Wyszukiwarka:
Artykuły > Wypracowania >

“Jeśli masz dwie drogi do wyboru wybieraj zawsze trudniejszą dla siebie” - postulat heroizmu moralnego w literaturze





 

 

 

I Wiek XX - czasem gwałtownych przemian społeczno-politycznych wpływających na kształtowanie się światopoglądu, kanonów postępowania i wartości.

1.

 

- Europa na przełomie wieków:

a) nastroje katastroficzne związane z fin de siecle,

b) dynamika sytuacji społeczno-politycznej,

     

  • niepewność jutra związana ze wzrostem nastrojów pełnych wrogości i niechęci,
  • bezrobocie, kryzysy gospodarcze, spadek wartości pieniądza,
  • konflikty klasowe mające swoje podłoże w wyzysku najbiedniejszych warstw społeczeństwa,

c) nastroje niepodległościowe oraz narodowowyzwoleńcze,

     

     

  • I
    • wojna światowa -> Polska jako suwerenne państwo pod wieloletnim nieistnieniem,

- Ludzkość wobec zawieruchy wojennej

a) obrona zagrożonej ojczyzny - przykłady męstwa oraz poświęcenia dla sprawy,

b) życie w okupowanym kraju - filozofia pracy i przetrwania

“Patriotyczne jest źle pracować bo pracodawcą jest Niemiec.”

c) wykształcenie określonej postawy moralnej sposobem na przetrwanie piekła obozowej rzeczywistości,

- Budowa nowej, powojennej rzeczywistości, kreowanie nowego sposobu życia oraz podstaw moralnych

     

  • dzieła literackie zawierające moralne pouczenia i dylematy
  • literatura skarbnicą wartości,

2.

- Poszukiwanie nowej drogi w sposobie zaistnienia w społeczeństwie, próba odnalezienia wartości, które mogłyby stać się podstawą egzystencji i działania,

- Poświęcenie jako miernik wartości człowieka,

- Rezygancja z egoizmu, narcyzmu, pragnienie zaspokojenia własnych potrzeb na rzecz umiłowania człowieka, filantropii i bezinteresowności

3. HEROIZM MORALNY jako przykład poszukiwania właściwej drogi w otaczającej rzeczywistości.

a) polegający na bohaterstwie, męstwie i śmiałości w wyznawaniu prawd i wartości moralnych,

b) napotykający na przeszkody wynikające ze schematów myślowych, popularnych kanonów zachowań lub okoliczności,

c) budzący zaniepokojenie, podziw lub wrogość,

d) będący poszukiwaniem sensu życia i granicy pomiędzy dobrem a złem.

 

 

II. “Jeśli masz dwie drogi do wyboru wybieraj zawsze trudniejszą dla siebie” - postulat heroizmu moralnego w literaturze XX wieku.

1. Twórczość Żeromskiego niosąca posłannictwo duchowe propaguje młodopolski model zachowań

     

  • ofiarność w walce o wyzwolenie narodu połączona ze sprzeciwem wobec nierówności i krzywdy społecznej,
  • heroiczny bunt człowieka wobec rzeczywistości,
  • próba odbudowy, na różnych płaszczyznach, niepodległego szczęścia ojczyzny,

a) walka o wyzwolenie ojczyzny wbrew zaborcy, prowokacjom oraz wewnętrznemu rozłamowi w społeczeństwie,

     

  • pragnienie bycia do końca wiernym ojczyźnie i rodakom,

- Ofiarność i determinacja Szymona Winrycha z opowiadania “Rozdziobią nas ...”,

- Krytyka rezygnacji i lojalizmu - postać księcia Odrowąża w “Wiernej rzece”,

b) walka z zakłamaniem, wyzyskiem i uciskiem społecznym mimo braku oparcia i poparcia w najbliższym otoczeniu,

c) próby zdemaskowania różnych objawów podłości i marazmu społecznego.

- Doktor Piotr walczący o dobro ogółu, prawda i uczciwość kosztem szczęścia osobistego; jego sprzeciw wobec egoizmu klas posiadających wyniszczających lud (również “słowo o bandosie”)

d) próba walki z chorobami, fizycznym i duchowym skalaniem człowieka,

- P. Stanisława Bozowska (boh. “Siłaczki”) wierząca w ideały, pragnąca krzewić dobro i wiedzę za wszelką cenę,

- Doktor Judym z “Ludzi bezdomnych” stawiający dobro ogółu ponad wszystko,

2. II-ga wojna światowa okresem próby oraz trudnych życiowych przeszkód

- próba ocalenia człowieczeństwa jako jedynej wartości, o którą warto walczyć, dla której warto się poświęcać

“Aby wypełnić ludzkie serca wystarczy walka prowadząca ku szczytom.” A. Camus “mit Syzyfa”

a) poprzez ocalenie wartości narodowych

 

- Greczynki śpiewające hymn narodowy, czerpiące z niego siłę i nadzieję (“Wiza” - Z. Nałkowska)

“To nie była siła fizyczna

To była siła tęsknoty i pragnienia”

b) ocalanie człowieczeństwa za cenę istnienia

- “Przy torze kolejowym” Z. Nałkowska -> ukazanie postawy jednostek; - mężczyzna odbierający życie rannej kobiecie -> działanie uznane za najwyższy akt łaski i woli

- kobieta zbierająca martwe niemowlęta i dziewczyna decydująca się na śmierć - mimo iż jej ocalenie w obozie będzie bardzo prawdopodobnym - bohaterki opowiadania “U nas w Auschwitzu” Borowskiego ratujące godność poprzez wybranie sposobu śmierci, stanowienia samemu o sobie.

“W tym świecie można zachować człowieczeństwo za cenę istnienia”

- Natalia Lwowna - “Inny świat” Grudzińskiego

     

  • ponawiane próby samobójcze aby zakończyć koszmar obozowego życia,
  • “Ostatecznie należy się tylko do samego siebie - przynajmniej w wyborze rodzaju i czasu śmierci”

- Hanna Krall - “Zdążyć przed Panem Bogiem”: powstańcy zmuszeni do “dokonania wyboru między życiem a śmiercią” będącą “ostatnią szansą zachowania godności”

     

  • lekarka podająca dzieciom truciznę (oczekująca na rozstrzelanie); samopalenie (siedzenie na murach getta); kobieta mająca możliwość ocalenia dzięki “numerkowi”, wybierająca śmierć przy boku matki
  • pragnienie godnej śmierci, “mężnej śmierci” w “Początku” A. Szczypiorskiego: Hemo i jego ojciec - Jerzy Fichtenblaum

c) ocalenie człowieczeństwa poprzez miłość do drugiego człowieka, niesienie pomocy, litość i współczucie,

- “Dzieci i dorośli w Oświęcimiu” Z. Nałkowskiej - lekarz ratujący małych chłopców, ryzykujący utratą zdrowia a nawet życia,

- “Człowiek jest mocny” - postawa chłopa, który bezinteresownie udziela pomocy zbiegłemu Żydowi,

- “godność człowieka naprawdę leży w jego uczuciu” T. Borowski “Pożegnanie z Marią” - uczucie, miłość, podtrzymujące przy życiu głównego bohatera, stanowiące jedyny cel i sens,

- poczucie solidarności; więzi, udzielanie sobie wzajemnej pomocy, która pomogła przetrwać: “Jeden dzień ...” - A. Sołżenicyna

“Przecież ten sąsiad każdy twój kęs liczy, choćbyś całkiem nie miał sumienia, złamiesz się, dasz”

- “Zdążyć przed Panem Bogiem” - H. Krall

     

  • miłość, będąca sposobem na przetrwanie
  • “Otóż być z kimś, to była w getcie jedyna możliwość życia”

- pomoc w ocalaniu ludzi z powołania (siostra Weronika), obowiązku (sędzia Romnicki), z ludzkiego odruchu (Filipek), z przyjaźni (Pawełek) i miłości (Jerzy Fichtenblaum): bohaterowie “Początku” A. Szczypiorskiego

- Dr Rieux - poświęcający swój czas, zdolności i siły dla ratowania “zadżumionych”

 

- Rambert - rezygnujący z ucieczki, nie chce być “samym tylko szczęśliwym”

- ojciec Panelaux - czyniący dobro w imię służby człowiekowi oraz Tarrou i Grand : bohaterowie “Dżumy” A. Camusa udowadniający swoją postawą, iż prawdziwe szczęście oraz pełnię człowieczeństwa zdobywa się poprzez pomoc najbardziej potrzebującym

     

  • “Trzeba tylko iść naprzód w ciemnościach, trochę na oślep, próbować czynić dobrze.”

d) próba ratowania człowieczeństwa poprzez męczeństwo i wyrzeczenia:

- Dwojra Zielona pragnąca przetrwać za wszelką cenę, znosząca największe cierpienia “aby dać świadectwo prawdzie” - Z. Nałkowska

- “aby w miejsce pokonanej litości rozdmuchać w stygnącym popiele swojego życia wysoki płomień z ostatniej iskierki człowieczeństwa”

     

  • postawa Michała Aleksiejewicza Kostylewa w “Innym świecie” - G. Herlinga Grudzińskiego, którego sposobem na uratowanie człowieka w sobie było dobrowolne męczeństwo,

- głodówka Polaków z “Innego świata” - G.H.Grudz., będąca wyrzeczeniem graniczącym z bohaterstwem, jako próba wzmocnienia wewnętrznej siły wypływającej z odwagi, męstwa i wytrzymałości

3. Poezja XX-go wieku jako oręże w walce ze stereotypami i stagnacją

A. Nawołująca do aktywnego kształcenia swojego życia, odwagi i wytrwałości w wyznawaniu swoich poglądów i obrony ideałów

“Nie jesteś jednak tak bezwolny

A choćbyś był jak kamień polny

Lawina bieg od tego zmienia

możesz, więc wpłyń na bieg lawiny” Cz. Miłosz

- “Przesłanie pana Cogito”; nakaz:

a) bycia wiernym do śmierci,

b) sprzeciwu wobec przemocy; poniżenia, mimo ograniczonych możliwości a nawet bezsilności,

 

c) pogardy dla zdrajców, katów i tchórzy

- “Pan Cogito o postawie wyprostowanej”

     

     

  • krytyka bierności: pogodzenia z rzeczywistością; postawa pana Cogito przykładem pragnienia zachowania własnej tożsamości, nawet za cenę życia,
 

- “Pan Cogito - powrót”

     

     

  • realizacja marzenia jakim jest powrót do rodzinnego kraju mimo grożących konsekwencji

- “Potęga smaku” - odmowa, niezgoda i upór wypływające z poczucia estetyki,

- “Traktat moralny” Cz. Miłosza - konieczność wypełnienia życia celem i wartością; karygodne staje się uginanie przed innymi ludźmi prowadzące do zmiany punktu widzenia, poglądów lub zasad; wezwanie do aktywności i kreowania swojego życia,

- “Campo di Fiori” - poeta podejmuje walkę ze znieczulicą, aby nie powtórzyły się nigdy akty okrucieństwa

“Kiedyś na nowym Campo di Fiori bunt wznieci sława poety”

- “Przedmowa do tomu Ocalenie” - poeta zauważa konieczność nadania sensu życia i poezji poprzez postawienie przed sobą wyższego celu

- “Św. Szymon Słupnik” - St. Grochowiaka; ukazuje poetę czerpiącego siłę w buncie przeciwko zakłamaniu, hipokryzji i sztuczności

“Powołał mnie Pan na bunt”

B. Postulat hołdowania wartościom moralnym mimo pewnych stereotypów, ciasnoty umysłowej, przeciwnościom losu. Honor i poczucie własnej wartości

- “Dlaczego klasycy” - Zb. Herbert; krytyka współczesnych i ich tchórzostwa w przyznawaniu się do porażki, słabości; poeta zarzucający małość i zapomnienie wielkich słów,

- “Przesłanie pana Cogito” - nakaz postawy wyprostowanej, silnego kręgosłupa moralnego, krytyka dumy, samouwielbienia, zarozumiałości, egoizmu, wygodnictwa i oschłości

- “Pan Cogito o postawie wyprostowanej” - poeta ukazujący głównego bohatera jako jedynej ostoi wartości moralnych w zagrożonym mieście, który sam skazuje się na unicestwienie będąc tym, czym jest

 

III. “Człowiek nosi w sobie większego od siebie” - A. Saint-Exupery

- literatura XX-go wieku dowodem na odwieczne pragnienie człowieka stanowienia o sobie oraz otaczającej rzeczywistości, nawet kosztem niewyobrażalnych wyrzeczeń:

 

- próba uratowania własnej tożsamości poprzez walkę, uczucie, poświęcenie,

- zdolność do poświęcenia szczęścia osobistego, zdrowia i życia dla wytyczonego celu,

- próba zrozumienia, podziw dla jednostek, których postępowanie staje się przykładem dla innych,

- krytyka ucieczki przed dokonaniem wyboru lub wyboru drogi łatwiejszej i bezpieczniejszej,

- walka ze słabościami, przeciwnościami, wrogiem tkwiącym w człowieku lub przybierającym materialne kształty jako nierozerwalny element życia każdego z ludzi.