szkieletów korali i szlamu wapiennego. b)wapienie numulitowe – powstają z otwornic zwanych numulitami. c)wapienie muszlowe – zbudowane z muszli mięczaków. d)wapienie litotamniowe – powstają z wodorostów mających szkielety wapienne. e)kreda – wapień złożony z szczątków glonów, szkielecików otwornic i szlamu wapiennego. f)dolomit-węgla wapniowo-magnezowy, powstał z wapieni przy udziale soli magnezowych znajdujących się w wodzie.Skały osadowe organiczne pochodzenia roślinnego to: węgiel kamienny i brunatny, ropa naftowa, torf, gaz ziemny Skały osadowe pochodzenia chemicznego powstają głównie w wyniku strącania się różnych związków chemicznych, najintensywniej w zamkniętych jeziorach i płytkich zatokach morskich w klimacie gorącym i suchym. np. gips, anhydryt, sól kamienna, sól potasowa. Skały metamorficzne (przeobrażone) – są to skały, które powstały z przeobrażenia skał magmowych i osadowych pod wpływem wysokiej temperatury i ciśnienia.Rodzaje metamorfizmu:1.Metamorfizm kontaktowy – zachodzi przy zetknięciu skały z magmą zależne od wzrostu temp. np. wapień – marmur, węgiel – grafit.2.Metamofrizm dynamiczny – występuje podczas ruchu w skorupie ziemskiej wywołany głównie wzrostem ciśnienia np. granit – gnejs 3.Metamofrfizm regionalny – następuje pod wpływem równoczesnego wzrostu ciśnienia i temperatury.4.Metamorfizm dyslokacyjny – będący rezultatem ruchów wewnątrz mas skalnych i związanych z nimi deformacji. złożem mineralnym nazywanym naturalne nagromadzenie się w skorupie ziemskiej minerałów użytecznych w ilości nadającej się do opłacalnego ich eksploatowania.Złoża magmowe powstają w wyniku krzepnięcia i krystalizacji magmy oraz jej resztek gazowych i ciekłych. np. złoto, cynk, cyna, ołów, miedź, żelazo, platynaZłoża pochodzenia osadowego powstają w wyniku procesów fizycznych i chemicznych zachodzących na powierzchni skorupy ziemskiej przy współudziale wzajemnie przenikających się sfer: hydrosfery, biosfery, atmosfery oraz pod wpływem dobowych i rocznych zmian w dopływie energii słonecznej. Dzielą się na :-wietrzeniowe powstają w wyniku wietrzenia mechanicznego i chemicznego skał przy udziale wsiąkających wód po opadowych np. wolfram, chrom, platyna.-tworzące się w procesie transportu i osadzania materiału pochodzenia mechanicznego, organicznego, chemicznegonp. piaski, żwiry, gliny, wapienie, kredaZłoża biogeniczne to surowce energetyczne np. węgiel, ropa naftowa.Złoża pochodzenia metamorficznego powstają pod pokrywą skorupy ziemskiej pod wpływem ciśnienia i temp. które przeobrażają skały zmieniając skład chemiczny i fizyczny np. marmur, grafit. Klasyfikacja ruchów skorupy ziemskiej:1.ze względu na dominujący kierunek działających sił:-poziome (górotwórcze, trzęsienia ziemi)-pionowe (lądotwórcze)2.ze względu na czas trwania –krótkookresowe(trzęsienia)-długookresowe (lądotwórcze, górotwórcze)lądotwórcze(epejrogeniczne) – powolne, długotrwałe, pionowe ruchy skorupy ziemskiej, powodujące wydźwignięcie lądu lub obniżanie dna oceanicznego. Dowód: regresje i transgresje płytkich mórz.górotwórcze (erogeniczne) – odpowiedzialne za powstawanie pasm górskich, powolne.Teorie tłumaczące genezę ruchów górotwórczych: -kontrakcji – ziemia stygną kurczy się powstają góry-Wegenera – przesuwające się lądy powodują wgniatanie i fałdowanie warstw skalnych na obszarach na które się nasuwają-izostazji – ruchy pionowe na skutek zachwiania równowagi grawitacyjnej np. obciążenie spowodowane lądolodem powoduje obniżenie terenu, obciążenie wywołane ustąpieniem lądolodu podnoszenie się terenu.-kier kontynentalnych - litosfera podzielona na szereg kier, kry pływają po płaszczu ziemi. Przyczyną ruchu kier są prądy konwekcyjne wstępujące i zstępujące. Prądy wstępujące powodują rozciąganie skorup ziemskiej (zachodzą m.in. w strefie grzbietów oceanicznych na obszarze Wielkiego Rowu Afrykańskiego) powstają uskoki. Prąd zstępujące powodują wciąganie kier powstają geosynkliny w których dochodzi do fałdowania górotworu. Po ustaniu działania prądów zstępujących, zachodzi wypiętrzenie gór.
Warstwa – określony typ osadu, którego wymiary poziome są wielokrotnie większe od jej grubości. Warstwa ograniczona jest od góry stropem a dołu spągiem.miąższość – odległość od stropu do spągu.budowa płytowa – występuje tylko na niektórych terenach, warstwy leżą poziomo i normalnie czyli ku górze występują skały coraz młodsze np. Podole, Wyżyna Kolorado, Wyżyna Środkowo syberyjska.uskok – przesunięcie się warstw skalnych wzdłuż powierzchni pęknięcia. Powoduje to przerwanie ciągłości warstw (normalny, odwrócony, pionowy)Zrąb – blok skorupy ziemskiej, który został odcięty z różnych stron uskokami i jest wypiętrzony względem sąsiednich bloków np. Sudety, Wogezyniecka – warstwy, które zapadają się ku środkowi np. Niecka Nidziańska.Rów tektoniczny – fragment skorupy ziemskiej pocięty uskokami np. Rów Krzeszowicki rowy w Afryce wschodniejfałda – różne powyginanie się warstw skalnychantykliny – części fałd wypukłesynkliny – części fałd wklęsłepłaszczowina – olbrzymie fałdy obalone i przesunięte o kilkanaście kilometrów i często oderwane od swoich korzeni np. płaszczowiny Alp i Karpat. Trzęsienia ziemi – krótkotrwałe drgania skorupy ziemskiej wywołane głównie siłami wewnętrznymi np. wybuchami wulkanów Urządzenie do mierzenie do sejsmograf.Dzieli się na: - płytkie- źródło na głębokości do 70 km-pośrednie – gdy ich źródła na głębokości od 70 – 300 km-głębokie- źródło na głębokości 300-700 kmognisko – miejsce, gdzie tworzy się trzęsienie ziemi(hipocentrum)ośrodek – miejsce na powierzchni ziemi (epicentrum)Trzęsienia ziemi mogą być podmorskie i lądowe.Rodzaj trzęsień ziemi ze względu na wywołujące przyczyna)tektoniczne – najgroźniejsze w skutkach stanowiące około 90% wszystkich trzęsień. Wywołane przesuwaniem się płyt, ruchami erogenicznymi, epejrogenicznymi.b)wulkaniczne-mniej groźne stanowią około 7% drgań, wywołane przemieszczaniem się magmy w skorupie ziemskiej.c)zapadliskowe – słabe stanowiące 3% wywołane zapadnięciem się pustych przestrzenie w skorupie ziemskiej.Trzęsienia ziemi określa się w 10 stopniowej skali Richtela od 0-9.Obszary sejsmiczne: Portugalia, Południowa Hiszpania, Pireneje, Alpy, Apeniny, Azja mniejsza, Kaukaz, Pamir, Himalaje, Tin-szan, Kordyliery, Andy, Aleuty, Japonia, Filipiny, Nowa Zelandia, Wyspy Malezji Wietrzenie skał – proces geologiczny prowadzący do tego, że lite skały tracą swą spoistość i przechodzą w stan materiału mniej lub bardziej luźnego, nazwane zwietrzeliną1.Wietrzenie mechaniczne(fizyczne) – zmiany właściwości fizycznych skał bez zmiany składu chemicznego; Skała rozpada się na bloki, ziarna, łuszczy się i rozpada.a)termiczne – nagrzewanie i ochładzania się przypowierzchniowej warstwy skał oraz poszczególnych minerałów powoduje zmiany objętości, intensywniejsze w skałach nawilgoconychb)mrozowe- woda zamarzając zwiększa swoją objętość i jej zamarzanie wywołuje rozpad skałc)solne – wywołane zmianami objętości soli na skutek zmian wilgotnościd)wietrzenie skał ilastych – wywołane zmianami ich nawilgocenia (pochłaniając wilgoć pęczniej)2.Wietrzenie chemiczne – polega na zmianie składu chemicznego skał na skutek działalności wody zawierającej gazy (O, N, N2O2, Cl)
mailto:gula@polnet.cc
Adam Mickiewicz "Dziady część III"