“Nieboska Komedia” typ dramatu.
1. “NK” jako dramat romantyczny:
zerwanie z klasyczną zasadą trzech jedności(czasu - pojawia się rozbieżność czasowa między I częścią, a częścią II (10 lat); miejsca : okopy Św. Trójcy, szpital, lochy podziemne; akcji - kilka wątków)
brak zasady decorum(odpowiedniości stylu, tematu i bohatera)
fragmentaryczność tekstu (luźna struktura)
synkretyzm gatunkowy( łączenie różnych rodzajów lit: liryki, epiki, dramatu)
mieszanie scen realistycznych z wizyjnymi świadczące o przeplataniu się świata realnego z metafizycznym(głosy, Dziewica, Anioł, Orzeł)
kreacja bohatera romantycznego(różni się od Konrada i Wertera)
a) jego miłość ma szansę na przetrwanie, ponieważ zawarł małżeństwo z kobietą, którą
kochał; uwieńczenie miłości; potomek poety - Orcio
hr. Henryk walczy w obronie jednej grupy społecznej - arystokracji, której był
przywódcą; w obronie własnej idei, a nie całej Ojczyzny
popełnia samobójstwo(często przyszłość typowych boh. rom. Była nieznana lub dwuznaczna; często samobójstwo ich miało wymiar symboliczny; tu zabija się w końcowych partiach utworu)
metamorfoza (realnie umotywowana fabułą) - bohater staje na czele arystokracji
negatywne czyny bohatera, jego stosunek do rodziny, nie są umotywowane poświęceniem dla wielkiej idei (tak jak u Konrada Wallenroda)
brak konkretnego określenia czasu historycznego - daje to ogólny wymiar rozważań o ponadhistorycznej rewolucji
2. Dramat społeczny :
a) akt trzeci
b) rewolucja jako czynnik niszczący {(patrz “Historiozofia w NK”)}
c) ostrzeżenie przed rewolucją; rewolucja jawi się jako piekło na ziemi, jako przerażająca, krwawa, szatańska potęga niszczenia
d) {patrz(obóz arystokratyczny, obóz rewolucjonistów, stanowisko Pankracego i hr. Henryka)- nie widzę sensu “zabierania komuś chleba”}
Część druga utworu, tak zwany dramat społeczny, to obraz rewolucji powszechnej. Arystokraci i bogaci bankierzy prowadzą walkę z rewolucjonistami. Arystokratami dowodzi hrabia Henryk, na czele obozu rewolucji stoi Pankracy. Arystokracja - hrabiowie, książęta różnej narodowości - to ludzie tchórzliwi, myślą tylko o ratowaniu własnego życia, nawet za cenę honoru, pozbawieni godności osobistej. O całkowitej degradacji arystokracji mówi Pankracy w trakcie rozmowy z hrabią Henrykiem: "Ów starosta, baby strzelał po drzewach i Żydów piekł żywcem - Ten z pieczęcią w dłoni i podpisem - kanclerz - sfałszował akta, spalił
archiwa, przekupił sędziów, trucizną przyśpieszył spadki - stąd wsie twoje, dochody, potęga. - Tamten, czarniawy, z ognistym okiem, cudzołożył po domach przyjaciół - ów z runem złotym, w kolczudze włoskiej, znać służył u cudzoziemców - a ta pani blada, z ciemnymi puklami, kaziła się z giermkiem swoim - tamta czyta list kochanka i śmieje się, bo noc bliska - tamta, z pieskiem na robronie, królów była nałożnicą. Stąd wasze genealogie bez przerwy, bez plamy. (...) Głupstwo i niedola kraju całego - oto rozum i moc wasza. Ale dzień sądu bliski i w tym dniu obiecuję wam, że
nie zapomnę o żadnym z was, o żadnym z ojców waszych, o żadnej chwale waszej". Hrabia Henryk stara się oczywiście odrzucić zarzuty Pankracego, przypominając, że to szlachta broniła wiary, tradycji, religii, granic, opiekowała się chłopami.
3. Dramat rodzinny :
W życie rodzinne Hrabiego Henryka wdarła się poezja i ona jest tu pierwszoplanowym zagadnieniem, ona rozbiła związek Mąż - Maria. Tym niemniej mamy do czynienia z typowym romansowym trójkątem: Mąż - Żona - “Kochanka”. Ta trzecia, zwana “Dziewicą” może mieć kilka znaczeń. Może to być uosobienie romantycznej miłości, której nie zaspokaja prozaiczna żona. Może to być uosobienie poezji - sfery odciągającej człowieka od zwykłości i codzienności życia. Tak czy owak - jako trzecia siła wkracza pomiędzy dwoje ludzi i rozbija ich związek. Skutki są tak fatalne, że nie można ich naprawić nawet przy największej woli. Zwraca uwagę wymiar moralny tego wątku, który przecież rozważa tak typowo ludzkie “przygody” jak wielka miłość, ślub, proza życia, pragnienie ucieczki, zdrada zazdrość. Z pewnością anioł, dobro, a tym samym pochwała stoją po stronie rodziny i małżeństwa, a Dziewica reprezentuje zło i fałsz. Wybór i umiejętność oceny są dylematem poety. Najbardziej zaś zastanawia fakt, że przecież dzieło swoje początkowo zadedykował Z. Krasiński Joannie Bobrowej - damie swego serca, a zarazem małżonce pana Bobra-Piotrowskiego. W dramacie rodzinnym hrabia Henryk występuje jako Mąż. Przedstawiony jest
jako poeta oderwany od życia, nie umiejący docenić jego wartości, żyjący we własnym świecie poezji i marzeń. To oderwanie od życia, pogoń za złudnym marzeniem przynosi wiele nieszczęść. Żona doprowadzona zostaje przez Męża do obłędu, a potem do śmierci. W dramacie rodzinnym ukazując postawę Męża skrytykował poeta poezję romantyczną, oderwaną od wczesnej
rzeczywistości. Poetę romantycznego przedstawił Krasiński jako egoistę, bezkrytycznie uwielbiającego poezję. Tak właśnie postępuje Mąż, który zapytany przez Dziewicę-poezję: "Pójdzieszli za mną, w którykolwiek dzień przylecę po ciebie ?" odpowiada: "o każdej chwili twoim jestem". Piękna Dziewica-poezja okazuje się złudną marą, a jej bezgraniczne uwielbienie
jest źródłem nieszczęść romantycznego poety, który widzi dramatyczną sprzeczność między życiem poety a uprawianą przez niego poezją. Ta sprzeczność, sformułowana w słowach: "przez ciebie płynie strumień piękności, ale Ty nie jesteś pięknością" stanowi źródło tragizmu romantycznego poety.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"