Podmioty polityki zatrudnienia.
Głównymi podmiotami polityki zatrudnienia, a więc organami i jednostkami organizacyjnymi wyznaczającymi cele i zadania oraz podejmującymi przedsięwzięcia związane z realizacją polityki zatrudnienia państwa, są:
Sejm - jako władza ustawodawcza
Prezydent i rząd - władza wykonawcza
Centralne organy administracji państwowej: Rada Ministrów, Minister Pracy i Polityki Socjalnej, Krajowy Urząd Pracy
Organy społeczne o kompetencjach opiekuńczo-doradczych: Naczelna Rada Zatrudnienia oraz wojewódzkie i regionalne rady zatrudnienia
Związki Zawodowe Pracowników i Związki Pracodawców.
Na szczeblu centralnym zadania w dziedzinie organizacji zatrudnienia ciążą przede wszystkim na Ministrze Pracy i Polityki Socjalnej. Jest to organ powołany między innymi w celu sterowania procesami zatrudnienia w makroskali. Minister Pracy i Polityki Socjalnej określa w drodze rozporządzenia organizację, szczegółowe zasady i zakres działania Krajowego Urzędu Pracy oraz wojewódzkich i rejonowych urzędów pracy.
Krajowy Urząd Pracy podlega Ministrowi Pracy i Polityki Socjalnej. Prezes Krajowego Urzędu Pracy jest powoływany i odwoływany przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek Ministra Pracy i Polityki Socjalnej, zaopiniowany przez Naczelną Radę Zatrudnienia.
Do zadań wojewódzkiego urzędu pracy należy w szczególności:
koordynacja działalności rejonowych urzędów pracy na terenie województwa,
opracowywanie analiz i ocen dotyczących problematyki zatrudnienia w województwie,
współdziałanie z wojewódzką radą zatrudnienia w podejmowaniu przedsięwzięć zmierzających do zapobiegania negatywnym dla pracowników skutkom zwolnień oraz ich łagodzenia, a zwłaszcza pozyskiwania miejsc pracy i szkodzenia bezrobotnych,
opracowywanie propozycji do planów Funduszu Pracy oraz sprawozdań z wykorzystania jego środków,
ustalanie zadań dla rejonowych urzędów pracy i limitów środków Funduszu Pracy oraz kontrolowanie ich wykorzystania i wykonania,
przyjmowanie zgłoszeń od osób podejmujących pracę za granicą na podstawie umów zawieranych z pracodawcami zagranicznymi,
wydawanie decyzji w sprawach zatrudnienia cudzoziemców lub wykonywanie przez nich innej pracy zarobkowej,
organizowania pośrednictwa pracy w skali między wojewódzkiej,
współdziałanie z wojewódzkim organem rządowej administracji specjalnej do spraw oświaty w planowaniu i podejmowaniu przedsięwzięć w zakresie szkolenia bezrobotnych oraz w organizowaniu kształcenia zawodowego,
organizowanie i koordynowanie usług poradnictwa zawodowego oraz rozwoju informacji zawodowej na terenie województwa, a także wspieranie działalności klubów pracy.
Główny ciężar w realizacji polityki państwa w zakresie gospodarowania zasobami pracy spoczywa na organach zatrudnienia podstawowego, czyli rejonowych urzędach pracy.
Do zadań kierownika rejonowego urzędu pracy należy w szczególności:
udzielanie pomocy bezrobotnym i innym osobom poszukującym pracy w jej znaczeniu, a także pracodawcom w pozyskiwaniu pracowników,
podejmowanie działań zmierzających do zapobiegania i łagodzenia negatywnych skutków zwolnień z pracy (zwłaszcza pozyskiwania odpowiednich miejsc pracy) oraz organizowanie szkolenia,
rejestrowanie bezrobotnych i innych osób poszukujących pracy, przedstawianie im propozycji zatrudnienia lub szkolenia, propozycji prac interwencyjnych i robót publicznych, a w razie braku takich możliwości wypłacanie uprawnionym zasiłków,
inicjowanie i finansowanie szkoleń, prac interwencyjnych, robót publicznych, zatrudnienia absolwentów,
inicjowanie tworzenia dodatkowych miejsc pracy oraz udzielanie pomocy bezrobotnym w podejmowaniu działalności na własny rachunek,
prowadzenie poradnictwa zawodowego oraz informacji zawodowej dla bezrobotnych i innych osób poszukujących pracy,
wykonywanie kontroli w zakresie przestrzegania przepisów ustawy,
refundowanie wynagrodzeń i składek na ubezpieczenie społeczne młodocianych pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego,
finansowanie dodatków i premii przysługujących pracownikom za wykonywanie obowiązków opiekunów praktyk uczniowskich.
Kierownik rejonowego urzędu pracy wydaje decyzję o:
uznaniu lub odmowie uznania danej osoby za bezrobotną oraz o utracie statusu osoby bezrobotnej,
przyznaniu, odmowie przyznania, wstrzymaniu, wznowieniu wypłaty oraz utracie prawa do zasiłku lub zasiłku szkoleniowego,
obowiązku zwrotu przez bezrobotnego nienależnie pobranego zasiłku szkoleniowego lub kosztów szkolenia,
odroczeniu zwrotu lub rozłożeniu na raty nienależnie pobranego świadczenia,
umorzeniu części pożyczki udzielonej z Funduszu Pracy.
Podstawowym zadaniem rejonowych urzędów pracy jest pośrednictwo pracy. Jego istota polega na udzielaniu pomocy osobom poszukującym pracy w uzyskaniu odpowiedniego zatrudnienia oraz zakładom pracy w znalezieniu odpowiednich pracowników. Pośrednictwo pracy jest wykonywane nieodpłatnie i opiera się na następujących zasadach:
dostępności usług pośrednictwa dla wszystkich osób poszukujących pracy oraz dla pracodawców,
dobrowolności oznaczającej wolne od przymusu korzystanie z usług pośrednictwa pracy przez poszukujących pracy,
równości oznaczającej obowiązek rejonowych urzędów pracy udzielania wszystkim poszukującym pracy pomocy w znalezieniu zatrudnienia, bez względu na ich narodowość, przynależność do organizacji politycznych, społecznych, na płeć, wyznanie i inne okoliczności,
jawności oznaczającej, że każde wolne miejsce pracy zgłoszone do urzędu podawane jest do wiadomości poszukującym pracy:
pracodawcy mają obowiązek na bieżąco informować rejonowe urzędy pracy, właściwe dla siedziby pracodawcy, o wolnych miejscach pracy lub miejscach przygotowania zawodowego,
pracodawca przed zatrudnieniem pracownika obowiązany jest uzyskać od niego oświadczenie o pozostawaniu lub nie pozostawaniu w rejestrze bezrobotnych,
pracodawca zobowiązany jest zawiadomić w formie piśmiennej w ciągu 7 dni właściwy rejonowy urząd pracy o zatrudnieniu osoby zarejestrowanej jako bezrobotna lub o powierzeniu jej innej pracy zarobkowej.
Organem opiniodawczo-doradczym Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawach zatrudnienia jest Naczelna Rada Zatrudnienia. Składa się ona z 24 osób, powołanych w równych częściach spośród przedstawicieli reprezentatywnych organizacji związkowych, organizacji pracodawców, organów administracji rządowej oraz samorządu terytorialnego. Do zakresu Naczelnej Rady Zatrudnienia należy w szczególności:
inspirowanie przedsięwzięć zmierzających do pełnego i racjonalnego zatrudnienia,
opiniowanie planów Funduszu Pracy oraz rocznych sprawozdań z działalności tego Funduszu,
opiniowanie projektów aktów prawnych dotyczących zatrudnienia oraz wnioskowanie w sprawie wydania lub zmiany obowiązujących przepisów,
współdziałanie z wojewódzkimi radami zatrudnienia,
przedstawienie Ministrowi Pracy i Polityki Socjalnej okresowych informacji o swojej działalności oraz o działalności wojewódzkich i rejonowych rad zatrudnienia.
Organami opiniodawczo-doradczymi wojewodów są wojewódzkie rady zatrudnienia. Składają się one z 16 osób, powołanych w równych częściach spośród przedstawicieli działających na terenie danego województwa organizacji związków zawodowych, organizacji pracodawców, organów administracji rządowej oraz samorządu terytorialnego. Przewodniczącym wojewódzkiej rady zatrudnienia jest wojewoda. Do zakresu działalności wojewódzkich rad zatrudnienia należy w szczególności:
inspirowanie przedsięwzięć zmierzających do pełnego i racjonalnego zatrudnienia w województwie,
ocena racjonalności gospodarki środkami Funduszu Pracy,
opiniowanie kierunków kształcenia, szkolenia zawodowego oraz zatrudnienia w województwie,
opiniowanie projektów planów finansowych, opracowywanych przez wojewódzkie urzędy pracy oraz sprawozdań z ich wykonania,
opiniowanie liczby i zasięgu terytorialnego rejonowych urzędów pracy na terenie województwa,
opiniowanie kryteriów wydawania decyzji w sprawach zatrudnienia cudzoziemców lub wykonywania przez nich innej pracy zarobkowej na terenie województwa,
ocena okresowych sprawozdań z działalności wojewódzkich urzędów pracy oraz przedstawianie Naczelnej Radzie Zatrudnienia okresowych sprawozdań i wniosków w sprawach zatrudnienia,
opiniowanie kryteriów przyznawania i umarzania pożyczek z Funduszu Pracy,
opiniowanie kandydatów na stanowisko dyrektora wojewódzkiego urzędu pracy oraz wnioskowanie o jego odwołanie,
delegowanie przedstawiciela do komisji konkursowej w przypadku powoływania wojewódzkiego urzędu pracy w drodze konkursu.
Organami opiniodawczo-doradczymi kierowników rejonowych urzędów administracji ogólnej są rejonowe rady zatrudnienia. Składają się one z 12 osób, powoływanych w równych częściach spośród przedstawicieli działających na terenie rejonu organizacji związków zawodowych, organizacji pracodawców, organów administracji rządowej oraz samorządu terytorialnego. Przewodniczącym rejonowej rady zatrudnienia jest kierownik rejonowego urzędu rządowej administracji ogólnej. Do określenia zakresu działalności rejonowych rad zatrudnienia stosuje się odpowiednio przepisy art. 8 ust. 2 pkt. 1-4 i 7-10.
Członków Naczelnej Rady Zatrudnienia i wojewódzkich rad zatrudnienia powołuje Minister racy i Polityki Socjalnej, natomiast członków rejonowych rad zatrudnienia powołuje wojewoda spośród kandydatów zgłoszonych przez organy i organizacje, o których mowa w ust. 1-3. Kadencja rad trwa cztery lata. (2.
Źródłem finansowania polityki państwa na rynku pracy jest Fundusz Pracy utworzony na mocy ustawy 23.XII.1989r. Dysponentem Funduszu Pracy jest prezes Krajowego Urzędu Pracy. Dwa główne źródła wpływów do Funduszu, to:
dotacje budżetowe (2/3 wpływów)
składki zakładów pracy.
Środki Funduszu Pracy są bardzo skromne w stosunku do planowanych zadań. Nieprawidłowa jest również struktura wydatków Funduszu (np. w 1992r. Wydatki na aktywną politykę państwa stanowiły 4,7% ogólnych wydatków). Proporcje takie wynikają głównie z ustawowych zobowiązań państwa w zakresie wypłaty zasiłków dla bezrobotnych, co w warunkach wysokiego bezrobocia i ograniczonych wpływów do Funduszu musi prowadzić do przeznaczenia większości środków na zasiłki dla bezrobotnych. (3.
por. P.Z.U. 1994, nr 1, Ustawa z dnia 14 grudnia 1994r. „O zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu
por. Gospodarka Narodowa..., s 34.
Kolejnym podmiotem rynku pracy są Związki Pracodawców tj. Izby Gospodarcze, Zrzeszenie Pracodawców, Izby Rzemieślnicze. Organami wykonawczymi pracodawców w zakresie administrowania rynkiem pracy są: zarządy (na szczeblu administracji państwowej) i Zrzeszenie Pracodawców (na szczeblu samorządowym).
Bardzo ważnym i najbardziej wpływowym podmiotem rynku pracy są związki zawodowe pracowników utworzone w celu realizowania swoich interesów ekonomicznych i socjalnych. Posiadają one określone gwarancje prawne samorządności i niezależności od organów administracji państwowej i gospodarczej. Działają w zakładach pracy jak również na szczeblach ponad zakładowych (regionalnym i krajowym). W zakładzie pracy związki zawodowe reprezentują pracowników oraz bronią ich praw i interesów. Zajmują się sprawami zatrudnienia, kształtowania stosunków pracy i świadczeń na rzecz pracowników, bezpieczeństwem, kulturą i higieną pracy, warunkami pracy kobiet i młodocianych, ochroną zdrowia pracowników. Związek realizuje swoje cele poprzez:
zawieranie i wypowiadanie układów zbiorowych pracy oraz innych porozumień pomiędzy związkiem a pracodawcą,
udzielanie pomocy prawnej i podejmowanie interwencji w przypadkach konfliktów między pracownikiem a pracodawcą,
organizowanie samopomocy członków związku, szkolenie związkowe i przekwalifikowania zawodowe,
współdziałanie z organami władzy, administracji państwowej i samorządu terytorialnego,
inicjowanie zmian w przepisach prawa.
Do sporów powstających na tle zawierania porozumień zakładowych i umów zbiorowych mają zastosowanie przepisy ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych. Gwarantują one szeroki wachlarz możliwości dochodzenia przez związki zawodowe swoich racji prawem strajku włącznie.(4.
W skali międzynarodowej podmiotem polityki zatrudnienia jest Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP). Celem jej działania jest likwidacja bezrobocia, prawo rokowań zbiorowych, zakaz dyskryminacji w stosunkach pracy, wolność związkowa, zakaz pracy przymusowej i obowiązkowej. MOP przyjęła ponad 170 konwencji w ciągu swej działalności. W prawach MOP uczestniczy około 170 państw. Polska ratyfikowała dotąd 78 konwencji, dotyczących:
dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu,
wolności związkowej,
polityki zatrudnienia oraz konsultacji w zakresie wprowadzania w życie międzynarodowych norm pracy. Polska bierze udział w naczelnych sesjach MOP, w 1990r został powołany Polski Trójstronny Komitet do spraw współpracy z MOP, w którym reprezentowane są: administracje państwa, związki zawodowe i Konferencje Pracodawców Polskich.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"