Podana na teatrum przed Królem jego Mścią i Królową jej
Mścią w Jazdowie
nad Warszawą. Dnia 12 stycznia roku pańskiego 1578, na feście u Jego Mści Pana
Podkanclerzego Koronnego.
“Odprawa” - jako
dzieło sztuki dramatyczno-teatralnej - nie jest szczególnie wybitnym
osiągnięciem, ale jest pierwszą po polsku napisaną oryginalną
tragedią.
Temat
utworu został zaczerpnięty z legend o wojnie trojańskiej, ale autor nadał
wydarzeniom koloryt polski, dlatego też już współcześni treść dramatu odczytali
jako bezkompromisowe potępienie samowoli i braku patriotyzmu, a jej zakończenie
jako pobudkę wojenną mającą zachęcić szlachtę do wyprawy na Moskwę.
Streszczenie
Tekst tragedii
poprzedza list Kochanowskiego do Jana Zamoyskiego, który jest odpowiedzią na
prośby magnata, który - jak z odpowiedzi poety wynika - zwrócił się doń z
propozycją zaprezentowania gotowego już dzieła w Ujazdowie, dla uświetnienia
uroczystości weselnych.
Protasis
Prolog
(w. 1-29): monolog Antenora informuje o preakcji: wylądowali greccy posłowie
domagający się zwrotu Heleny. Aleksander podjął knowania mające na celu
przekonanie dostojników o pozostawieniu porwanej w Troi.
Epitasis
Epeisodion pierwsze
(w. 30-67): Aleksander próbuje skłonić Antenora, by i on głosował przeciwko
wydaniu Heleny Grekom. Obaj rozmówcy posługują się przysłowiami, osłaniając w
ten sposób wzajemną niechęć. Rozmowa toczy się w krótkich, jednowierszowych
zdaniach (tj. stichomytia), dowodzących wzburzenia przeciwników. Wreszcie Aleksander
oskarża Antenora, iż ten został przekupiony przez posłów.
Stasimon I
(w. 68-87): “By rozum był przy młodości”, refleksja na temat młodzieńczego
ulegania żądzom prowadzącym do utraty zdrowia, majętności i sławy.
Epeisodion II
(w. 88-160): lament Heleny wyrzekającej na los; kobieta obawia się powrotu do
domu w niesławie. Nadchodzi Stara Pani, pociesza nieszczęśliwą.
Stasimon II
(w. 161-180): “Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie”, dramatyczny i bardzo
surowy w wymowie apel do sprawujących władzę.
Katastasis
Epeisodion III
(w. 181-378): Poseł opowiada Helenie przebieg rady panów trojańskich, która
poparła Aleksandra.
Cytuje słowa króla
zagajającego obrady (w. 197-208); następnie przytacza wywód Aleksandra (w.
210-257) optującego za pozostawieniem w Troi Heleny. Ogarnięty żądzą młodzian
tłumaczy swój występek wolę bogów (Wenus wdzięczna za przyznanie jej palmy
pierwszeństwa w konkursie piękności, obiecała mu rękę Heleny), przytacza
historię Medei i Jazona, by w ten sposób zasugerować słuchaczom, że prawo
odwetu usprawiedliwia jego czyn. Na koniec przypomina dawne krzywdy uczynione
Trojanom przez Greków. Skrupulatny poseł oddaje wiernie również przemowę
Antenora (w.266-302). Rozważny patriota apeluje: “Niechże się Aleksander tak
drogo nie żeni,/ Żeby małżeństwem swoje upadkiem ojczyzny/ I krwią naszą miał
płacić! ...” . Niestety późniejsze wypowiedzi, zwłaszcza porywczego Iketaona
(w.307-348) podburzają do walki. Wreszcie głosując poprzez rozstąpienie się
zadecydowano o pozostawieniu Heleny w Troi.
Katastrophe
Stasimon III (379-382):
krótki czterowiersz o charakterze informacyjnym (odejście niezadowolonych
posłów).
Epeisodion IV
(383-423): monolog Ulisesa rozpoczynający się słowami “O nierządne królestwo o
zginienia bliskie” oraz pełna bólu i zawziętości skarga skrzywdzonego
Menelaosa.
Stasimon IV
(424-464):pełna patosu, wspaniała pieśń “O białoskrzydła, morska pławaczko...”,
pełna przenośni i mówień, napisana wierszem białym.
Epeisodion V
(465-556): rozmowa rozważnego Antenora z Priamem w której apeluje o
przygotowanie miasta do obrony; proroctwo córki królewskiej, Kasandry nasycone
straszliwymi obrazami upadku Troi.
Stasimon V
(557-558): zalecenie wyprowadzenia oszalałej panny
Epilog
(559-605): apel Antenora, by król wysłuchał proroctwa córki; przybycie Rotmistrza
z wiadomością o zbliżających się oddziałach greckich. Utwór kończy znamienne
wezwanie Antenora: “Na każdy rok nam każą radzić o obronie;/ Ba, radźmy też o
wojnie, nie wszystko się brońmy:/ Radźmy, jako kogo bić; lepiej, niż go
czekać!”
Dramat tragedia
klasyczną
1. Zachowana
zasada trzech jedności: — akcji (jednowątkowość), — miejsca (wydarzenia toczą
się przed pałacem królewskim), — czasu (jest dłuższy niż czas spektaklu, ale
mieści się w granicach jednej doby i biegnie bez luk, choć ulega przyspieszeniu
w przerwach wypełnionych stasimonami).
2. fabuła
zaczerpnięta z mitologii (mitu o wojnie trojańskiej)
3. tematem
jest konflikt między jednostką a państwem (Kochanowski staje po stronie
państwa),
4. dramat
racji moralnych i politycznych reprezentowanych przez poszczególne postacie
(Aleksander - Antenor).
Mit grecki - pojęcie i podział
Biblia
Literatura parenetyczna; ideał rycerza i władcy, ascety - świętego, oraz kochanka
Quo Vadis
"Treny" J. Kochanowskiego
Topos śmierci w kulturze i sztuce średniowiecza
Adam Mickiewicz „Dziady” cz. II, IV, I
Molier "Świętoszek" - charakterystyka Tartuffe'a
Filozofowie greccy.
Barok - literackie i ideowe wyznanie epoki
Henryk Sienkiewicz „Potop”
Barok - charakterystyka epoki.
„Pan Tadeusz” czyli Ostatni zajazd na Litwie...
Filozofia starożytnej Grecji i Rzymu
Wizja Boga, świata i człowieka...
Prometeizm i mesjanizm w "Dziadach części III" Adama Mickiewicza
Wybrane mity greckie, ich sens oraz ponadczasowy charakter
"Świętoszek” Molier’a – charakterystyka postaci
Porównaj dwie wybrane relacje literackie z życia w obozach