Wyszukiwarka:

Wszędzie ------------------ Artykuły Newsy Informacje Linki Pliki

Zasady funkcjonowania rynku kapitałowego Każdego dnia w gospodarkach wszystkich krajów realizowane są przepływy finansowe między poszczególnymi ich podmiotami. Codziennie bowiem dokonuje się transakcji zakupu i sprzedaży różnych towarów i usług. Rynek finansowy koncentruje popyt i podaż na kapitał. Posiadacz dowolnej formy kapitału ma możliwość jej zainwestowania, a poszukujący kapitału podmiot otrzymuje szansę zaspokojenia swoich potrzeb. W zależności od okresu dysponowania środkami przez podmiot finansujący własną działalność oraz cele, na które decyduje się on przeznaczyć uzyskane środki, transakcje odbywają się na rynku pieniężnym bądź kapitałowym. Rynek pieniężny wykorzystywany jest do finansowania bieżącej działalności podmiotu. Tutaj zaciąga się kredyty i pożyczki krótkoterminowe. W celu uzyskania potrzebnego kapitału można też posłużyć się papierami wartościowymi o krótkim terminie zapadalności, takimi jak: weksle, czeki czy bony komercyjne. Rynek kapitałowy jest segmentem rynku finansowego, który tworzą transakcje zawierane długoterminowymi instrumentami finansowymi, tzn. instrumentami o terminie realizacji dłuższym niż rok, przeznaczonymi na finansowanie inwestycji. Na rynek kapitałowy składają się: - rynek papierów wartościowych - rynek hipoteczny (hipoteka na grunty, budynki) - rynek długoterminowych pożyczek bankowych. Najlepiej rozwiniętym, bo też najdłużej działającym jest rynek papierów wartościowych. Historia rynku kapitałowego w Polsce to w zasadzie historia giełdy papierów wartościowych. Giełdzie kapitałowej uważanej za młodszą siostrę giełdy towarowej początek dał handel wekslami. W XIX w. przedmiotem obrotu na giełdzie warszawskiej (otwartej 12 maja 1817 r. jako pierwsza w Polsce) były przede wszystkim weksle i obligacje. Handel akcjami rozwinął się na szerszą skalę w drugiej połowie XIX w. W 1938 r. na warszawskiej giełdzie notowano już 130 papierów wartościowych: obligacje (państwowe, bankowe, municypalne), listy zastawne oraz akcje. Z chwilą wybuchu II wojny światowej giełda w Warszawie została zamknięta. Dopiero wraz z przemianą ustrojową w 1989 r. i reformami gospodarczymi rozpoczął się program odbudowy rynku kapitałowego. Uczestnicy i instytucje rynku kapitałowego Uczestnikami rynku kapitałowego są wszelkie instytucje zgłaszające podaż na kapitał i szukające źródeł finansowania: l banki (centralny i banki komercyjne) - fundusze emerytalne - fundusze inwestycyjne (w tym powiernicze, poręczeniowe oraz fundusze venture vapital) - towarzystwa ubezpieczeniowe - osoby fizyczne (inwestujące własne środki finansowe w papiery wartościowe) a także instytucje pośredniczące w kojarzeniu stron poszukujących i oferujących kapitał oraz nadzorujące organizatorów rynku papierów wartościowych: - publiczne rynki regulowane (GPW i CeTO) - domy maklerskie - Komisja Papierów Wartościowych i Giełd - Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych. Podział rynku kapitałowego Szczególną formą rynku kapitałowego jest rynek papierów wartościowych. Towar, którym jest papier wartościowy stwierdzający istnienie określonego prawa majątkowego może stanowić samodzielny przedmiot obrotu. Lokowanie pieniędzy w papier wartościowy ma na celu uzyskanie korzyści kapitałowych. Jest jednak inwestycją nietypową ­ zawiera bowiem elementy ryzyka. Polega ono na wyborze akcji spółki, które w przekonaniu inwestora będą zwyżkować, przynosząc mu przy sprzedaży spodziewane przychody. Ryzykowne może być też określenie horyzontu czasowego wyjścia z inwestycji, a więc momentu planowanej sprzedaży zakupionego wcześniej papieru. Istnieje bowiem prawdopodobieństwo wystąpienia sytuacji, w której inwestor zmuszony do likwidacji inwestycji przed planowanym terminem odsprzeda akcje nie tylko poniżej szacowanej ceny, ale także poniżej ceny, po której je zakupił. Obrót papierami wartościowymi dokonuje się na rynku niepublicznym bądź na rynku publicznym. Obrót niepubliczny ma miejsce wtedy, gdy emisja skierowana jest do mniej niż 300 osób, akcje udostępniane są pracownikom na zasadach preferencyjnych lub proponowane jest nabycie akcji w jednoosobowych spółkach Skarby Państwa w ilości nie mniejszej niż 10% akcji dla jednego nabywcy. Emisja i obrót niepubliczny regulowane są przepisami Kodeksu Cywilnego, Handlowego oraz ustawy o obligacjach. Znajdując się w obrocie publicznym (tzn. gdy propozycja nabycia lub nabywanie emitowanych w seriach papierów wartościowych skierowana jest lub odbywa się z udziałem ponad 300 osób lub nie oznaczonego adresata przy wykorzystaniu środków masowego przekazu), papiery wartościowe podlegają regulacjom Ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Zarówno w przypadku obrotu niepublicznego, jak i publicznego papiery wartościowe można nabywać na rynku pierwotnym i wtórnym. O rynku pierwotnym mówimy wtedy, gdy nabycie papierów wartościowych proponuje nam ich emitent. Po raz pierwszy z rynkiem pierwotnym mamy do czynienia w momencie zakładania spółki akcyjnej. W akcie założycielskim założyciele i pierwsi akcjonariusze deklarują objęcie pewnej liczby akcji. W celu pozyskania dodatkowych środków na rozwój spółka może przeprowadzić kolejną emisję. Każdy podmiot uprawniony do emisji poszczególnych rodzajów papierów może emitować je wielokrotnie. Niezbędna jest tylko uchwała WZA oraz rejestracja emisji w sądzie rejestrowym. Na rynku pierwotnym może też wystąpić pierwsza publiczna oferta. Akcje, które znajdowały się wcześniej w obrocie prywatnym mogą być skierowane do szerokiego grona (ponad 300) inwestorów. Zgodnie z Prawem o publicznym obrocie emitent zobowiązany jest do wprowadzenia papierów wartościowych za pośrednictwem domu maklerskiego. Oferowane na rynku pierwotnym papiery mają stałą cenę emisyjną, która nie może ulec zmianie aż do końca okresu emisyjnego. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy inwestorzy zmuszeni są do przystąpienia do przetargu na akcje emitenta. W celu zapewnienia powodzenia emisji emitenci często poszukują tzw. gwaranta emisji, czyli subemitenta inwestycyjnego lub usługowego, który zobowiązuje się na podstawie umowy do nabycia na własny rachunek, w całości bądź w części, oferowanych papierów, na które nie złożono zapisów w terminie. Z rynkiem wtórnym mamy do czynienia wtedy, gdy papier wartościowy po emisji i sprzedaży pierwszemu właścicielowi jest następnie sprzedawany na rynku przez osoby inne niż emitent, tzn. gdy obrót papierami odbywa się między inwestorami. Wtórny rynek charakteryzuje się tym, że nie dokonuje się tu zasilenie emitenta papierów wartościowych w kapitał. Rynek ten jest najważniejszym segmentem rynku papierów wartościowych, ponieważ właśnie na nim kształtuje się rzeczywista cena papieru, odzwierciedlająca jego wartość. Jest też naturalnym i logicznym uzupełnieniem rynku pierwotnego, gdyż daje szansę nabywcy akcji na odsprzedanie ich w najbardziej odpowiednim dla siebie momencie. Obecnie w Polsce wtórny publiczny obrót papierami wartościowymi organizują dwa rynki regulowane (działające na podstawie Ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi): Warszawska Giełda Papierów Wartościowych, prowadząca obrót giełdowy i Centralna Tabela Ofert, prowadząca rynek pozagiełdowy. W związku z koniecznością dostosowania prawa Rzeczypospolitej Polskiej do prawa obowiązującego w krajach Unii Europejskiej zmieniona zostanie Ustawa, która po nowelizacji wprowadzi od 1 stycznia 2001 roku nowy podział rynków regulowanych, wydzielając: urzędowy rynek giełdowy, rynek nieurzędowy giełdowy oraz rynek nieurzędowy pozagiełdowy. Pierwszy z nich podlegał będzie rozporządzeniu Rady Ministrów. Dwa pozostałe będą się stosować do postanowień regulaminu obrotu obowiązującego na każdym z nich. Papiery wartościowe będące przedmiotem obrotu Przedmiotem obrotu na rynku kapitałowym są: - akcje - obligacje - certyfikaty inwestycyjne - opcje - warranty - kontrakty futures - commercial papers - listy zastawne.   Instytucje Rynku Kapitałowego Komisja Papierów Wartościowych i Giełd Utworzona w 1991 r. Komisja Papierów Wartościowych i Giełd jest centralnym organem administracji rządowej w sprawach: publicznego obrotu papierami wartościowymi, działalności giełd towarowych, giełdowych izb rozrachunkowych, maklerów giełd towarowych oraz podmiotów prowadzących przedsiębiorstwa maklerskie na rynku towarów giełdowych. Nadzór nad Komisją sprawuje Prezes Rady Ministrów. Organizację Komisji, urzędu Komisji oraz sposób podejmowania uchwał przez Komisję określa statut uchwalany przez Komisję i zatwierdzany przez Prezesa Rady Ministrów w drodze rozporządzenia. W skład Komisji wchodzą: przewodniczący, dwóch zastępców przewodniczącego i sześciu członków. Przewodniczącego Komisji powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wspólny wniosek Ministra Finansów i Prezesa Narodowego Banku Polskiego. Zastępców Przewodniczącego Komisji powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek Przewodniczącego Komisji. Członkami Komisji są przedstawiciele: Ministra Finansów, Ministra Gospodarki, Ministra Rolnictwa i Gospodarki &hibar;ywnościowej, Ministra Skarbu Państwa, Prezesa Narodowego Banku Polskiego oraz Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Komisja Papierów Wartościowych i Giełd sprawuje swoje funkcje za pomocą Urzędu, w skład którego wchodzą: Sekretariat Komisji, Departament Prawny, Departament Spółek Publicznych i Finansów, Departament Domów Maklerskich, Departament Funduszy Inwestycyjnych, Departament Nadzoru Rynku. W trakcie posiedzeń, odbywających się 2 do 3 razy w miesiącu, Komisja podejmuje w zakresie swojej właściwości uchwały; w sprawach indywidualnych wydaje decyzje administracyjne. Do zadań Komisji należy: sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem reguł uczciwego obrotu oraz nad zapewnieniem powszechnego dostępu do rzetelnych informacji na rynku papierów wartościowych, inspirowanie, organizowanie i podejmowanie działań zapewniających sprawne funkcjonowanie rynku papierów wartościowych oraz ochronę inwestorów, współdziałanie z innymi organami administracji rządowej, Narodowym Bankiem Polskim oraz instytucjami i uczestnikami publicznego obrotu w zakresie kształtowania polityki gospodarczej państwa zapewniającej rozwój rynku papierów wartościowych, upowszechnianie wiedzy o zasadach funkcjonowania rynku papierów wartościowych, przygotowywanie projektów aktów prawnych związanych z funkcjonowaniem rynku papierów wartościowych, podejmowanie innych działań przewidzianych przepisami ustawy. Do głównych zadań Komisji należy stały nadzór nad publicznym obrotem papierami wartościowymi. Nadzór ten dotyczy instytucji rynku kapitałowego: giełdy, rynku pozagiełdowego, depozytu papierów wartościowych, domów maklerskich, banków prowadzących rachunki papierów wartościowych oraz towarzystw funduszy inwestycyjnych. W stosunku do tych instytucji Komisja ma prawo do prowadzenia postępowań administracyjnych i podejmowania stosowanych decyzji. Uprawnieni przedstawiciele Komisji mają prawo wstępu do siedziby podmiotów i ich lokali, wglądu do ksiąg, dokumentów i innych nośników informacji oraz zbierania pisemnych lub ustnych wyjaśnień. Na pisemne żądanie Komisji zarząd spółki prowadzącej giełdę jest obowiązany do zwołania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia akcjonariuszy lub umieszczania spraw w porządku obrad walnego zgromadzenia. W stosunku do domów maklerskich i towarzystw funduszy inwestycyjnych Komisja ma ustawowe uprawnienia do nakładania kar pieniężnych do wysokości 500 tys. zł, a także cofnięcia zezwolenia lub do ograniczenia zakresu dozwolonych czynności. Komisja sprawuje nadzór nad osobami posiadającymi licencję maklera bądź doradcy inwestycyjnego. Komisja może skreślić z listy maklera lub doradcę bądź zawiesić ich uprawnienia na okres od 3 do 6 miesięcy, jeżeli zostanie stwierdzone, że wykonują oni swoje zawody nienależycie lub z naruszeniem prawa. Komisja sprawuje nadzór w zakresie wykorzystywania i ujawniania informacji poufnej, manipulowania cenami papierów wartościowych, a także wchodzenia w porozumienia mające na celu sztuczne podwyższanie lub obniżanie cen notowanych na rynku papierów wartościowych. W celu kształtowania i dalszego rozwoju rynku kapitałowego w Polsce, KPWiG współpracuje z organami władzy i administracji państwowej oraz uczestnikami rynku kapitałowego. Komisja jest członkiem Międzynarodowej Organizacji Komisji Papierów Wartościowych, która skupia instytucje regulujące i nadzorujące rynki papierów wartościowych ze wszystkich krajów o rozwiniętych rynkach. Rolą Komisji jest działanie zapewniające wszystkim inwestorom na rynku publicznym otrzymywanie od emitentów wszelkich niezbędnych informacji z gwarancją ich prawidłowości. W tym zakresie KPWiG ­ w stosunku do emitenta ­ jest reprezentantem inwestorów. Komisja spełnia swoją rolę reprezentanta inwestorów w dwojaki sposób: przez wypełnianie ustawowych obowiązków oraz np. przez interwencję w konkretnych sytuacjach. W przypadku gdy emitent nie wykonuje obowiązków informacyjnych lub wykonuje je nienależycie Komisja może uchylić decyzję o wyrażeniu zgody na wprowadzenie papierów do publicznego obrotu lub nałożyć karę pieniężną. Komisja może zobowiązać emitenta do niezwłocznego opublikowania wymaganych informacji w dwóch dziennikach ogólnopolskich. Komisja decyduje o dopuszczeniu papierów wartościowych do publicznego obrotu. Dopuszczenie ma charakter decyzji administracyjnej i odbywa się na podstawie wniosku, który może zostać złożony przez emitenta lub wprowadzającego papiery wartościowe. Na wniosek emitenta Komisja może uchylić decyzję o wyrażeniu zgody na wprowadzenie jego akcji do publicznego obrotu. Wniosek może być złożony, jeżeli walne zgromadzenie większością 4/5 głosów oddanych w obecności akcjonariuszy, reprezentujących przynajmniej połowę kapitału akcyjnego, podjęło uchwałę o wycofaniu akcji z publicznego obrotu. Komisja udziela zezwoleń na prowadzenie działalności maklerskiej. Może ponadto zezwolić domowi maklerskiemu lub bankowi prowadzącemu działalność maklerską na prowadzenie na czas określony poza rynkiem regulowanym wtórnego obrotu papierami wartościowymi dopuszczonymi do publicznego obrotu oraz zezwolić na przeniesienie papierów wartościowych poza rynek regulowany. Komisja może zezwolić, aby papiery wartościowe jednego rodzaju danego emitenta z siedzibą na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, będące przedmiotem obrotu na jednej giełdzie lub rynku pozagiełdowym z siedzibą na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, mogły być jednocześnie przedmiotem obrotu na innej giełdzie lub innym rynku pozagiełdowym. Za zezwoleniem Komisji i na warunkach w nim określonych przedmiotem obrotu na rynku regulowanym mogą być prawa majątkowe nie będące papierami wartościowymi w rozumieniu ustawy, a w szczególności prawa majątkowe których cena rynkowa zależy bezpośrednio lub pośrednio od ceny rynkowej walut obcych lub od zmiany wysokości stóp procentowych. Komisja zatwierdza zmiany w statucie i regulaminie Giełdy Papierów Wartościowych, Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych oraz udziela zezwoleń na prowadzenie rynku pozagiełdowego, a także zatwierdza statut i regulamin spółki prowadzącej rynek pozagiełdowy. Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych w Warszawie S.A. funkcjonuje jako samodzielny podmiot od 1994 r. Od utworzenia GPW w 1991 r. do 1994 r. funkcjonował jako dział Giełdy Papierów Wartościowych. KDPW S.A. działa w szczególności na podstawie Kodeksu Handlowego, ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi oraz przepisów wykonawczych do niej, Regulaminu Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych S.A., a także postanowień statutu spółki. Akcjonariuszami KDPW S.A. mogą być wyłącznie: spółki prowadzące giełdę papierów wartościowych, domy maklerskie, spółki prowadzące rynek pozagiełdowy, Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski oraz banki. Kapitał akcyjny KDPW S.A. wynosi 21 000 000 zł i jest podzielony na 21 000 akcji o wartości nominalnej 1 000 zł każda. Akcje są wyłącznie imienne i nie dają prawa do dywidendy. Organami KDPW S.A. są: Walne Zgromadzenie, Rada Nadzorcza, zwana "Radą Depozytu" oraz Zarząd zwany "Zarządem Depozytu". Jedną z funkcji spółki jest prowadzenie depozytu papierów wartościowych, która polega na: rejestrowaniu papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu, nadzorowaniu zgodności wielkości emisji z liczbą papierów wartościowych znajdujących się w obrocie, obsłudze realizacji zobowiązań emitentów wobec uprawnionych z papierów wartościowych, rozliczaniu transakcji zawieranych na rynku papierów wartościowych i innych instrumentów finansowych, a także organizacji i zarządzaniu systemem zabezpieczającym rozliczenia transakcji. Papierom danej emisji dającym takie same uprawnienia i posiadającym ten sam status w publicznym obrocie Depozyt nadaje odrębne oznaczenie zwane kodem. Emitent nie może różnicować praw z papierów oznaczonych tym samym kodem, chyba że charakter operacji umożliwia jej wykonanie w stosunku do części papierów wartościowych, a nie zachodzą przeszkody prawne i nie powstaje zagrożenie bezpieczeństwa depozytu papierów i bezpieczeństwa obrotu. KDPW S.A. rejestruje papiery wartościowe na kontach depozytowych i rachunkach papierów wartościowych. Uczestnikami depozytu mogą był podmioty, których przedmiot przedsiębiorstwa obejmuje prowadzenie rachunków papierów wartościowych, emitenci papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu publicznego oraz inne krajowe instytucje finansowe, jeżeli ich uczestnictwo ma na celu współdziałanie z Krajowym Depozytem w zakresie wykonywania zadań Krajowego Depozytu. Za zgodą Komisji na warunkach przez nią określonych uczestnikami mogą być osoby prawne lub inne jednostki organizacyjne z siedzibą poza obszarem Rzeczypospolitej Polskiej, wykonujące zadania w zakresie centralnej rejestracji papierów wartościowych lub rozliczania transakcji zawieranych w obrocie papierami wartościowymi. Podmiot, który zawarł umowę o uczestnictwo może być uczestnikiem bezpośrednim albo pośrednim. Uczestnik bezpośredni działa samodzielnie wobec Krajowego Depozytu i innych uczestników. W zakresie publicznego obrotu uczestnik pośredni działa wobec Krajowego Depozytu i innych uczestników za pośrednictwem uczestnika bezpośredniego. KDPW S.A. dokonuje podziału akcji (split) w sytuacji obniżenia wartości nominalnej akcji, asymilacji emisji w przypadku kolejnych emisji akcji, obsługuje wypłatę dywidendy z akcji i odsetek z dłużnych papierów wartościowych. Za pośrednictwem KDPW S.A. przeprowadza się obsługę płatnego i niepłatnego prawa poboru, subskrypcji akcji nowej emisji, wykupu papierów dłużnych, czy wystawiania świadectw depozytowych. W systemie depozytowo-rozliczeniowym dokonywane są operacje na papierach wartościowych, których skutkiem jest odzwierciedlenie zmiany treści praw i innych cech papierów wartościowych lub emisji papierów wartościowych. Operacjami tymi są: wymiana papierów wartościowych, asymilacja papierów wartościowych, konwersja papierów wartościowych, zamiana papierów wartościowych, wycofanie papierów wartościowych z depozytu, zasilenie rachunku, transfer portfela i transfer papierów wartościowych. Rozliczenie transakcji w KDPW S.A. polega na spełnieniu przez stronę transakcji świadczenia w wysokości stanowiącej nadwyżkę ponad wartość należnego jej świadczenia pieniężnego lub niepieniężnego, którego obowiązek spełnienia przez uczestnika powstaje z chwilą zawarcia transakcji. Proces rozliczenia transakcji obejmuje kompensację zobowiązań pieniężnych oraz pełną kontrolę rozliczeń pieniężnych w banku rozliczeniowym. W celu zabezpieczenia rozliczeń KDPW organizuje i zarządza systemem gwarantującym prawidłowe wykonanie zobowiązań wynikających z transakcji zawartych przez uczestników, a w szczególności zarządza funduszem rozliczeniowym, który tworzony jest z wpłat uczestników. Środki Funduszu Rozliczeniowego służą zapewnieniu rozliczania transakcji zawieranych przez domy maklerskie i banki prowadzące działalność maklerską na rynku regulowanym, w zakresie określonym w regulaminie Funduszu Rozliczeniowego. W celu zabezpieczenia płynności rozliczeń transakcji Krajowy Depozyt organizuje i zarządza systemem pożyczek papierów wartościowych będących przedmiotem transakcji zawieranych na rynku regulowanym. Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. organizuje również Fundusz Gwarancyjny tworzony z wpłat pochodzących z powszechnych towarzystw emerytalnych. Środki Funduszu Gwarancyjnego służą gwarantowaniu osiągania przez otwarte fundusze emerytalne minimalnego stopnia rentowności, określonego we właściwych przepisach oraz pokryciu szkód powstałych w związku z zarządzaniem tymi funduszami i reprezentowaniem ich przez powszechne towarzystwa emerytalne. KDPW S.A. może również obsługiwać obrót papierami wartościowymi nie dopuszczonymi do publicznego obrotu. Może prowadzić rachunki pieniężne, dokonywać rozliczeń pieniężnych, udzielać pożyczek, a także uczestniczyć w rozrachunkach dokonywanych przez Narodowy Bank Polski na zasadach stosowanych w przypadku rozrachunków międzybankowych. Do zadań KDPW S.A. należy ponadto: opracowanie procedur ewidencyjnych papierów wartościowych, upowszechnianie informacji i prowadzenie działań edukacyjnych dotyczących rynku kapitałowego, rozliczanie wypłat transferowych między otwartymi funduszami emerytalnymi, rozliczanie transakcji zawieranych na giełdach energii oraz na giełdach towarowych, a także wykonywanie czynności z tym związanych. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie S.A. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie S.A. powstała w kwietniu 1991 r. Jej założycielem jest Skarb Państwa, w imieniu którego działa Minister Przekształceń Własnościowych w porozumieniu z Ministrem Finansów. Celem spółki jest organizowanie publicznego obrotu papierami wartościowymi, w tym promowanie obrotu papierami wartościowymi i upowszechnianie informacji związanych z tym obrotem. Zasady działania Giełdy określają: ustawa Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi, Statut spółki oraz jej regulamin. Przedmiotem przedsiębiorstwa spółki jest prowadzenie giełdy papierów wartościowych. Kapitał akcyjny giełdy wynosi 42.000.000 zł i jest podzielony na 60.000 akcji imiennych o wartości nominalnej 700 zł każda. Akcje mogą być wyłącznie imienne. Akcjonariuszami giełdy mogą być: domy maklerskie, Skarb Państwa, banki, towarzystwa funduszy powierniczych, towarzystwa funduszy inwestycyjnych, towarzystwa emerytalne, zakłady ubezpieczeń oraz emitenci papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu i notowanych na giełdzie. Organami Giełdy są: Walne Zgromadzenie, Rada Nadzorcza zwana Radą Giełdy oraz Zarząd zwany Zarządem Giełdy. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie S.A. jest najbardziej znaczącą i spektakularną częścią rynku wtórnego. Giełda traktowana jest jako miejsce: wyceny kapitału, oceny możliwości rozwojowych podmiotów gospodarczych oraz miejsce stanowiące barometr gospodarki. Na GPW funkcjonują trzy rynki: podstawowy, równoległy i wolny. Decyzję o dopuszczeniu papieru wartościowego do obrotu giełdowego podejmuje Rada Giełdy, biorąc pod uwagę warunki związane z rodzajem i statusem papieru wartościowego, emitentem tego papieru (kapitał własny, kapitał akcyjny, zysk), liczbą i charakterem akcjonariuszy. Najwyższe kryteria dopuszczeniowe obowiązują na rynku podstawowym. Rynek równoległy jest dla spółek o średniej wielkości, a rynek wolny dla spółek małych posiadających potencjał wzrostu. Giełda jest miejscem, w którym dokonuje się: wyceny kapitału, oceny możliwości rozwojowych podmiotów gospodarczych oraz miejscem stanowiącym barometr gospodarki. Rada Giełdy wydaje decyzję o dopuszczeniu papierów wartościowych i instrumentów finansowych do obrotu giełdowego na podstawie pisemnego wniosku emitenta. W celu umożliwienia uczestnikom obrotu giełdowego dokonywania stałej oceny papierów wartościowych, emitent obowiązany jest dostarczać Giełdzie informacji, w zakresie i częstotliwości określonej Regulaminem Giełdy. Warunki i tryb dopuszczenia obligacji emitowanych przez jednostki samorządu terytorialnego, związki tych jednostek oraz m. st. Warszawy określa Rada Giełdy na wniosek Zarządu Giełdy. Rozwiązanie spółki powodują: uchwała Walnego Zgromadzenia o rozwiązaniu spółki, ogłoszenie upadłości spółki. Rozwiązanie spółki następuje po przeprowadzeniu likwidacji. Transakcje na GPW mogą zawierać wyłącznie domy maklerskie będące członkami giełdy. Status członka Giełdy przyznaje Rada Giełdy, pod warunkiem, że członek jest akcjonariuszem giełdy, jest osobą prawną, jest uczestnikiem bezpośrednim Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych. Przedmiotem obrotu na giełdzie mogą być wyłącznie papiery wartościowe oraz instrumenty finansowe dopuszczone do obrotu giełdowego. Przedmiotem obrotu giełdowego mogą być również obligacje skarbowe. Rada giełdy może dopuścić do obrotu giełdowego akcje mimo niespełnienia warunków kapitałowych, jeżeli uzna, że obrót tymi akcjami może osiągnąć wielkość zapewniającą odpowiednią płynność i prawidłowy przebieg transakcji giełdowych, a interes uczestników obrotu nie będzie zagrożony. Rada może dopuścić papiery wartościowe oraz instrumenty finansowe inne niż akcje, jeżeli są one dopuszczone do obrotu publicznego, a ich zbywalność nie jest ograniczona. Na GPW występują dwa systemy notowań: jednolitego kursu i notowań ciągłych. Oba systemy muszą spełniać ogólne warunki: każde zlecenie na zakup akcji, w którym klient określił cenę zakupu akcji wyższą niż wyznaczony kurs, musi być zrealizowane w całości, każde zlecenie na sprzedaż akcji, w którym klient określił cenę sprzedaży akcji niższą niż wyznaczony kurs, musi być również zrealizowane w całości, każde zlecenie na sprzedaż i zakup akcji, w którym klient nie określa limitu cenowego, musi być zrealizowane w całości (zlecenie PKC), wszystkie zlecenia kupna z limitem niższym od kursu oraz zlecenia sprzedaży z limitem wyższym od kursu nie są realizowane. W notowaniach opartych na jednolitym kursie obowiązuje zasada wyznaczania w trakcie sesji jednej ceny dla akcji spółki notowanej na giełdzie. Kurs akcji może zmienić się na sesji tylko o 10%. Jeżeli kurs akcji ustali się między widełkami wówczas mamy do czynienia z tzw. rynkiem zrównoważonym. Jeżeli istnieje nierównowaga między popytem i podażą, a żaden poziom ceny wewnątrz widełek nie odzwierciedla zaistniałej sytuacji zgodnie z algorytmem ustalania kursu, to mamy do czynienia z rynkiem niezrównoważonym. Kurs akcji ustalany jest wówczas na granicy widełek. Po ustaleniu kursów akcji na sesji giełdowej, przy nierównowadze liczby akcji zaoferowanych do sprzedaży lub kupna, istnieją trzy sposoby doprowadzenia do równowagi: realizacja zleceń PCR, oferta oraz interwencja maklera specjalisty. Oferta polega na przyjmowaniu do realizacji przy nadwyżce sprzedaży zleceń kupna od wszystkich inwestorów. Interwencja polega na wystawieniu zleceń kupna lub sprzedaży na rachunek własny domu maklerskiego pełniącego funkcję specjalisty dla danego papieru wartościowego. Na GPW przyjmowane są zlecenia kupna, sprzedaży ­ z limitem ceny oraz bez limitu (zlecenia PKC oraz PCR). Występują również zlecenia "wszystko albo nic" ­ WAN, warunkowe ­ WAR, KBL. Wyznaczanie kursu w notowaniach ciągłych sprowadza się do ustalenia kursu otwarcia. Kurs ten ustalany jest na podstawie zleceń z limitem ceny, które zostały złożone przed rozpoczęciem sesji dla notowań ciągłych. W przeciwieństwie do rynku jednolitego kursu, na którym jednostką transakcyjną jest jedna akcja, na rynku notowań ciągłych jednostką transakcyjną jest blok akcji lub obligacji. Zlecenia są realizowane według limitu ceny i kolejności przyjęcia. Najszybciej realizowane są zlecenia kupna z najwyższym limitem i zlecenia sprzedaży z najniższym limitem. Jeżeli limit w zleceniach tego samego rodzaju jest na takim samym poziomie, to o kolejności realizacji decyduje czas złożenia zlecenia. W trakcie notowań ciągłych dopuszczalna jest zmiana cen akcji o 5% w stosunku do kursu otwarcia. Jednym z głównych indeksów giełdowych jest indeks WIG, który odzwierciedla dochodowość inwestycji we wszystkie akcje znajdujące się w obrocie giełdowym na rynku podstawowym. Udział każdej spółki w indeksie jest wprost proporcjonalny do wartości rynkowej spółki. Centralna Tabela Ofert S.A. Centralna Tabela Ofert S.A. powstała w 1996 r. z inicjatywy Zespołu Domów Maklerskich Związku Banków Polskich z siedzibą w Warszawie ­ organizacji samorządowej przedsiębiorstw maklerskich organizujących regulowany pozagiełdowy wtórny publiczny obrót papierami wartościowymi. Historia rynku pozagiełdowego sięga 1991 r., Wtedy w ustawie Prawo o publicznym obrocie z 1991 r. pojawił się zapis upoważniający Radę Ministrów do wydania rozporządzenia, które określałoby formy obrotu pozagiełdowego. W listopadzie w 1995 r., podczas zjazdu Związku Domów Maklerskich, podjęto decyzję, że spółka zostanie powołana do życia w styczniu 1996 r. Powstanie rynku pozagiełdowego wiąże się z realizacją Programu Powszechnej Prywatyzacji. Zasady działania rynku pozagiełdowego są określonej ustawą Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi z dnia 21 sierpnia 1997 r., Statutem Spółki oraz Regulaminem obrotu uchwalonym przez Radę Nadzorczą Centralnej Tabeli Ofert S.A. uchwałą nr 57/98 z dnia 13 listopada 1998 r. Przedmiotem przedsiębiorstwa spółki jest prowadzenie Centralnej Tabeli Ofert, jej obsługa operacyjna oraz prowadzenie innej działalności wspierającej rozwój regulowanego rynku pozagiełdowego. Celem spółki jest organizowanie regulowanego pozagiełdowego publicznego obrotu papierami wartościowymi i innymi instrumentami finansowymi, w tym gromadzenie, przedstawianie i udostępnianie informacji o ofertach i transakcjach zawartych na regulowanym rynku pozagiełdowym. W celu realizacji swojego przedmiotu przedsiębiorstwa spółka wypracowuje zasady postępowania uczestników regulowanego pozagiełdowego obrotu papierami wartościowymi, samodzielnie lub we współpracy z organami administracji rządowej, instytucją rozliczeniową, giełdami papierów wartościowych i organizacjami samorządowymi działającymi na rynku papierów wartościowych, przygotowuje regulacje niezbędne do prawidłowego funkcjonowania regulowanego rynku papierów wartościowych, wprowadza w życie Kodeks Dobrej Praktyki Przedsiębiorstw Maklerskich, zapobiegający powstawaniu nieprawidłowości w regulowanym pozagiełdowym publicznym obrocie papierami wartościowymi, tworzy i administruje infrastrukturą techniczną i organizacyjną niezbędną do realizacji zadań. Kapitał akcyjny Centralnej Tabeli Ofert S.A. wynosi 5 573 883 zł i dzieli się na 5 573 883 akcje imienne o wartości nominalnej 1 zł każda. Akcje spółki są wyłącznie akcjami imiennymi zwykłymi. Akcjonariuszami spółki mogą być: podmioty prowadzące przedsiębiorstwo maklerskie, banki, towarzystwa funduszy powierniczych, towarzystwa funduszy inwestycyjnych, towarzystwa emerytalne, zakłady ubezpieczeń i emitenci papierów dopuszczonych do publicznego obrotu notowanych na regulowanym rynku pozagiełdowym oraz inne podmioty, zgodnie z ustawą Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi za zgodą Komisji. 3 000 000 akcji imiennych o wartości nominalnej 1 zł każda, stanowiących 53,8% kapitału akcyjnego Centralnej Tabeli Ofert S.A. jest obecnie w posiadaniu Giełdy Papierów Wartościowych. Centralna Tabela Ofert S.A. w odróżnieniu od GPW ma prawo wypłacać swoim akcjonariuszom dywidendę z wypracowanego zysku. Władzami spółki są: Walne Zgromadzenie, Rada Nadzorcza i Zarząd. Rada Nadzorcza uchwala regulamin obrotu na tym rynku i dopuszcza papiery wartościowe do obrotu. Podstawowym zadaniem Centralnej Tabeli Ofert S.A. jest wspomaganie rozwoju małych, dynamicznych spółek o stosunkowo krótkiej historii, mające dobre perspektywy rozwoju, poszukujące środków na rozszerzenie skali działalności i wzmocnienie pozycji rynkowej. Drugim filarem działalności Centralnej Tabeli Ofert S.A. jest budowanie publicznego rynku obligacji komunalnych i korporacyjnych oraz rynku dla przedsiębiorstw użyteczności publicznej. O popularności rynku pozagiełdowego wśród emitentów decydują: brak obowiązku sporządzania prospektu emisyjnego przy wchodzeniu do obrotu ­ zamiast tego należy przygotować znacznie uboższe w treść, a co za tym idzie tańsze memorandum informacyjne; radykalnie mniejsze niż w przypadku giełdy wymogi dopuszczeniowe oraz mniejsze obowiązki informacyjne. Droga wejścia spółki na CeTO jest opisana dokładnie w rozdziale: Procedura wejścia na publiczny regulowany rynek pozagiełdowy CeTO. System notowań papierów na CeTO, zasady uczestnictwa w obrocie oraz zalety rynku pozagiełdowego opisane są szczegółowo w rozdziale: Rynek pozagiełdowy. Domy Maklerskie Zgodnie z ustawą Prawo o publicznym obrocie, papiery dopuszczone do publicznego obrotu mogą być przedmiotem obrotu dokonywanego na rynku regulowanym, wyłącznie za pośrednictwem domów maklerskich. Każdy inwestor uczestniczący w publicznym obrocie na rynku regulowanym powinien otworzyć rachunek papierów wartościowych w domu maklerskim lub banku prowadzącym rachunki papierów wartościowych. Jedynie papiery emitowane przez Skarb Państwa lub Narodowy Bank Polski mogą być przedmiotem obrotu bez pośrednictwa domów maklerskich. Dom maklerski zawiera z klientem umowę o świadczeniu usług brokerskich, w której zobowiązuje się do zawierania umów zlecenia nabycia lub zbycia papierów wartościowych. Umowy powinny być zawarte w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Dom maklerski działa na rynku kapitałowym zawsze we własnym imieniu, na rachunek klienta albo na rachunek własny. Działalność maklerska może być prowadzona przez banki w formie spółek akcyjnych. Akcje takich spółek mogą być wyłącznie imienne, chyba że są dopuszczone do publicznego obrotu. Zapłata za obejmowane lub nabywane akcje domu maklerskiego, które nie zostały dopuszczone do publicznego obrotu, nie może pochodzić z kredytów ani ze źródeł nieudokumentowanych. Osoba prawna może być jednoosobowym założycielem domu maklerskiego. Dom maklerski nie może posiadać akcji innego domu maklerskiego, chyba że określony w zezwoleniu zakres czynności każdego z tych domów jest odmienny. Zakazane jest posiadanie akcji więcej niż jednego domu maklerskiego. Dopuszczalne jest posiadanie akcji więcej niż jednego banku prowadzącego działalność maklerską lub banku prowadzącego rachunki. Działalność maklerska prowadzona w ramach banku wymaga wydzielenia organizacyjnego i finansowego, które polega na: prowadzeniu działalności wyłącznie w formie odrębnej jednostki organizacyjnej banku, w pomieszczeniach, stanowiskach i za pomocą urządzeń wydzielonych wyłącznie do tej działalności, prowadzeniu odrębnych ksiąg rachunkowych i sporządzaniu odrębnych sprawozdań finansowych. Prowadzenie działalności maklerskiej wymaga zezwolenia Komisji, które jest wydawane na wniosek zainteresowanego podmiotu. Czynnościami związanymi z obrotem papierami wartościowymi dopuszczonymi do publicznego obrotu są: oferowanie papierów wartościowych, nabywanie i zbywanie papierów wartościowych na cudzy rachunek, nabywanie lub zbywanie papierów wartościowych na własny rachunek w celu realizacji zadań związanych z organizacją rynku regulowanego, zarządzanie cudzym pakietem papierów wartościowych na zlecenie, doradztwo w zakresie obrotu papierami wartościowymi, prowadzenie rachunków papierów wartościowych i rachunków pieniężnych służących do ich realizacji, pośrednictwo w nabywaniu lub zbywaniu papierów wartościowych będących w obrocie na zagranicznych rynkach regulowanych. Oferowanie papierów wartościowych w obrocie pierwotnym lub pierwszej ofercie publicznej definiowane jest jako pośrednictwo w zbywaniu zarówno przez emitenta, jak i wprowadzającego papiery wartościowe. Rola domu maklerskiego może polegać na pośrednictwie w złożeniu do Komisji stosownych dokumentów i udostępnieniu sieci dystrybucyjnej, która umożliwi sprzedaż papierów. Zadaniem domu maklerskiego może być także współuczestniczenie w tworzeniu określonego standardu emisji. Ustawa określa dwa rodzaje współuczestnictwa ­ związane z umową o subemisję inwestycyjną lub z umową o subemisję usługową. Zawarcie takiej umowy wymaga stosownego upoważnienia w uchwale podjętej przez właściwy organ stanowiący emitenta, a w przypadku spółki akcyjnej ­ w uchwale walnego zgromadzenia akcjonariuszy. Zarządzanie cudzym pakietem papierów wartościowych na zlecenie jest odpłatne podejmowanie i realizacja decyzji inwestycyjnych na rachunek zleceniodawcy w ramach pozostawionych przez zleceniodawcę do dyspozycji zarządzającego środków pieniężnych i papierów zapisanych na rachunkach zleceniodawcy. Doradztwem jest odpłatne udzielanie pisemnej lub ustnej rekomendacji nabycia lub zbycia oznaczonych papierów wartościowych albo powstrzymania się od zawarcia transakcji dotyczącej tych papierów. Oprócz powyżej wymienionych czynności, na wykonywanie których wymagana jest zgoda Komisji ustawa Prawo o publicznym obrocie określa czynności, których wykonywanie przez dom maklerski nie wymaga zezwolenia. Do czynności tych należą: przygotowywanie analizy celowości i sposobu pozyskiwania kapitału oraz czynników wpływających na wybór sposobu pozyskania kapitału przez zleceniodawcę, przygotowywanie analizy celowości wprowadzenia i sposobu wprowadzenia do publicznego obrotu określonych papierów wartościowych zleceniodawcy, przygotowanie analizy skutków i kosztów emisji lub wprowadzenia do publicznego obrotu określonych papierów wartościowych, sporządzanie prospektu emisyjnego i memorandum informacyjnego, nabywanie lub zbywanie papierów wartościowych na własny rachunek w celu realizacji umów o subemisje inwestycyjne lub usługowe, podejmowanie czynności faktycznych i prawnych, których celem jest realizacja umów o subemisje inwestycyjne lub usługowe, reprezentowanie posiadaczy papierów wartościowych wobec emitentów tych papierów. Dom maklerski wykonuje swoją działalność za pośrednictwem maklerów oraz doradców inwestycyjnych. Maklerem oraz doradcą może być osoba fizyczna, wpisana na listę maklerów lub doradców prowadzoną przez Komisję. Makler oraz doradca musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych, musi korzystać z pełni praw publicznych, nie być karany za przestępstwa przeciwko mieniu, przeciwko dokumentom, za przestępstwa gospodarcze, za fałszowanie pieniędzy, papierów wartościowych, znaków urzędowych, za przestępstwa skarbowe i przestępstwa związane z publicznym obrotem papierami wartościowymi. Musi złożyć egzamin przed Komisją Egzaminacyjną dla Doradców lub Maklerów Papierów Wartościowych. Zezwolenie na prowadzenie działalności maklerskiej wygasa z chwilą otwarcia likwidacji lub ogłoszenia upadłości domu maklerskiego. W przypadku wygaśnięcia lub cofnięcia zezwolenia Komisja może nakazać przeniesienie rachunków papierów wartościowych i rachunków pieniężnych do innego domu maklerskiego albo banku prowadzącego rachunki. Spółka, która zaprzestała prowadzenia działalności maklerskiej ma obowiązek archiwizowania i przechowywania przez 5 lat, dokumentów oraz innych nośników informacji związanych z prowadzeniem tej działalności.   Instrumenty Rynku Kapitałowego Akcja - jest papierem wartościowym poświadczającym udział w spółce akcyjnej, która w ten sposób może być własnością tysięcy osób lub instytucji. Wielkość posiadanego przez akcjonariuszy kapitału spółki zależy od liczby nabytych akcji. Każdy akcjonariusz odpowiada za zobowiązania spółki akcyjnej jedynie do wysokości wpłaconego kapitału. Przy akcjach mamy do czynienia z dwoma cenami: > ceną nominalną, będącą wyrazem udziału właściciela akcji w kapitale akcyjnym spółki, cena nominalna wszystkich akcji spółki jest jednakowa, ale można ją zmieniać, tj. zwiększać np. poprzez zasilenie kapitału akcyjnego spółki częścią kapitału zapasowego, lub zmniejszać, np. poprzez zamianę, podział akcji (split), > ceną rynkową, ustaloną na giełdzie, na rynku pozagiełdowym lub na rynku transakcji prywatnych. W przypadku sprzedaży, subskrypcji akcji na rynku pierwotnym pojawia się trzecia cena, tzw. cena emisyjna, cena sprzedaży. Różnica pomiędzy ceną nominalną a emisyjną danej akcji zasila kapitał zapasowy spółki. Kapitał akcyjny i zapasowy stanowią grupę kapitałów własnych przedsiębiorstwa. Wyróżniamy kilka rodzajów akcji: > akcje zwykłe - są najbardziej powszechnym typem akcji będących przedmiotem obrotu na rynkach giełdowych i pozagiełdowych. Nabywcy takich akcji posiadają równe prawa co do dywidendy, liczby głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, udziału w majątku firmy w przypadku jej likwidacji. > akcje uprzywilejowane - uprzywilejowanie może dotyczyć liczby głosów przypadających na zgromadzeniu akcjonariuszy, wielkości dywidendy i udziału w podziale majątku spółki w razie jej likwidacji. Możliwe są również inne uprzywilejowania, np.: wyłączne prawo poboru akcji w przypadku podwyższania przez spółkę kapitału akcyjnego czy też przyznanie akcjonariuszom prawa do akcji bezpłatnych, darmowych. Przywilej liczby głosów przypadających na jedną akcje nie może przekroczyć 5 głosów. Akcje uprzywilejowane co do głosu muszą być akcjami imiennymi. Uprzywilejowanie co do dywidendy daje posiadaczowi akcji prawo do otrzymania dywidendy przed posiadaczami akcji zwykłych, ewentualnie prawo do otrzymania dywidendy za ubiegłe lata obrotowe, w których spółka dywidendy nie wypłacała. Dywidenda może być wypłacana przez spółkę jedynie w razie wypracowania zysku. Przywilej co do podziału majątku spółki polega na tym, że akcje uprzywilejowane otrzymują przypadającą na nie część kapitału akcyjnego przed akcjami zwykłymi. Akcje uprzywilejowane co do dywidendy oraz podziału majątku mogą być akcjami na okaziciela; > akcje gotówkowe i niepieniężne (aportowe) - akcje gotówkowe pokrywane są środkami pieniężnymi, powinny być opłacone przynajmniej w jednej czwartej częsci ich wartości nominalnej, akcje niepieniężne pokrywane są wniesionym do spółki aportem rzeczowym i powinny być pokryte w całości przed objęciem ich przez akcjonariuszy. Akcje aportowe muszą być imienne, nie mogą być sprzedane ani zastawione przez okres dwóch lat od daty ich objęcia. Kolejny podział akcji to: Kolejny podział akcji to: akcje imienne, które mogą być wydawane przed pełną wpłatą przypadającej na nie części kapitału akcyjnego, pod warunkiem uwidocznienia na nich każdorazowej wpłaty. Przeniesienie własności akcji imiennych wymaga pisemnego oświadczenia umieszczonego na samej akcji lub w osobnym dokumencie. Zbywalność takich akcji może być ograniczona przez statut spółki. Informacje o akcjonariuszu (jego imię i nazwisko) oraz przeniesienie akcji na inną osobę wraz z data, wpisywane są do księgi akcyjnej; akcje na okaziciela, które nie mogą być wydawane przed pełną wpłatą przypadającej na nie części kapitału akcyjnego, na dowód tej częściowej wpłaty wydawane jest imienne świadectwo tymczasowe. Zbycie takich akcji nie jest ograniczone, za akcjonariusza w przypadku akcji na okaziciela, uznaje się ich posiadacza. Obligacja - stanowi formę długu, świadczy o wierzytelności nabywcy w stosunku do ich emitenta. Emitent zobowiązany jest do zwrotu długu w określonym czasie, po z góry określonej cenie, płaconej w formie odsetek w trakcie trwania pożyczki, dyskonta przy zakupie. Obligacje mogą być emitowane przez: Skarb Państwa (obligacje państwowe, skarbowe, z reguły najbardziej pewne, o minimalnym ryzyku); podmioty prowadzące działalność gospodarczą, posiadające osobowość prawną (obligacje przedsiębiorstw); gminy (obligacje komunalne, samorządowe); banki, towarzystwa ubezpieczeniowe (obligacje instytucji finansowych); Przy obligacjach mamy do czynienia z: ceną emisyjną obligacji (wartość emisyjna obligacji), tj. ceną jaką musi zapłacić pierwszy nabywca obligacji (płacona bezpośrednio emitentowi lub reprezentującemu go pośrednikowi). Cena emisyjna obligacji może być równa cenie nominalnej (uwzględnianej przy obliczaniu odsetek). Może też być od niej wyższa lub niższa; ceną rynkową obligacji (wartość rynkowa obligacji), tj. ceną jaka występuje w transakcjach kupna i sprzedaży obligacji na giełdzie lub rynku pozagiełdowym; stopą procentową, według której oblicza się procenty, tj. dochód nabywcy. Stopa procentowa może być stała dla całego okresu ważności (okresu pożyczki) obligacji lub zmienna (np. jej wysokość może zależeć od oficjalnej stopy procentowej banku centralnego, wielkości inflacji, średniej rentowności przedsiębiorstw w danej branży, średniej wysokości oprocentowania dla lokat 24-miesięcznych itd.); ceną spłaty (wartość obligacji w momencie wykupu). Najczęściej cena spłaty jest równa wartości (cenie) nominalnej obligacji. W przypadku gdy jest wyższa, różnica stanowi premię dla nabywcy; sposobem i terminem spłaty, który określa warunki na jakich wierzyciel (nabywca obligacji) może odzyskać zainwestowany kapitał. Ze względu na charakter przywilejów nadawanych ich posiadaczowi obligacje można podzielić na dwie grupy: 1. obligacje będące poświadczeniem długu, tu wyróżniamy: obligacje o stałym oprocentowaniu charakteryzujące się wartością nominalną, zapewniające obligatariuszowi stałą wielkość odsetek w odpowiednich terminach przez cały okres, aż do wykupienia obligacji przez emitenta w ściśle określonym czasie; obligacje o zmiennej stopie procentowej, których oprocentowanie może być zmieniane co pewien okres (stopa procentowa może być aktualizowana w stosunku do przyjętej bazy, np. stopy inflacji); obligacje z kuponami zero, obligacje bezkuponowe, w przypadku których nabywcom obligacji nie są wypłacane odsetki a ich dochód wynika z różnicy pomiędzy ceną zakupu obligacji a ceną ich wykupu po upływie terminu na jaki zostały wyemitowane. Różnica ta może przybrać dwie formy: nabywca płaci za obligację kwotę niższa od wartości nominalnej o wartość dyskonta. W wysokości dyskonta ukryte jest oprocentowanie obligacji, im większe jest dyskonto, tym wyższe jest oprocentowanie obligacji, emitent wykupując obligację, wypłaca obligatariuszowi wartość nominalna obligacji, tym samym wypłaca skapitalizowane odsetki, nabywca płaci za obligacje kwotę równą wartości nominalnej, emitent wykupuje obligacje po cenie wyższej od ceny zakupu obligacji; 2. obligacje łączone z akcjami, tu wyróżniamy: obligacje zamienne, które na określonych przez emitenta zasadach, warunkach i terminach mogą zostać zamienione na akcje danej spółki. Emitent określa formę oraz tryb zamiany, w tym m. in.: cenę nowych akcji, termin realizacji konwersji. W przypadku tych obligacji ich rynkowa cena, w sposób bezpośredni, zwykle proporcjonalny, zależy od ceny akcji danego emitenta. Cena obligacji zależy więc od wyników finansowych spółki, jej kondycji oraz perspektyw rozwoju; obligacje z warrantami. Warrant stanowi wydzieloną część obligacji, reprezentującą prawo do zakupu akcji nowej emisji, w określonym terminie i na określonych warunkach. Wartość nominalna obligacji określana jest przez emitującego obligacje i oznacza kwotę, którą nabywca obligacji otrzyma po upływie terminu, na jaki wyemitowano obligacje, tj. z chwilą jej wykupu przez emitenta. Wartość rynkowa oznacza cenę, po jakiej jej właściciel może ją zbyć na rynku. Stopa nominalna obligacji jest to stopa procentowa, wielkość płaconych przez emitenta odsetek liczona w stosunku do wartości nominalnej obligacji. Często obliczamy również tzw. stopę bieżącą obligacji, która wyraża stosunek płaconych przez emitenta odsetek (oprocentowanie obligacji ­ kupon) do wartości rynkowej obligacji, tj. jej wartości bieżącej. Z powodu różnic pomiędzy wartością nominalną i rynkową, bieżąca stopa procentowa może być zasadniczo różna od stopy nominalnej. Obligacje mogą być imienne lub na okaziciela. Emitent obligacji może w warunkach emisji wprowadzić zakaz lub ograniczenia w zbywaniu obligacji imiennych. Emitent może nabywać własne obligacje, celem ich umorzenia. Wynikające z obligacji wierzytelności mogą być niezabezpieczone lub zabezpieczone. Obligacje zabezpieczone dają inwestorowi gwarancję zwrotu wartości nominalnej emitowanych obligacji wraz z suma należnego oprocentowania. Obligacje nie zabezpieczone charakteryzują się wyższym ryzykiem inwestycyjnym. Zabezpieczenie może przybrać formę: zabezpieczenia całkowitego - polega ono na ustanowieniu zastawu, hipoteki, udzieleniu gwarancji przez NBP lub Skarb Państwa, udzieleniu gwarancji przez gminę lub bank zagraniczny, zabezpieczenia częściowego - również i tego zabezpieczenia udzielaja podmioty wskazane powyżej, jednak jego wartość jest niższa od wartosci nominalnej obligacji wraz z należnym oprocentowaniem. Certyfikaty inwestycyjne - są instrumentami finansowymi emitowanymi przez fundusze inwestycyjne zamknięte i mieszane. Fundusz inwestycyjny jest podmiotem prawnym, którego wyłącznym przedmiotem działalności jest lokowanie środków pieniężnych zebranych publicznie w określone w ustawie o funduszach inwestycyjnych (Ustawa z dnia 28 VIII 1997 r.) papiery wartościowe i inne prawa majątkowe. Uczestnikami funduszu inwestycyjnego mogą być osoby fizyczne, osoby prawne, a także jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej. W zależności od rodzaju funduszu jego uczestnicy za wnoszone wpłaty nabywają jednostki uczestnictwa bądź certyfikaty inwestycyjne. Jednostki i certyfikaty reprezentują prawa majątkowe uczestników określone ustawą i statutem funduszu. Certyfikat inwestycyjny jest papierem wartościowym na okaziciela, jest niepodzielny reprezentuje równe prawa majątkowe. Fundusz inwestycyjny jest zobowiązany do przygotowania prospektu emisyjnego i uzyskania zgody KPWiG na wprowadzenie do publicznego obrotu, co jest równoznaczne z dopuszczeniem pierwszej emisji certyfikatów inwestycyjnych do obrotu publicznego. Cena emisyjna certyfikatów inwestycyjnych drugiej i następnych emisji nie może być niższa niż wartość aktywów netto funduszu przypadająca na certyfikat inwestycyjny według ostatniej wyceny aktywów poprzedzających emisję. Cena certyfikatu może być powiększona o należną funduszowi opłatę. Aktywa funduszu stanowią środki z tytułu wpłat jego uczestników oraz nabyte przez fundusz prawa i pożyczki z tych praw. Fundusz inwestycyjny dokonuje wyceny aktywów, ustalenia wartości aktywów netto oraz wartości aktywów netto przypadających na jednostkę uczestnictwa lub certyfikat inwestycyjny. Aktywa funduszu wycenia się według wartości rynkowej poszczególnych składników. Wartość aktywów netto ustala się, pomniejszając wartość aktywów funduszu o jego zobowiązania. Fundusz inwestycyjny zamknięty dokonuje wyceny aktywów funduszu, nie rzadziej niż raz na sześć miesięcy oraz na siedem dni przed rozpoczęciem zbywania certyfikatów kolejnej emisji. Fundusz mieszany emituje certyfikaty inwestycyjne, takie same jak fundusz inwestycyjny zamknięty. Fundusz mieszany dokonuje wykupienia certyfikatów na żądanie uczestnika funduszu, nie rzadziej jednak niż raz w roku. Z chwilą wykupienia przez fundusz certyfikatów są one umarzane z mocy prawa. Fundusz mieszany dokonuje wyceny swoich aktywów, ustalenia wartość aktywów netto przypadających na certyfikat inwestycyjny nie rzadziej niż raz na trzy miesiące jak również na siedem dni przez rozpoczęciem przyjmowania wpłat na certyfikaty kolejnych emisji oraz na siedem dni przed dniem wykupywania certyfikatów, a także w dniu zbywania certyfikatów oraz w dniu ich wykupywania. Kontrakt Futures - jest to instrument finansowy, który zobowiązuje dwie strony do zawarcia w przyszłości transakcji na warunkach określonych w kontrakcie. Wystawiający kontrakt zobowiązuje się z do dostarczenia przedmiotu kontraktu w ustalonym terminie (tzn przyjmuje pozycję krótką) Nabywca kontraktu zobowiązuje się do zapłacenia ustalonej ceny po dostarczeniu przedmiotu kontraktu (tzn. przyjmuje pozycje długą). Obie strony biorące udział w transakcji mają obowiązek wywiązania się z umowy bez względu na to czy dana transakcja jest korzystna czy przyniesie stratę. Jest to zasadnicza różnica pomiędzy kontraktami futures a opcjami. Z kontraktem futures wiążą się trzy ceny: cena wykonania (terminowa) kontraktu futures - jest to cena ustalona w dniu zawarcia kontraktu, po takiej cenie zostanie zawarta transakcja w przyszłości, cena bieżąca kontraktu - jest to cena kontraktu na rynku obowiązująca w danym dniu, cena instrumentu bazowego. Kontrakty futures mogą być wystawione na różne instrumenty finansowe, które są w takim przypadku przedmiotem dostawy. Najczęściej spotykane są: walutowe kontrakty futures - instrumentem bazowym jest waluta innego kraju, procentowe kontrakty futures - instrumentem bazowym jest oprocentowany papier wartościowy, np. obligacja, indeksowe kontrakty futures - instrumentem bazowym jest indeks rynku. W przypadku indeksowych kontraktów nie może wystąpić dostawa instrumentu bazowego, czyli indeksu rynku. W momencie dostawy odbywa się rozliczenie pieniężne kontraktu. Jeśli wartość indeksu jest niższa niż cena ustalona w kontrakcie, nabywca kontraktu płaci wystawiającemu sumę pieniężną proporcjonalna do różnicy miedzy ceną ustaloną w kontrakcie a wartością indeksu. Jeśli wartość indeksu jest wyższa niż cena ustalona w kontrakcie, to wystawiający kontrakt płaci nabywcy kontraktu sumę pieniężną proporcjonalną do różnicy między wartością indeksu a ceną ustalona w kontrakcie. Kontrakty futures występują również na rynkach towarów, w szczególności na giełdach towarowych. Są to tzw. towarowe kontrakty futures. Opcja - jest instrumentem finansowym, który daje jego posiadaczom prawo, a nie obowiązek, jak w przypadku futures, sprzedaży/zakupu innego instrumentu finansowego, w określonym momencie, dniu lub w określonym terminie w przyszłości, po ustalonej cenie. Opcje charakteryzują: instrument opcyjny (instrument finansowy, na który wystawiona została opcja), cena instrumentu finansowego, po której opcja może być egzekwowana, termin ważności opcji. Opcję od futures odróżniają: 1. Konstrukcja umowy ­ nabywca opcji ma prawo a nie obowiązek jak przy futures, do skorzystania z możliwości zakupu danego towaru, 2. Koszty operacji ­ nabywca zobowiązany jest zapłacić3. zbywcy premię (jest to cena opcji, która jest płacona wystawiającemu bez względu na to czy opcja zostanie w określonym czasie wyegzekwowana). Wysokość4. premii zależy od: wahań cen danego produktu, będącego przedmiotem kontraktu, relacji ceny opcyjnej do bieżącej ceny produktu, okresu, na jaki został zawarty kontrakt opcyjny, popytu i podaży na daną opcję. Przy opcji nabywca mając prawo a nie będąc zobowiązanym, może w każdej chwili odstąpić od dokonania transakcji tracąc jedynie premię, zapłaconą sprzedającemu przy zawieraniu umowy. 5. Sposób ustalenia ceny realizacji - przy futures cena jest określana w chwili dokonywania transakcji, przy opcji istnieje możliwość6. wybrania lepszego kursu, który może się pojawić7. w czasie obowiązywania opcji. Istnieją dwa typy opcji: Opcja kupna (call option) - jej posiadacz ma prawo zakupu instrumentu finansowego (np. akcji) po określonej cenie, w ustalonym terminie, Opcja sprzedaży (put option) - jej posiadacz ma prawo sprzedaży instrumentu finansowego, po określonej cenie, w ustalonym terminie. Na rynkach finansowych spotykamy się z dwoma rodzajami opcji: Opcja amerykańska, może być zrealizowana w dowolnym czasie przed terminem wygaśnięcia opcji, Opcja europejska, może być zrealizowana jedynie w dniu w którym przypada termin jej wygaśnięcia. Oznacza to że termin wygaśnięcia i termin wykonania jest taki sam. Przy opcji mamy do czynienia z trzema cenami: Cena wykonania - jest to cena po jakiej opcja jest wykonana, jest ona ustalona w momencie wystawienia opcji i nie zmienia się w czasie, Cena opcji - jest to tak zwana premia, czyli cena prawa, które nabywa posiadacz opcji, cena ta jest to wartość rynkowa opcji, która zmienia się w czasie, Cena instrumentu finansowego, na który jest wystawiona opcja - jest to wartość rynkowa tego instrumentu. Dla opcji kupna cena wykonania jest to cena, po jakiej posiadacz opcji ma prawo nabyć instrument bazowy od wystawiającego opcję w momencie wykonania. W przypadku opcji sprzedaży cena wykonania jest to cena, po jakiej posiadacz opcji ma prawo sprzedać instrument finansowy wystawiającemu opcję w momencie wykonania. Najczęściej spotyka się opcje na akcje, walutę, oprocentowane papiery wartościowe oraz indeksy rynku. Warrant - warrant jest uproszczoną opcją. Posiadacz warrantu ma prawo do uzyskania, zaś wystawca warrantu obowiązek do realizacji zobowiązania, w określonym terminie i na określonych warunkach, wyznaczanych w odniesieniu do z góry ustalonej ceny umownej instrumentu, na którym został oparty warrant (tzw. aktyw bazowy). Od opcji warrant odróżnia się tym, że jego emitentem (wystawcą) jest jedna określona osoba prawna (czyli inwestor nie może zajmować pozycji krótkiej), a liczba emitowanych sztuk jest ściśle określona. Posiadacz warrantu może wykonać warrant, tj. otrzymać świadczenie (co skutkuje umorzeniem warrantu). Wysokość zobowiązania (świadczenia) pieniężnego stanowi iloczyn liczby sztuk aktywu bazowego, na którą warrant został wystawiony i różnicy pomiędzy bieżącą i umowną ceną aktywu bazowego. W przypadku gdy aktywem bazowym jest indeks akcji przez liczbę sztuk aktywu bazowego, na którą warrant został wystawiony, rozumie się współczynnik służący do wyrażania wartości tego indeksu w pieniądzu. Warranty określa się jako zbywalne prawa do: nabycia od emitenta (warrant kupna) lub zbycia emitentowi (warrant sprzedaży) w określonym terminie instrumentu bazowego po cenie wykonania, lub żądania zapłaty w określonym terminie kwoty proporcjonalnej do różnicy pomiędzy ceną instrumentu bazowego i ceną wykonania warrantu, lub objęcia akcji przyszłych emisji emitenta po cenie wykonania (warrant subskrypcyjny). Wyróżnia się dwa rodzaje warrantów (podobnie jak opcji): "kupna" ("call") - dającego nabywcy prawo odpowiednio do kupna aktywu bazowego po cenie umownej lub świadczenia pieniężnego, gdy cena bieżąca tego aktywu jest wyższa od umownej, "sprzedaży" ("put") - dającego nabywcy prawo odpowiednio do sprzedaży aktywu bazowego po cenie umownej lub świadczenia pieniężnego, gdy cena bieżąca tego aktywu jest niższa od umownej. Ze względu na terminy wykonania rozróżnia się warranty typu: amerykańskiego - dające nabywcy prawo uzyskania od wystawcy wypłaty świadczenia w całym okresie notowania warrantu, europejskiego - dające nabywcy prawo uzyskania wypłaty świadczenia jedynie w dacie zakończenia okresu notowania warrantu (dacie wygaśnięcia), typu atlantyckiego (bermudzkiego) ­ dające nabywcy prawo uzyskania wypłaty świadczenia w określonych przez wystawcę terminach. Warranty umożliwiają zyski zarówno przy wzroście (warranty kupna), jak i spadku (warranty sprzedaży) ceny aktywu bazowego, stanowiąc atrakcyjny instrument zarówno spekulacji, jak zabezpieczenia wartości posiadanych aktywów. Inwestor płaci jedynie cenę nabycia warrantu i nie pobiera się od niego żadnych zabezpieczeń. Warranty dobrze komponują się w mechanizmy rozliczeniowe przewidziane dla akcji. Nabywca warrantu może: 1. odsprzedać2. warrant na rynku, 3. ażądać4. wykonania warrantu typu amerykańskiego (w dowolnym dniu obrotu) lub atlantyckiego (tylko w ściśle określonych terminach), o ile w dniu zgłoszenia żądania została wyznaczona cena aktywu bazowego, 5. utrzymać6. warrant do daty wygaśnięcia i: uzyskać świadczenie w trybie automatycznej wypłaty ­ w przypadku warrantów rozliczanych pieniężnie, przedstawić warrant do wykonania ­ w przypadku warrantów z dostawą instrumentu bazowego lub warrantów subskrypcyjnych, odstąpić od żądania realizacji zobowiązania przez wystawcę (w przypadku warrantów rozliczanych pieniężnie odstąpić od wypłaty zobowiązania, mimo iż w dacie wygaśnięcia świadczenie przysługuje ­ np. gdy posiadacz uzna, że opłaty manipulacyjne lub podatki czynią uzyskanie świadczenia nieopłacalnym). Commercial Papers - to krótkoterminowe zobowiązania finansowe (weksle własne) przedsiębiorstw handlowych i przemysłowych. Commercial Papers są odpowiednikami bankowych certyfikatów depozytowych. Zobowiązania te stanowią instrument zdobywania krótkoterminowych funduszy dla poprawiania kondycji finansowej lub zapewnienia finansowania szczególnie rentownych projektów inwestycyjnych. W Polsce Commercial Papers występują w formie tzw. KWIT-ów, Krótkoterminowych weksli Inwestycyjno-Terminowych, które są emitowane na okresy kilku­ lub kilkunastotygodniowe przez oddziały koncernów zagranicznych bądź tez przez duże polskie przedsiębiorstwa o uznanej marce i dobrej kondycji finansowej. Nabywcy polskich weksli inwestycyjnych mogą otrzymać albo weksle własne emitenta, albo udziały w tzw. wekslu globalnym. Zgodnie z praktyka emisji KWIT-ów, weksle, deponowane są przez wystawcę w banku organizującym na ich zlecenie emisję tych instrumentów. Bank pełni wówczas dla zdeponowanych u siebie weksli role banku powiernika. Prawa własności poszczególnych inwestorów do weksli są wykazywane na ich rachunkach w banku powierniku. Weksel globalny przedstawia emitentowi do wykupu bank powiernik, środki przekazuje następnie inwestorom. Weksle własne mogą być przedstawiane przez bank bądź bezpośrednio przez samych inwestorów. W wypadku niewykupienia weksla globalnego ulega on natychmiastowemu unieważnieniu, a inwestorzy otrzymują weksle własne emitenta, wcześniej zdeponowane przez niego w banku powierniku. Bank obsługuje emisję i wykup KWIT-ów, organizując dla nich jednocześnie rynek wtórny. Emisje KWIT-ów są jednostkowe i przeznaczone dla dużych inwestorów. List zastawny ­ zasady emisji, zbywania, nabywania, wykupu i zabezpieczenia tego typu papierów wartościowych reguluje ustawa o listach zastawnych i bankach hipotecznych (Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r.). Listy zastawne mogą być emitowane wyłącznie przez banki hipoteczne, utworzone jedynie w formie spółki akcyjnej. List zastawny może być papierem wartościowym imiennym bądź na okaziciela. Ustawa przewiduje dwie postacie listów zastawnych: na podstawie kredytu zabezpieczonego gwarancją lub poręczeniem Skarbu Państwa, Narodowego Banku Polskiego, Wspólnot Europejskich lub ich państw członkowskich, Europejskiego Banku Inwestycyjnego lub Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju (Banku Światowego), na podstawie wierzytelności banku hipotecznego z tytułu kredytów udzielonych podmiotom wymienionym wyżej. Hipoteczny list zastawny może być nominowany w złotych lub w walucie obcej. Hipoteczny list zastawny może być emitowany w formie dokumentu lub w formie zdematerializowanej (zapis komputerowy). Bank hipoteczny prowadzi rejestr zabezpieczenia listów zastawnych, do którego wpisane są w odrębnych pozycjach wierzytelności oraz inne środki banku, stanowiące podstawę emisji tych listów. Rejestr prowadzony jest odrębnie dla hipotecznych listów zastawnych oraz dla publicznych listów zastawnych.