„Praca miernikiem wartości człowieka” – czy słusznie? Przedstaw swoje refleksje na ten temat w oparciu o przyk
Polscy pozytywiści nadali pracy rangę czynnika
odradzającego i umoralniającego jednostkę i społeczeństwo. Filozofia pozytywistyczna
traktowała bowiem człowieka jako cząstkę ogółu i przeciwstawiała się indywidualizmowi
w wydaniu romantycznych przywódców. Hasła pracy organicznej i u podstaw,
głoszone przez polskich pozytywistów, nabrały więc głębokiego sensu. Gdy zawiodły
zrywy powstańcze, właśnie praca dla kraju stała się najważniejsza. Ukazywała
zachowanie polskości i podjęcie swoistej walki o utrzymanie ziemi w polskich
rękach, jak również dbałość o warstwy najniższe.
Dla pisarzy pozytywistów praca stała się rzeczywiście
miernikiem wartości człowieka. Możemy to prześledzić chociażby na przykładzie
powieści Elizy Orzeszkowej Nad Niemnem. Autorka podziela pozytywistyczny pogląd
o rozwoju organicznym społeczeństwa opartym na zasadzie harmonijnego wzrostu,
co wymaga
wzajemnej wymiany usług. W ramach tej wymiany
każdy członek społeczeństwa powinien, jej zdaniem, wykonywać przypadającą na
niego cząstkę pracy. Ci, którzy ani pracą własnych rąk, ani umysłu nie
uczestniczą w tym nieustającym procesie tworzenia – są zbędną, martwą częścią
społeczeństwa.
Znaczenie pracy w życiu człowieka podkreśla wprowadzona
do powieści legenda o Janie i Cecylii. Symboliczne znaczenie ma tu nazwisko,
jakie król nadaje rodowi Jana i Cecylii: Bohatyrowicze – od bohaterstwa waszego
wywiedzione. Orzeszkowa zwraca więc uwagę, że bohaterem można zostać nie tylko
na polu bitwy, ale
również jest nim ten, kto każdego dnia, wytrwale
dokłada cegiełkę po cegiełce do gmachu cywilizacji. Dlatego bohaterowie czynni,
ci którzy pracują, jak Kirłowa, Bohatyrowicze czy Benedykt Korczyński zostali
przez pisarkę ocenieni pozytywnie. Justynę i Janka bardziej niż miłość łączy
praca i wspólnota ideałów.
W swojej powieści autorka ukazuje również
zjawiska społeczne i ludzi, których ocenia negatywnie. Bezsensowne wychowanie
uczyniło z pani Emilii Korczyńskiej lalkę salonową. Niepraktyczne, oderwane od
realnego życia wychowanie odbiło się także na życiu Zygmunta Korczyńskiego i
uczyniło z niego prawdziwego pasożyta,
mało dbającego o własny majątek i kraj rodzinny.
A więc pisarka–pozytywistka jasno i wyraźnie wypowiada
się w swojej powieści na temat kryteriów oceny swoich bohaterów. Pozytywni to
przede wszystkim ci, którzy kochają swój kraj rodzinny, pracują w pocie czoła
dla niego i swoich najbliższych.
Lalka B. Prusa przedstawia również bohaterów
pozytywnych, użytecznych dla społeczeństwa, jak również i pasożytów, żyjących
kosztem innych. Ponieważ rodzina nie mogła zapewnić Stanisławowi Wokulskiemu,
głównemu bohaterowi powieści, godziwej edukacji, pracował on i zdobywał pieniądze
sam, aby ukończyć gimnazjum i Szkołę Główną. Mozolnie zgłębiał tajniki wiedzy
przyrodniczej, którą był zafascynowany. Pragnął dokonywać pożytecznych odkryć naukowych.
Został jednak kupcem i to był jego sposób na życie. Rozwijać polską gospodarkę,
robić interesy na wielką skalę – oto jego dewiza. Powieść Lalka ukazuje wielu bohaterów – ludzi cichej
codziennej pracy, którzy dzień po dniu tworzą ota–
czającą ich rzeczywistość.
Podobnie oceniła swoich bohaterów Maria
Dąbrowska w powieści Noce i dnie. Bogumił Niechcic to bohater pozytywny, który
znajduje w pracy szczęście. Jego żona Barbara, romantyczka, żyje wizją świata
innego niż przyziemna codzienność i być może dlatego nie jest całkiem
szczęśliwa.
Podsumowując twórczość pisarzy pozytywistycznych
(i późniejszych), można zatem powiedzieć, że praca uznana została przez nich za
wielką wartość i jedyny miernik oceny człowieka. Trzeba jednak pamiętać, że ukazywali
oni pracę wolnych ludzi, pracujących z wyboru, a nie z nakazu.
Zupełnie inaczej przedstawia Stefan Żeromski
pracę chłopów w swoich wczesnych opowiadaniach. Ich praca to niewolnicza
harówka, która nie tylko nie uszlachetnia, ale wręcz upadla i powoduje
otępienie. Gibałowie z opowiadania Zmierzch to niemal zwierzęta, które od świtu
do zmierzchu pracują w pocie czoła.
Podobnie ukazana jest praca w niemieckich obozach
koncentracyjnych, w których – jak na ironię – znajdował się szyderczy napis u
wejścia: „Praca czyni wolnym...” Medaliony Zofii Nałkowskiej, Opowiadania
Tadeusza Borowskiego, Inny świat Herlinga–Grudzińskiego ukazują, czym była „praca”
w obozach i jaką „wolność”
przynosiła więźniom. Człowiek był tu eksploatowany
do maksimum, dopóki mógł pracować – żył. Niezdolny do pracy, chory, kaleki lub
zbyt młody – był likwidowany. Praca w niewoli nie mogła być więc żadną
wartością, ale stała się jeszcze jedną z metod torturowania, otępiania i zabijania
ludzi.
Myślę, że we współczesnym świecie praca świadczy
o naszym zaangażowaniu i otwartości. Dzięki niej ujawnia się nasza postawa
moralna, a jej skutki są miarą naszej przydatności dla społeczeństwa. Zgadzam
się więc ze słowami prezydenta Stanów Zjednoczonych J. F. Kennedy'ego:
Nie pytaj,
co kraj może zrobić dla ciebie
Zapytaj,
co ty możesz zrobić dla niego...
Mit grecki - pojęcie i podział
Biblia
Literatura parenetyczna; ideał rycerza i władcy, ascety - świętego, oraz kochanka
Quo Vadis
"Treny" J. Kochanowskiego
Topos śmierci w kulturze i sztuce średniowiecza
Adam Mickiewicz „Dziady” cz. II, IV, I
Molier "Świętoszek" - charakterystyka Tartuffe'a
Filozofowie greccy.
Barok - literackie i ideowe wyznanie epoki
Henryk Sienkiewicz „Potop”
Barok - charakterystyka epoki.
„Pan Tadeusz” czyli Ostatni zajazd na Litwie...
Filozofia starożytnej Grecji i Rzymu
Wizja Boga, świata i człowieka...
Prometeizm i mesjanizm w "Dziadach części III" Adama Mickiewicza
Wybrane mity greckie, ich sens oraz ponadczasowy charakter
"Świętoszek” Molier’a – charakterystyka postaci
Porównaj dwie wybrane relacje literackie z życia w obozach