Źródła finansowania MSP
1. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA MAJĄTKU OBROTOWEGO
1.1. STRATEGIE FINANSOWANIA MAJĄTKU OBROTOWEGO
Kluczową kwestią w zarządzaniu majątkiem obrotowym jest nie tylko ustalenie wielkości i struktury poszczególnych składników tego majątku, ale także źródeł ich finansowania.
W decyzjach strategicznych firmy jednym z najważniejszych problemów jest prawidłowe kształtowanie struktury kapitału, a więc zachowanie odpowiednich proporcji pomiędzy źródłami finansowania głównych składni¬ków aktywów, jakimi są majątek trwały i obrotowy.
Decyzje strategiczne, odnoszące się w głównej mierze do procesów inwestycyjnych, wyznaczają w zasadzie strukturę finansowania aktywów trwałych, jednakże poprzez ich powiązanie z aktywami obrotowymi, określają one także ogólne ramy struktury źródeł finansowania aktywów obrotowych.
Ogólną strukturę finansowania majątku firmy można zobrazować w sposób następujący:
Rys. 1. Ogólna struktura majątku i kapitału firmy.
Z przedstawionego powyżej schematu wynika, iż majątek przedsiębiorstwa jest finansowany w odpowiednich proporcjach przez kapitał własny i obcy, który z kolei dzieli się, w odpowiednich proporcjach, na zobowiązania długo- i krótkoterminowe. Oczywiście proporcje te mogą być różne w każdej firmie i zależą od wielu czynników, np. przynależności do branży, wielkości firmy, kosztu kapitału itd. Kapitał własny wraz z zobowiązaniami długo-terminowymi stanowią kapitał stały (nazywany też długoterminowym), natomiast zobo¬wiązania krótkoterminowe stanowią kapitał krótkoterminowy.
Ze schematu wynika także, iż majątek obrotowy jest finansowany przez kapitał krótkoterminowy i część kapitału stałego, w ramach którego może to być kapitał własny lub obcy w postaci zadłużenia długoterminowego.
Rozpatrując źródła pokrycia majątku obrotowego, należy mieć na uwadze zmiany jego ogólnej wartości i struktury w krótkich okresach, pod wpływem np. czynników sezonowych, które mogą zwiększać lub zmniejszać sprzedaż, koniunktury, inflacji etc. Przez cały okres obrachunkowy firma jest zmuszona utrzymywać pewną wielkość aktywów obrotowych na stałym, np. minimalnym poziomie. Wychodząc z tego założenia można więc dokonać podziału majątku obrotowego na część stałą i zmienną. Część pierwszą stanowi względnie stały poziom aktywów obrotowych, nie zmieniający się nawet w przypadku okresowych zmian sprzedaży, np. służący do utrzymania sprzedaży lub produkcji na minimalnym poziomie, bądź też dla regulacji niektórych zobowiązań. Natomiast część druga zmienia się wraz z okresową zmianą sprzedaży lub produkcji powyżej minimalnego poziomu, tzn. wzrasta w okresie wzmożonej sprzedaży lub przygotowania się do sezonu oraz zmniejsza po zakończeniu tych okresów.
Taki sam podział można przeprowadzić w odniesieniu do kapitału finansującego ten majątek, tzn. do kapitału obrotowego (rys. 1). Tak więc kapitał obrotowy (albo inaczej zapotrzebowanie na kapitał finansujący aktywa obrotowe) składa się także z części stałej i zmiennej. Stała część tego kapitału przypisana jest zobowiązaniom utrzymującym się na pewnym niezmiennym poziomie w wyniku powtarzania się określonych procesów, np. spłaty istniejących zobowiązań i zaciągania nowych. Z kolei zmienną część kapitału obrotowego możemy przypisać zobowiązaniom bieżącym zmieniającym się wraz ze zmieniającą się częścią aktywów obrotowych. Opisaną wyżej strukturę źródeł finansowania przedstawia rysunek 2.
Rys. 2. Struktura zapotrzebowania na kapitał
Powyższy rysunek prezentuje strukturę finansowania majątku obrotowego. Wynika z niego, iż majątek ten może być pokryty prawie w całości przez kapitał stały lub też w odpowiedniej proporcji przez kapitał stały i krótkoterminowy, który finansuje zmienną część środków obrotowych. Jeżeli firma zwiększa udział kapitału stałego w finansowaniu majątku obrotowego, to wiadomo, iż kredytowanie poprzez zadłużenie długoterminowe kosztuje więcej niż korzystanie z kredytów krótkoterminowych. Pozytywną cechą podwyższania tego udziału jest umacnianie standingu finansowego, czyli zdolności płatniczej. Wadą takiego postępowania, w sytuacji gdy kapitał stały będzie się składał w zdecydowanej większości ze środków własnych przedsiębiorstwa, może być pomniejszenie potencjalnych korzyści płynących z zastosowania dźwigni finansowej. W przypadku odwrotnym, tzn. gdy firma zwiększa udział kapitałów krótkoterminowych w finansowaniu majątku obrotowego, wzrasta szansa na osiągnięcie wyższe-go zysku, bo koszt korzystania z kapitału krótkoterminowego jest niższy. Taki sposób finansowania zwiększa jednakże ryzyko utraty płynności. Np. w sytuacji nieoczekiwanego załamania sprzedaży zabraknie gotówki na regulację terminowych płatności. Mogą wystąpić trudności z szybkim uzyskaniem dodatkowych funduszy, co spowoduje powstanie napięć w stosunkach płatniczych z klientami.
Każdej strukturze finansowania środków obrotowych przyporządkowane jest więc pewne ryzyko. W zależności od jego poziomu można wyróżnić trzy strategie finansowania majątku obrotowego, tzn.: konserwatywną (zacho¬wawczą), umiarkowaną i agresywną (dynamiczną).
Konserwatywna strategia finansowania majątku obrotowego firmy, zwana także zachowawczą lub bezpieczną minimalizuje ryzyko finansowe i związaną z nim utratę płynności. Jej istota sprowadza się do tego, iż prawie cały stan środków obrotowych jest finansowany kapitałem stałym. Oznacza to, iż majątek trwały oraz maksymalny poziom środków obrotowych powinny być finansowane poprzez środki własne i długoterminowe środki obce (np. kredyt bankowy). Zakłada się również, iż zwiększone zapotrzebowanie na środki finansowe wynikające z potrzeb sezonowych (a więc zmienna część środków obrotowych) winno być pokryte kapitałem pochodzącym ze źródeł długoterminowych. W przypadku natomiast przejściowej nadwyżki środków pieniężnych zakłada się ich lokowanie w korzystnie oprocen¬towane papiery wartościowe przynoszące wyższy dochód niż z przetrzymywania gotówki na rachunku bieżącym. Wszystkie działania w ramach tej strategii podporządkowane są zasadzie minimalnego korzystania z kredytu krótko¬terminowego i utrzymywania, czasami nawet zbyt wysokiej, płynności w firmie. Wprawdzie działanie takie uniezależnia przedsiębiorstwo od podaży kredytów krótkoterminowych, ale jednocześnie prowadzi do wzrostu kosztów finansowych, ze względu na fakt, iż kredyt długoterminowy oprocentowany jest wyżej od kredytu krótkoterminowego. Poza tym w strategii tej nie wykorzystuje się możliwości jakie stwarza, zastosowanie dźwigni finansowej.
Całkowicie przeciwstawną jest strategia agresywna, zwana też dynamiczną. Wychodzi ona z założenia, iż kapitałem stałym firma winna finansować swój majątek trwały, a środki obrotowe winny mieć swe źródło w kredycie krótkoterminowym. Celem tej strategii jest maksymalizacja zysku w stosunku do wielkości kapitału własnego, czyli stopy zwrotu z kapitału. Wygospodarowanie większego zysku jest możliwe dzięki obniżce kosztów finansowania aktywów. Korzystanie z kredytu krótkoterminowego jest bo-wiem tańsze niż finansowanie kredytem długoterminowym. Poza tym w ta-kim postępowaniu wykorzystuje się pozytywne efekty działania dźwigni finansowej. Strategia dynamiczna wprowadza jednakże do firmy wysoki stopień ryzyka finansowego i może szybko narazić ją na utratę płynności. Zjawisko to może wystąpić zwłaszcza przy nieoczekiwanym spadku wpływów ze sprzedaży, zmniejszeniu podaży kredytów krótkoterminowych czy wzroś¬cie ich oprocentowania. Jest ona dobra dla menedżerów lubiących ryzyko, ponie¬waż przy wysokim jego poziomie strategia ta może sprzyjać maksymalizacji zysku.
Poza omówionymi wyżej ekstremalnymi podejściami do finansowania środków obrotowych jest jeszcze strategia umiarkowana, zwana też harmonijną bądź strategią równowagi. Wychodzi ona z założenia, iż stałą część majątku obrotowego należy finansować kapitałem stałym, natomiast zmienna część tego majątku winna być pokryta kredytem krótkoterminowym (zobowiązaniami bieżącymi). Jej pozytywnym efektem jest dążenie do dostosowania długości okresu kredytowania się krótkoterminowym kredytem bankowym do potrzeb finansowania danego składnika aktywów obrotowych wynikających z okresu „jego życia”. Dla przykładu, jeżeli firma gromadzi za-pasy wyrobów gotowych, które zamierza sprzedać za dwa miesiące, to kredyt bankowy zaciągnięty na ich sfinansowanie winien także opiewać na ten sam okres. W strategii tej następuje synchronizacja w czasie strumieni wpływów z wydatkami, co umożliwia zachowanie płynności. W praktyce upłynnianie zapasów może się wydłużyć ponad okres, na jaki przedsiębiorstwo zaciągnęło kredyt bankowy dla ich sfinansowania. Jest to jednakże strategia, która stara się optymalizować wzajemną relację pomiędzy ryzykiem finansowym a zyskiem, na który pozytywnie oddziaływuje finansowanie się tańszym kredytem krótkoterminowym w stosunku do długoterminowego.
Istotnym elementem różnicującym strategie finansowe jest relacja, a w zasadzie wybór, między kredytowaniem krótko- i długoterminowym, co wpływa na stopień zyskowności kapitału własnego i płynności finansowej. Przy ich rozpatrywaniu trzeba mieć na uwadze fakt, iż część zobowiązań firmy mających charakter stały, np. z tytułu odroczonych płatności podatkowych czy za dostawę materiałów, bądź surowców, zmniejsza ogólne zapotrzebowanie na kapitał.
Dokonując wyboru pomiędzy tymi dwoma rodzajami kredytowania środków obrotowych należy zwrócić uwagę na następujące elementy:
kredyt krótkoterminowy jest z reguły niżej oprocentowany od kredytu długoterminowego, ponieważ stopa oprocentowania kredytów ma tendencje do wzrostu wraz z wydłużaniem okresu kredytowania,
przy kredycie długoterminowym firma nie jest narażona na wahania stopy procentowej, ponieważ odsetki naliczane są zazwyczaj według stałej stopy procentowej. Kredyt krótkoterminowy jest oprocentowany według bieżącej stopy, która może się zmieniać w zależności od sytuacji rynkowej,
procedura przyznawania kredytu krótkoterminowego jest z reguły mniej czasochłonna niż długoterminowego, głównie za względu na uprosz¬czoną analizę finansową i mniej rygorystyczne wymogi zabezpieczenia,
korzystanie z kredytu krótkoterminowego jest bardziej elastyczne niż finansowanie się kredytem długoterminowym, ponieważ wysokość tego
pierwszego może być dopasowana do aktualnych potrzeb firmy.
Oceniając oba powyżej scharakteryzowane rodzaje kredytów w finansowaniu aktywów obrotowych można stwierdzić, iż kredyt długoterminowy cechuje mniejsze ryzyko zmian stopy procentowej. Natomiast korzystając z kredytu krótkoterminowego oprócz tego ryzyka firma może również mieć obawy jego nieterminowej spłaty, zwłaszcza przy wystąpieniu odchyleń w realizacji sprzedaży w stosunku do wielkości planowanej. Utrata zdolności kredytowej przedsiębiorstwa skutkuje pogorszeniem jego wiarygodności w banku oraz u wierzycieli, czego następstwem jest ograniczenie możliwości dalszego zaciągania długu i wystąpienia poważnych problemów z płynnością. Nasilanie się takich problemów w ostatecznym rezultacie może się również zakończyć bankructwem firmy. Dla „zdrowej” sytuacji finansowej firmy ważne jest zachowanie odpowiednich proporcji pomiędzy wielkością długu krótko- i długoterminowego w całkowitej kwocie wszystkich źródeł finansowania majątku obrotowego.
1.2. PODSTAWOWE ŹRÓDŁA KRÓTKOTERMINOWEGO FINANSOWANIA
Przez krótkoterminowe źródła finansowania rozumiemy wszystkie te zobo¬wiązania, których termin uregulowania (płatności) upływa w ciągu jednego roku od momentu ich powstania (lub też nieprzekraczające cyklu kapitału obrotowego w przypadku, gdy cykl ten jest dłuższy od 1 roku). Do ich podstawowych form zalicza się stałe zobowiązania przedsiębiorstwa oraz krótko¬terminowe kredyty bankowe. Stałe zobowiązania występują w każdym normalnie działającym przedsiębiorstwie wśród jego pasywów jako naturalna konsekwencja różnicy pomiędzy momentem powstania tych zobowiązań w trakcie prowadzonej działalności gospodarczej a terminem ich płatności. Mogą więc być one traktowane jako stałe (trwałe) źródła finansowania majątku przedsiębiorstwa. Do podsta¬wowych grup zobowiązań tego typu
należą zobowiązania wobec:
dostawców (surowców, materiałów, usług),
pracowników,
budżetu i innych instytucji
1.2.1. ZOBOWIĄZANIA STAŁE
Podstawową grupę tych zobowiązań stanowią należności za dostarczone materiały, surowce bądź wyświadczone usługi niezbędne z punktu widzenia procesu produkcyjnego. Proces powstawania zobowiązań wobec dostawców jest dosyć skomplikowany i zależy od ułożenia sobie z nimi wzajemnych stosunków okreś¬lających zasady ich płatności. Zależy on w gruncie rzeczy od polityki gromadzenia zapasów, surowców i materiałów oraz od polityki kredytowej dostawców. Ważnym zagadnieniem z punktu widzenia zarządzania finansami jest kwestia regulacji zobowiązań, widziana głównie poprzez pryzmat ich wpływu na wynik finansowy.
Przedsiębiorstwo może dokonywać zakupów za gotówkę lub na kredyt. Kupowanie za gotówkę oznacza rezygnację z wykorzystywania zobowiązań wobec dostawców jako źródła finansowania swego majątku. Oznacza to, iż firma te źródła finansowania musi zastąpić innymi, przy założeniu oczywiście stałości zapotrzebowania na kapitał. Z kolei zakup na kredyt stwarza możliwość dodat¬kowych źródeł finansowania majątku przedsiębiorstwa, ale łączą się z tym koszty, wynikające z tego, iż sprzedawcy stosują różne formy zachęt finansowych dla przyspieszenia regulacji płatności ze strony nabywców. A zatem przedsiębiorstwo¬ - odbiorca musi rozważyć co się lepiej opłaca, tzn. czy bardziej jest opłacalne odłożenie płatności (skorzystanie z kredytu handlowego) i wykorzystanie powstałych zobowiązań jako dodatkowego źródła finansowania majątku, czy też wykorzystanie rabatu i utrata możliwości finansowania majątku poprzez powstałe zobowiązania, co jednocześnie oznacza skorzystanie z innych (alternatywnych) źródeł finansowania (np. uruchomienia kredytu krótkoterminowego). Decyzja w tej sprawie powinna zależeć od różnicy między osiągniętym dochodem z tytułu zastosowanego przez dostawcę rabatu za płatność gotówkową lub w krótszym terminie, a kosztem wykorzystania alternatywnego źródła finansowania.
Kwestia wykorzystania zobowiązań wobec dostawców (w tym głównie kredytu handlowego), jako źródła finansowania majątku obrotowego, powinna być rozpatrywana w kontekście kwoty należności od odbiorców, będących składnikiem tego majątku. Ważnym zagadnieniem jest określenie tzw. pozycji kredytowej netto firmy, którą oblicza się jako różnicę pomiędzy wielkością należności i zobowiązań w danym okresie. Różnica dodatnia oznacza, iż firma jest kredytodawcą netto, a różnica ujemna, iż jest kredytobiorcą netto. Rozstrzygnięcia wymaga więc kwestia co się bardziej opłaca w danych warunkach, np. czy ważniejszym jest z punktu widzenia polityki sprzedaży kredytowanie odbiorców, czy też przedsiębiorstwo wykorzystuje w większym stopniu zobowiązania jako źródła finansowania majątku, lub też korzysta z krótkoterminowych kredytów bankowych celem wcześniejszej spłaty tych zobowiązań. We współczesnej gospodarce rynkowej ujawnia się tendencja, iż duże firmy są zazwyczaj kredytodawcami netto, a małe występują w roli kredytobiorców netto.
Drugą ważną grupę stałych zobowiązań stanowią zobowiązania wobec pracowników. Zazwyczaj wynagrodzenia te wypłacane są co pewien okres (np. raz w miesiącu, raz na dwa tygodnie), podczas gdy świadczenie pracy odbywa się w sposób ciągły. Istotnym elementem są koszty osobowe (pracy), a w zasadzie ich udział w ogólnych kosztach wytwarzania oraz częstotliwość wypłat. Wyższe zobo¬wiązania wobec pracowników oznaczają z kolei ich wyższy udział w strukturze źródeł finansowania majątku firmy.
Ostatnią wyróżnioną grupą zobowiązań stałych firmy są jej zobowiązania wobec budżetu i innych instytucji.
Zaliczamy do nich różnego rodzaju podatki (VAT, dochodowy, itp.) płacone na rzecz budżetu oraz różne składki (np. z tytułu ubezpieczeń społecznych, składki emerytalne - jeżeli pracodawca potrąca je z wynagrodzeń pracowników) odprowadzane na rzecz innych instytucji, w tym głównie finansowych.
Obowiązuje zasada, iż zobowiązania te są regulowane w pewnych z góry określonych terminach. A zatem można powiedzieć, iż im skala płaconych podatków i składek jest wyższa oraz rzadziej są one płacone, tym wyższy jest poziom zobowiązań z tego tytułu. Wyższy jest więc udział tych zobowiązań w strukturze pasywów firmy i wobec tego większa możliwość ich wykorzystania do finansowania składników majątku obrotowego.
1.2.2. KRÓTKOTERMINOWE KREDYTY BANKOWE
Drugim podstawowym źródłem krótkoterminowego finansowania są krótkoter¬minowe kredyty bankowe. Źródło to można powiększyć o pożyczki z innych niż banki instytucji finansowych lub przedsiębiorstw, a także od osób prywatnych.
Kredyty bankowe mają inną naturę niż omówione w poprzednim punkcie zobowiązania stałe, które są w znacznym stopniu zdeterminowane skalą produkcji. Rosną one więc niejako automatycznie wraz z rozszerzaniem produkcji w przedsiębiorstwie, stanowiąc dodatkowe źródło finansowania majątku obrotowego. Z kolei kredyt bankowy jest udzielany przedsiębiorstwu przez bank po spełnieniu przez nie określonych wymagań. Stanowi on zatem warunek wzrostu produkcji, a nie jest rezultatem zwiększenia jej skali. Bank przyznając firmie kredyt decyduje de facto o możliwości realizacji zamierzeń produkcyjnych.
Ważnym zagadnieniem jest ocena zdolności kredytowej firmy - rozumiana jako zdolność do terminowego regulowania rat zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami ¬przeprowadzana przez bank i warunkująca przyznanie kredytu. Przy zdolności kredytowej banki stosują w znacznym stopniu metody analizy finansowej, zaprezentowane w tej publikacji. Istotnym elementem udzielenia przez bank kredytu jest przedstawienie przez przedsiębiorstwo wiarygodnego zabezpieczenia. Z punktu widzenia formalno-prawnego może to być np. zastaw na maszynach i urządzeniach, bądź ewentualnie innych środkach trwałych, materiałach lub surowcach, papierach wartościowych, zapis hipoteczny etc. Każdy rodzaj zabezpieczenia bank będzie badał pod względem jego wystarczającej wartości na wypadek, gdyby pożyczkobiorca nie mógł wywiązać się z zaciągniętych zobowiązań. Mając lepsze zabezpieczenie firma spodziewa się uzyskania dogodniejszych warunków kredytu np. niższego oprocentowania ze względu na mały stopień ryzyka, wydłużenia terminu spłat itp. Innym jeszcze elementem może być dokonanie przez bank oceny perspektyw rozwojowych firmy, pracy jej kierownictwa czy stopnia wywiązywania się z zobowiązań zaciągniętych wobec innych kontrahentów.
Z punktu widzenia przedsiębiorstwa ważny jest przede wszystkim wybór odpo¬wiedniego banku. Pożądane jest znalezienie takiego banku, z którym firma może mieć stałe bieżące kontakty, współpracować w różnych sprawach, a także oczekiwać pewnych usług doradczych. Wybierając bank potencjalny kredytobiorca będzie oceniał jego stosunek do ryzyka i stopień różnicowania ryzyka, a także gotowość banku do przyjścia z pomocą firmie będącej w przejściowych tarapatach finansowych. W niektórych przypadkach firma będzie szukała banku specjalizującego się w obsłudze takiego rodzaju działalności, którą ona sama prowadzi. Dla przykładu przedsiębiorstwo prowadzące działalność eksportowo¬ importową będzie poszukiwać banku specjalizującego się w rozliczaniu transakcji międzynarodowych.
Dla przedsiębiorstwa otrzymującego kredyt bankowy istotny jest jego koszt (stopa oprocentowania) oraz okres spłat. Stopa oprocentowania jest głównym składnikiem kosztu użyczanego przez bank kapitału (mogą dochodzić jeszcze pewne prowizje banku i ewentualnie inne opłaty płacone w momencie przyznawania kredytu), a jej wysokość, decyduje o efektywności przedsięwzięć finansowanych kredytem. W warunkach dużej konkurencji na rynku kredytowym, wysokość stopy oprocentowania jest zazwyczaj przedmiotem negocjacji pomiędzy bankiem i przedsiębiorstwem. Może ona zależeć między innymi od takich czynników jak: kwota kredytu, okres jego spłaty, wiarygodność kredytobiorcy, bankowa ocena stopnia ryzyka nie-możności spłaty itp.
Okres spłat kredytu jest ważny przede wszystkim przy korzystaniu z kredytu długoterminowego, a więc przy realizacji przedsięwzięć inwestycyjnych trwających z reguły kilka lat. Przy kredytach krótkoterminowych czynnik ten nie ma już tak dużego znaczenia, ponieważ okres kredytowania nie przekracza zwykle jednego roku. Niemniej znaczenie może mieć fakt czy firma otrzymująca kredyt spłaca go jednorazowo czy w ratach.
Jeśli chodzi o krótkoterminowe kredyty udzielane przedsiębiorstwom przez banki, to mogą one mieć formę rachunku bieżącego lub kredytowego. Kredyt w rachunku bieżącym może być przyznany przez bank firmie, która w tym banku posiada taki rachunek. Jest to najczęstszy rodzaj kredytu udzielanego przez banki przedsiębiorstwom korzystającym z kredytów krótkoterminowych, zwanych także obrotowymi. Jego idea sprowadza się do tego, iż bank określa dla każdego przedsiębiorstwa pewien limit zadłużenia, poniżej którego nie może ono zejść regulując swoje płatności z tego rachunku. Jest to bardzo wygodne dla firmy, ponieważ niedobór własnych środków pieniężnych może ona pokrywać kredytem bez konieczności utrzymywania na ten cel stałej rezerwy tych środków. Wielkość kredytu jest automatycznie dostosowywana do rzeczywistych potrzeb wynikających z trybu regulacji zobowiązań i jest on spłacany bankowi ze środków sukcesywnie wpływających na ten rachunek. Odsetki natomiast naliczane są w zależności od faktycznie wykorzystanej kwoty kredytu (wielkości ujemnego salda rachunku) i długości okresu jego wykorzystania.
Krótkoterminowy kredyt bankowy udzielany z kolei w formie rachunku kredytowego polega na tym, iż na wyodrębnionym rachunku ewidencjonuje się wszystkie operacje kredytowe danej firmy, czyli rejestruje się na nim fakt przyznania kredytu, jego wykorzystanie oraz spłatę rat kapitałowych
i odsetek.
Przyznawane przez bank przedsiębiorstwom kredyty obrotowe mogą występować w dwojakim charakterze. Po pierwsze może to być kredyt celo-wy, czyli przyznany na sfinansowanie określonego z góry przez przedsiębiorstwo przedsię¬wzięcia, którym może być dla przykładu zakup sezonowej partii surowców czy materiałów. Kredyt ten ma z reguły wyznaczony termin spłaty, a bank może sobie również zastrzec, iż przyszłe wpływy z realizacji kredytowanego przedsięwzięcia (np. wpływy ze zrealizowanych kontraktów sprzedaży) będą wpływać bezpośrednio do banku i będą przeznaczone na spłatę kredytu. Drugi rodzaj tego kredytu to linia kredytowa, dla której bank wyznacza pewien górny limit wykorzystania kredytu. Nadaje się on więc w szczególności do finansowania występujących cyklicznie transakcji. W operacjach tych realizacja danej transakcji powoduje spłatę kredytu i możliwość jego ponownego uruchomienia do wysokości przyznanego pułapu przy kolejnej transakcji. Ze względu na tę specyfikę nazywany jest on kredytem odnawialnym lub rewolwingowym. Zawierana z bankiem umowa na ten rodzaj kredytu nie określa obowiązujących firmę terminów spłat i rat wykorzystywanego kredytu, natomiast ustanawia termin jego trwania (np.
1 rok od momentu uruchomienia).
Innym rodzajem kredytu bankowego jest tzw. kredyt wekslowy, który może uzyskać dana firma z tytułu przekazanych do dyskonta i przyjętych przez bank weksli własnych (wystawionych przez jej bezpośrednich dłużników) lub na nią indosowanych. Weksle te mają określone terminy wykupu (np. 3 miesiące od daty ich wystawienia) i są one dla firmy zabezpieczeniem uregulowania jej należności, na ogół z tytułu prowadzonej przez nią sprzedaży kredytowej. Bank przyjmując weksle do dyskonta przed terminem ich wykupu, przekazuje firmie na rachunek bieżący gotówkę w wysokości sumy przyjętych weksli pomniejszoną o pobrane z góry odsetki (opłatę dyskontową). Przedsiębiorstwo ma więc możliwość wcześniejszego uzyskania gotówki, którą może wykorzystać dla własnych celów, a weksle stanowią dla banku
rodzaj zabezpieczenia spłaty udzielonego kredytu.
W działalności kredytowej występują również takie sytuacje, w których bank w sposób bezpośredni nie udziela kredytu przedsiębiorstwu, ale akceptu-je wystawiane przez nie (oczywiście także do pewnej kwoty) weksle trasowane, na których remitentem (osobą otrzymującą zapłatę) jest wystawca. Tego typu weksle nazywane bywają akceptami bankowymi i są używane przez ich wystawców do regulowania zobowiązań zaciągniętych wobec ich kontrahentów (najczęściej dostawców). W przypadku oddania ich do dyskonta (przez posiadacza weksla) są one na ogół przyjmowane bez zastrzeżeń, ponieważ głównym dłużnikiem odpowiedzialnym za uregulowanie zobowiązania jest bank, który akceptował weksel. Bank ten w rezultacie wykupuje weksel, ale jednocześnie odpowiednią kwotą obciąża bieżący rachunek przedsiębiorstwa go wystawiającego. Oznacza to, iż w przeddzień wykupu weksla przedsiębiorstwo winno mieć na swoim rachunku bieżącym zgromadzoną tę kwotę środków pieniężnych.
Oczywiście bank akceptujący weksel pobiera sobie odpowiednia prowizję z tytułu ryzyka związanego z nieterminowym uregulowaniem zobowiązania. Dla jego zminimalizowania kredyty tego typu (akceptacyjne) bank może udzielać jedynie swoim wiarygodnym klientom. Bywa on przyznawany na ogół na sfinalizowanie określonej transakcji, np. zakupu surowców do wytworzenia będącej przedmiotem transakcji partii wyrobów gotowych, po sprzedaży, której kredyt jest spłacany.
1.3. POZOSTAŁE FORMY FINANSOWANIA
Spośród innych form finansowania majątku obrotowego można wymienić uzyskiwanie kredytów pod zastaw należności bądź zapasów oraz faktoring należności.
Zastaw należności dokonany bezpośrednio po ich powstaniu może stanowić rodzaj zabezpieczenia krótkoterminowego kredytu bankowego. Bank lub ewentualnie inna instytucja kredytowa przyjmując zabezpieczenie w formie zastawu należności przyznaje przedsiębiorstwu kredyt do określonej ich kwoty. Dla zmniejszenia ryzyka z tym związanego bank może przyjmo-wać jako zastaw tylko te należności, które pochodzą od wiarygodnych dłużników firmy. Wobec tego czasami żąda się przedłożenia określonej oceny finansowej dłużnika dokonanej przez wyspecjalizowaną firmę. Uzyskiwanie kredytu bankowego pod zastaw należności jest stosunkowo tanim źródłem finansowania, gdyż jedyną opłatą jaką się ponosi jest oprocentowanie.
Innym rodzajem zastawu, który może być brany pod uwagę przy udzielaniu przedsiębiorstwu krótkoterminowego kredytu, może być zastaw na zapasach mate¬riałów, surowców czy wyrobów gotowych. Ogólnym wymo-giem jest, iż zapasy nie powinny podlegać fizycznym ubytkom, winny być odnawialne i posiadać względnie jednorodną jakość, a także powinny się charakteryzować wysoką wartością handlową. Udzielanie kredytów przebiega w podobny sposób jak przy zastawie należności, chociaż trzeba przyznać, iż umowa kredytowa wymaga niekiedy specjalnych zapisów uszczegółowia-jących sposoby identyfikacji zapasów (ich rodzaj) bądź też precyzujących sposób postępowania w przypadku ich zużycia. Dobrym przykładem uzyski-wania kredytu pod zastaw zapasów mogą być różnego rodzaju firmy produkujące swoje wyroby w oparciu o surowce sezonowe, np. przetwórnie owocowo-warzywne gromadzące surowce latem bądź jesienią i potrzebujące wtedy wysokich kredytów na sfinansowanie tych zakupów, a produkujące i sprzedające wyroby w okresach późniejszych.
Inną formą, zewnętrznego i krótkoterminowego finansowania przedsię¬biorstwa jest faktoring. Jest on realizowany na podstawie pisemnej umowy zawieranej przez przedsiębiorstwo-dostawcę, zwane faktorantem z pośredni-kiem zwanym faktorem, którym może być określona instytucja finansowa. Główna idea takiej umowy opiera się na cesji (mówi się także o sprzedaży) wierzytelności faktoranta, z tytułu zrealizowanej dostawy, na rzecz faktora. Umowa oznacza, iż faktor nabywa na własność powstałe należności wraz z dokumentami handlowymi, za co płaci faktorantowi w określonym trybie i czasie zapisaną w umowie kwotę gotówki. Faktorant zostaje zobowiązany także do niezawierania podobnej umowy z inną instytucją faktoringową na czas trwania podpisanej już umowy. Z reguły umowa faktoringu jest realizo-wana w ten sposób, iż faktor wypłaca faktorantowi zaliczkę np. w wysokości 70-80%, a pozostałą część faktorant otrzymuje po uregulowania należności przez nabywcę dóbr.
Umowy faktoringowe mogą być realizowane bez prawa regresu faktora w stosunku do faktoranta w przypadku nieuregulowania płatności przez odbiorcę. Oznacza to bardzo wygodną sytuację dla faktoranta, który otrzymał zaliczkę. Może on dzięki temu utrzymywać płynność finansową i obracać ka-pitałem. Poprzez umowę faktoringową faktorant zapewnia sobie profesjonal-ną pomoc w zakresie rozliczenia transakcji oraz ewentualnie czynności windykacyjnych.
Opłata, którą ponosi faktorant na rzecz faktora z tytułu zawartej umo-wy nie przekracza 10% wartości dostawy w dobrze rozwiniętych gospodar-kach rynkowych. Podstawą do obliczania prowizji faktora mogą być średnie stawki oprocentowania kredytów krótkoterminowych lub na rachunku bieżącym.
Faktor może także prowadzić skup należności wątpliwych albo uznanych za nieściągalne (przeterminowanych). Za przejęcie jednakże takiej należności faktor otrzymuje większe wynagrodzenie niż w poprzednio opisywanym przypadku ze względu na wyższy stopień ryzyka i koszt ich ściągnięcia. Dla faktoranta jest to koszt odzyskania pieniędzy lub za przyspieszenie ich odzyskania. Jednakże w przypadku, gdy przedsiębiorstwo uzna, iż własnymi środkami nie jest w stanie ściągnąć należność, ich sprzedaż po określonej cenie wyspecjalizowanej firmie może zrekompensować koszt zaangażowania sił i środków wierzyciela. Na sprzedawcy należności w tym wypadku istnieje obowiązek poinformowania dłużników, kto uzyskał prawo do egzekucji powstałych długów.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"