“Oskarżam" Zofii Nałkowskiej a “oskarżam" Tadeusza Borowskiego (w świetle utworów)

Zofia Nałkowska:

- oskarżenie wprost, bez stwarzania fikcji literackiej (w utworze “Medaliony") o bestialskość, a także nieludzkie postępowanie Niemców,

- wyniszczanie biologiczne rasy ludzkiej, masowe, na niespotykaną dotąd skalę genocide,

- traktowanie człowieka jako odpadu lub w najlepszym przypadku półproduktu przemysłowego (choć o niewielkim znaczeniu),

- oskarżenie systemu hitlerowskiego za doprowadzenie normalnych ludzi do upośledzenia moralnego i zabicia godności i solidarności międzyludzkiej oraz wyzwolenie instynktu zabijania obcego w życiu człowieka,

- masowe zdeprawowanie całych narodów, dotyczy ono także inteligencji (np. profesor Spanner).

Tadeusz Borowski:

- stworzenie fikcji literackiej, motywy autobiograficzne pozwalające na lepszy kontakt z czytelnikiem,

- brak wśród ludzi chęci przerwania tragicznego biegu dziejów, który powtarza się ku przestrodze,

- degradacja moralna człowieka w obozie; jest on w stanie myśleć jedynie o przetrwaniu lub szybkiej, bezbolesnej śmierci,

- wykreowanie przez sytuację wojenną i jej wpływ na morale ludzi totalitaryzmów, żyjących także w czasach pokoju,

- brak odwagi, aby sprzeciwić się postępowaniu katów, tak w obozie jak i poza nim, tragiczna, niosąca w sobie samozagładę ludzkości obojętność na “czas pieców i krematoriów",

- ostrzeżenie: opisywane sytuacje mogą się jeszcze wielokrotnie powtarzać; ludzkość nie potrafi wyciągać wniosków z poprzednich, okrutnych wojen; nowe są karą za lekkomyślność i krótkowzroczność,

- wytworzenie przez okupanta złudnej “wolności" poza murami obozów; podporządkowanie się sytuacji stworzonej przez najeźdźcę; pustota życia duchowego; strach przed konsekwencjami walki o własną lub cudzą godność (“Pożegnanie z Marią").