Artykuły >
Studia >
ZEWNĘTRZNE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA.
ZEWNĘTRZNE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA.
1. ZARZĄDZANIE ZEWNĘTRZNYMI ŹRÓDŁAMI FINANSOWANIA DLA POTRZEB ROZWOJU DZIAŁALNOŚCI DANEGO PRZEDSIĘBIORSTWA.
Fundusze i kapitały stanowiące wewnętrzne źródło finansowania przedsiębiorstwa mają ograniczone rozmiary i zazwyczaj nie wystarczają do sfinansowania wszystkich potrzeb związanych z działalnością gospodarczą danego przedsiębiorstwa. Niezbędne tym samym staje się poszukiwanie źródeł finansowania „na zewnątrz” przedsiębiorstwa. Inaczej finansowanie zewnętrzne można określić jako finansowanie pożyczonym kapitałem nie należącym do przedsiębiorstwa. Kapitał dostarczany jest poprzez wierzycieli, którzy nie stają się tym samym współwłaścicielami, a jedynie przez określony czas przedsiębiorstwo jest ich dłużnikiem. Z ekonomicznego punktu widzenia rozróżnia się finansowanie krótko i długookresowe oraz własne i obce co przedstawia (TABELA 1).
TABELA 1: ZEWNĘTRZNE ZASILANIE FINANSOWE.
Źródło: Krystyna Znaniecka: Zarządzanie finansami przedsiębiorstw, SKwP, Warszawa 1997 [s. 28]
FINANSOWANIE ZEWNĘTRZNE
Udziałowe
Subwencyjne Kredytowe
Własne Obce
O charakterze długoterminowym O charakterze krótko i / lub długoterminowym
Finansowanie zewnętrzne zazwyczaj sprowadza się do korzystania z możliwości odroczenia terminów różnorodnych płatności oraz do możliwości uczestnictwa w transakcjach rynku finansowego. Możliwość korzystania z odroczonego terminu płatności daje przedsiębiorstwu możliwość regulowania własnych zobowiązań z opóźnieniem w stosunku do otrzymanego świadczenia co jednocześnie stanowi atrakcyjną formę finansowania działalności (o ile płatności regulowane są terminowo zazwyczaj nie dochodzi do powstawania kosztów pozyskiwania kapitału). W rzeczywistości przedsiębiorstwa często starają się korzystać z zewnętrznych form finansowania działalności gdyż stwarzają one nowe perspektywy rozwoju, lub redukcji problemów zachwiania płynności przedsiębiorstw. Prawidłowe zarządzanie wewnętrznymi i zewnętrznymi źródłami finansowania działalności przedsiębiorstwa przyczynia się do prawidłowego działania danego przedsiębiorstwa w warunkach konkurencji, a jednocześnie stwarza możliwość rozwoju przedsiębiorstw. Do źródeł finansowania zewnętrznego zaliczyć można: akcje, obligacje, różnego rodzaju kredyty i pożyczki, subwencje, kapitały przedsiębiorstw oraz tzw. nowoczesne źródła finansowania jak leasing, venture capital oraz factoring. W dzisiejszych czasach prawie niemożliwe staje się korzystanie tylko z określonych źródeł finansowania czy to zewnętrznych czy wewnętrznych, gdyż często kształtuje je kontakt przedsiębiorstwa z otoczeniem: umowy z dostawcami i odbiorcami, usługi świadczone przez banki i instytucje finansowe itp. Wybór źródeł finansowania powinien być dokładnie przemyślany. Przedsiębiorstwo powinno zapoznać się ze wszystkimi możliwościami, zbadać sygnały docierające z gospodarki i rozpatrzyć obecną sytuację firmy oraz jakie pojawiły się wymagania w stosunku do dalszej działalności przedsiębiorstwa. Analizy przeprowadzane w przedsiębiorstwie dla potrzeb oceny przydatności konkretnych źródeł finansowania, powinny zawierać potencjalne korzyści, zagrożenia oraz środki ostrożności dla przedsiębiorstwa w formie zabezpieczeń. Zachowanie przedsiębiorstwa powinno stanowić świadomą politykę, a nie być wynikiem oczekiwania na los szczęścia.
2. POŻYCZKA CZY KREDYT BANKOWY – WYBÓR ŹRÓDŁA WSPOMAGANIA FINANSOWEGO.
Wśród różnych źródeł finansowania zewnętrznego wyróżnić można kredyt oraz pożyczkę dwa bardzo zbliżone w charakterze ekonomicznym źródła bardzo popularne wśród małej i średniej przedsiębiorczości. Pożyczka regulowana jest przepisami cywilno - prawnymi. Jest to chyba jedno z najprostszych źródeł pozyskania funduszy niekonieczne jest nawet spisanie umowy pożyczki na piśmie (pożyczki dłużne). Dokładną definicję pożyczki reguluje Kodeks Cywilny Art. 720-724 . Z punktu widzenia posiadacza wolnych środków pieniężnych pożyczka jest umową, w której dający pożyczkę zobowiązuje się przekazać przedmiot pożyczki na własność biorącego, zaś pożyczkobiorca zobowiązuje się zwrócić ów przedmiot pożyczki w tej samej jakości i ilości. Pomiędzy przedsiębiorstwami pożyczka często występuje jako źródło finansowania dla jednej strony i jako szczególna forma lokaty finansowej. Jeśli strony określą to w umowie może być ona oprocentowana i wtedy staje się umową o tytule odpłatnym w innym przypadku jest nieodpłatna zwana umową o tytule darmowym. Z punktu widzenie interesów pożyczkodawcy i jego bezpieczeństwa co do wypłacalności dłużnika zaleca się stosowanie formy pisemnej i zawarcia w umowie postanowień w przypadku niewypłacalności pożyczkobiorcy. Dla obu stron ważnym czynnikiem składowym umowy jest jasne i precyzyjne określenie terminu zwrotu pożyczki. Pożyczkobiorcę zabezpiecza on przed wcześniejszym żądaniem zwrotu przedmiotu pożyczki natomiast pożyczkodawca po przekroczeniu terminu zwrotu pożyczki domagać może się dodatkowych świadczeń ze strony pożyczkobiorcy. Charakterystycznymi cechami pożyczki na które najczęściej zwraca się uwagę jest jej forma pisemna lub ustna, gwarancje i korzyści negocjowane i określone w umowie, wysokie ryzyko utraty korzyści i zwrotu lokaty w przypadku pożyczki dłużnej, czas trwania. Ostateczny kształt umowy pożyczkowej jest rezultatem negocjacji między stronami umowy. Pożyczka jest formą najczęściej występującą pomiędzy podmiotami połączonymi więzami kooperacyjnymi lub zaopatrzeniowymi (zazwyczaj występują one pomiędzy kontrahentami) jednocześnie zdarza się że pożyczkodawcą jest bank, instytucja finansowa czy nawet Skarb Państwa. Zgodnie z KC często dochodzi do sytuacji, w której pożyczkodawca domaga się zabezpieczenia przedmiotu pożyczki najczęściej jest to zabezpieczenie majątkowe a także: zastaw, poręczenie, weksel, przejęcie długu, przystąpienie do długu. Możliwe są też takie formy zabezpieczeń jak: cesja, pełnomocnictwo, prawo do zysku. Jednak decyzja co do wyboru formy zabezpieczenia leży w negocjacjach pomiędzy pożyczkodawcą i pożyczkobiorcą. Aby właściwie wybrać formę zabezpieczenia pożyczkodawca powinien mieć jak najlepszy obraz prowadzonej działalności przez pożyczkobiorcę. Jednym ze sposobów pozyskania informacji na temat pożyczkobiorcy jest włączenie do umowy pożyczki klauzuli obligującej przedsiębiorstwo do udostępnienia danych księgowych, tak jak w przypadku kredytu bankowego. W umowie pożyczki strony będą dążyły do maksymalizacji swoich korzyści. Tak więc pożyczkobiorca będzie starał się nie ujawniać niekorzystnych danych na swój temat, aby mógł uzyskać pożyczkę na jak najkorzystniejszych warunkach, a pożyczkobiorca starał się będzie do jak najlepszego zabezpieczenia przedmiotu pożyczki, gdzie w przypadku niewypłacalności strony pożyczającej poniesione straty zrekompensują się w największym stopniu. Do popularnych praktyk należą pożyczki pomiędzy firmami uczestniczącymi w grupach kapitałowych i konsorcjach. Pozwala to uniknąć kłopotów natury skarbowej lub prawnej. Pożyczki mogą mieć wtedy charakter nieoficjalny. Silniejsze filie pożyczają środki filią o słabszej kondycji finansowej co pozwala maksymalizować korzyści całej grupy.
Alternatywnym źródłem finansowania zewnętrznego obok pożyczki może być kredyt. Istota kredytu kojarzy się zawsze z relacjami zachodzącymi pomiędzy podmiotami gospodarczymi, gdzie jedną ze stron reprezentuje bank, czyli instytucja z sektora finansowego, a druga strona reprezentowana przez przedsiębiorstwo, które należy do podmiotów gospodarki rzeczowo pieniężnej tzw. sektor realny . W umowie kredytowej zawarte są następujące czynniki: wielkość kredytu, dokładne oznaczenie stron umowy, termin spłaty kredytu wraz z ustalonymi odsetkami, cel na który zostanie on przeznaczony, określenie podstawowych obowiązków stron umowy, cena kredytu (wysokość prowizji i oprocentowanie), zakres zabezpieczeń kredytu oraz elementy o charakterze fakultatywnym, w których określa się szczegółowe warunki danej umowy. W dzisiejszych czasach przedsiębiorstwa przestały być przypisywane do banku z którego usług musiały korzystać, jednocześnie instytucje kredytowe mogą odmówić udzielenia kredytu jeśli zdolność kredytowa kredytobiorcy jest niewystarczająca. Zanim przedsiębiorstwo uzyska kredyt rozpoczyna się faza wstępna negocjacji, w której strony dogadują się co do warunków umowy, jednocześnie kredytobiorca w porozumieniu z bankiem opracowuje wniosek kredytowy. Stanowi on podstawę do udzielenia kredytu. Banki oprócz grupy czynników obligatoryjnych w umowie kredytu starają się indywidualnie stworzyć konkurencyjne warunki do udzielania kredytu przy jednoczesnym zabezpieczeniu swoich środków. Do wniosku kredytowego powinny być dołączone dokumenty tj. bilans, rachunek zysków i strat, rachunek efektywności przedsiębiorstwa, deklaracje podatkowe potwierdzające o nie zaleganiu z płaceniem podatków ponadto bank może żądać informacji dodatkowych jak np.: plany działalności na okres kredytowania. Tym samym można wywnioskować, iż kredyt stanowi środki pieniężne przekazane przedsiębiorstwu na określony czas do dyspozycji, po uprzednim zaakceptowaniu przez instytucję kredytową na jaki cel zostaną one wydatkowane. Takie rozumienie umowy kredytowej odróżnia ją od umowy pożyczki. Na rynku panuje bardzo dużo form i rodzajów kredytów, tym samym stosuje się umowną klasyfikację kredytów: ze względu na podmiot udzielający kredyt: kredyty kupieckie, bankowe, państwowe, instytucji międzynarodowych; ze względu na przedmiot finansowania: kredyty towarowe, finansowe; ze względu na przewidywany okres spłaty: krótkoterminowe (do jednego roku), średnioterminowe (od jednego do pięciu lat), długoterminowe (powyżej pięciu lat); ze względu na formę techniczną: kredyt w rachunku bieżącym, w dyskoncie weksli, akceptacyjno – rembusowe. Oprócz tego można je dzielić na wiele innych sposobów jak np.: kredyty spłacane jednorazowo lub w ratach, kredyty spłacane w równych i nierównych ratach, kredyty spłacane w równych i nierównych odstępach czasu, kredyty zawierające i nie zawierające karencji, kredyty importowe i eksportowe, kredyty zabezpieczone i niezabezpieczone oraz kredyty należące do specjalnych źródeł finansowania jak np. kredyty sezonowe bardzo często wykorzystywane w rolnictwie oraz kredyty preferencyjne, które udzielane są na odrębnych warunkach. Charakteryzują się one niższą stopą procentową niż rynkowa, nierzadko również dogodniejszym okresem spłaty. Przedsiębiorstwa zazwyczaj kredyty przeznaczają na finansowanie bieżącej działalności eksploatacyjnej, czyli finansuje się majątek obrotowy przedsiębiorstwa, a pod względem przedmiotu kredytowania kredyt taki nazywa się kredytem obrotowym, drugim rodzajem kredytów wyodrębnionych pod względem przedmiotowym, są kredyty inwestycyjne, przeznaczone są one na tworzenie nowego oraz modernizacje istniejącego już majątku trwałego o charakterze materialnym. Innym celem przeznaczenia takiego kredytu może być inwestycja w zakup wartości niematerialnych i prawnych lub zakup finansowego majątku trwałego jak np.: zakup papierów wartościowych, powiększenie kapitału udziałowego, finansowanie patentów, licencji itp. Przy kredytach inwestycyjnych często zdarza się, że instytucja kredytowa domaga się dołączenia do wniosku dokumentów tj.: analiza projektu inwestycyjnego –feasibility study, uzasadnienie podjęcia realizacji przedsięwzięcia inwestycyjnego, zbiorcze zestawienie kosztów przedsięwzięcia. Uzyskanie kredytów na specjalnych zasadach uzależnione jest od spełnienia określonych warunków np.: podjęcie inwestycji, utworzenie nowych miejsc pracy. Jednocześnie są one pośrednim narzędziem interwencjonizmu państwowego w aspekcie prowadzonej przez państwo polityki gospodarczej. Obecnie wiele przedsiębiorstw boryka się z zachwianiem płynności finansowej, dlatego instytucje, które udzielają kredytów powinny dbać o jak najlepsze zabezpieczenie swoich środków. Prawo cywilne wyróżnia dwa rodzaje zabezpieczeń kredytu: osobiste i rzeczowe. W pierwszym przypadku kredytobiorca za udzielony kredyt odpowiada całym swoim majątkiem osobistym, w drugim przypadku zabezpieczeniem jest jedynie wskazana rzecz w zabezpieczeniu. W ramach zabezpieczeń osobistych kredytobiorca może oferować następujące formy zabezpieczeń: weksel, weksel własny in blanco, poręczenie wekslowe, poręczenie według prawa cywilnego, gwarancje bankowe, cesje przyszłych należności, przystąpienie do długu kredytowego, pełnomocnictwo. Natomiast sposób zabezpieczeń rzeczowych obejmować może: zastaw ogólny, bankowy zastaw rejestrowy, zastaw na prawach, przywłaszczenie poprzez zabezpieczenie, hipoteka, blokada środków na rachunku bankowym, kaucja. Kredytodawca może żądać jednocześnie kilku zabezpieczeń kredytu gdy wyda mu się iż zdolność kredytowa kredytobiorcy jest obarczona dużym ryzykiem. Od przedsiębiorstw dobrze prosperujących najczęściej żąda się zabezpieczeń rzeczowych, od firm znajdujących się w złej kondycji finansowej oczekuje się zabezpieczeń osobistych, danych przez wiarygodnych poręczycieli. Drugim oprócz kredytu bankowego może być kredyt handlowy. W tej transakcji nie występuje instytucja kredytowa, a cała transakcja rozgrywa się pomiędzy dostawcą, a odbiorcą. Dobra i usługi dostarczane są na kredyt, firma korzysta z nich przed uregulowaniem zobowiązań. Operacje te w bilansie ujmuje się jako finansowanie krótkoterminowe, nierzadko zdarza się, że firmy świadomie prowadzą politykę zalegania z płatnościami. Często wykorzystuje się to w momencie spadku sprzedaży w przedsiębiorstwie, gdy przedstawiciele handlowi oferują bardzo korzystne warunki zakupu towarów i usług, wychodząc z założenia, że lepiej sprzedać towar niż go trzymać przez nieokreślony czas. W kredycie handlowym można wyróżnić kredyt dostawcy, gdzie kredytodawcą jest producent lub dostawca dóbr i ma on charakter kredytu wyposażeniowego lub towarowego. Drugim typem kredytu jest kredyt odbiorcy, w którym kredytodawcą jest klient – odbiorca, przedmiotem kredytu jest zazwyczaj przedpłata. Ten rodzaj wzajemnego finansowania działalności przedsiębiorstw zazwyczaj zachodzi pomiędzy zaprzyjaźnionymi kontrahentami, lub partnerami dobrze znającym druga stronę transakcji.
3. LEASING JAKO SPODÓB NA DOFINANSOWANIE DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA.
Leasing jest szczególną formą finansowania inwestycji, umożliwiającą inwestorowi dostęp do dóbr inwestycyjnych bez konieczności angażowania dużych środków na ich zakup. Umowa leasingu oparta jest na konstrukcji odpłatnego użytkowania lub używania rzeczy przez leasingobiorcę bez tytułu własności. Przez cały czas trwania umowy leasingu przedmiot pozostaje własnością leasingodawcy, natomiast leasingobiorca płacąc opłaty leasingowe i nie dokonując zakupu użytkowanej rzeczy wykorzystuje ją dla swoich celów gospodarczych. Prawidłowa konstrukcja umowy leasingowej korzystna jest zarówno dla leasingobiorcy jak i dla leasingodawcy, jednakże nie tylko różnice w stopach opodatkowania jaki i innych czynnikach związanych z opodatkowaniem zachęcają potencjalne przedsiębiorstwa do korzystania z tej metody finansowania. Taki rodzaj finansowania korzystny jest np. w przypadku gdy przedsiębiorstwo bierze w leasing sprzęt zaawansowany technicznie, którego okres starzenia technologicznego jest bardzo krótki. Gdyby przedsiębiorstwo ten sam sprzęt zakupiło za własne środki finansowe naraziłoby się na problem iż po krótkim czasie urządzenie to stanie się bezużytecznym, a duże wydatki środków finansowych na jego zakup mogą zachwiać równowagą finansowa danego przedsiębiorstwa. Podobnie jest w przypadku przedsiębiorstw związanych z transportem, wachlarz ich usług często jest poszerzany pod naciskiem konkurencji. Tym samym muszą one korzystać z różnorodnych środków transportu, dzięki leasingowi firmy takie mogą często wymieniać używane środki transportu, jednocześnie pozwala to na optymalizację struktury oferowanych usług. Jeżeli przedsiębiorstwa kupowały by owe środki transportu z własnych środków finansowych, zdolność do szybkiego reagowania na zmiany konkurencji byłaby silnie ograniczona. Firmy często skłaniają się również do transakcji leasingowych gdyż po prostu nie są one w stanie sfinansować zakupu urządzeń i sprzętów z własnych środków. Pierwsza umowa, która wykorzystywała konstrukcję prawną nazwaną leasingiem zawarta została w Stanach Zjednoczonych w 1877r, spółka „Bell Telephon Company” z Nowego Yorku oprócz sprzedaży aparatów telefonicznych, zaczęła udostępniać je klientom za okresową opłatę. Pomysł ten wykorzystała w 1952r. Spółka „United States Leasing Corporation” z siedzibą w San Francisco, która jako pierwsza założyła przedsiębiorstwo, gdzie przedmiotem działalności były transakcje leasingowe. Popularność i rozpowszechnienie leasingu to zasługa takich koncernów jak Ford Motor Company, który jako pierwszy udostępnił tą drogą samochody oraz w przemyśle elektronicznym IBM i Remington Rand Company. W Europie leasing najwcześniej zaczął rozpowszechniać się w Wielkiej Brytanii, Francji i Niemczech. Dziś szacuje się, że w krajach wysoko rozwiniętych 10 – 30% przedsięwzięć związanych z finansowaniem zewnętrznym przeprowadza się w formie leasingu. Do korzyści przemawiających za skłanianiem się do leasingu zaliczyć można: stworzenie dodatkowego źródła finansowania zewnętrznego firmy, uzyskanie możliwości korzystania z prawa własności przedmiotów bez konieczności ich nabywania, dobre zabezpieczenie finansującego poprzez prawo własności do przedmiotów leasingu, zwolnienie części środków kapitałowych leasingobiorcy przeznaczonych w razie nie korzystania z leasingu na zakup innych środków, możliwość osiągania dużych zysków i korzystnych lokat kapitałowych poprzez firmy leasingowe oraz oszczędności podatkowe. Natomiast czynnikami niekorzystnymi w transakcjach leasingowych są: koszty leasingu związane z oprocentowaniem kredytów bankowych, od których zazwyczaj są wyższe, utrata wartości rynkowej przedmiotu leasingu i problem z ich upłynnieniem w połączeniu z korzystną ceną. Zazwyczaj jednak obydwie strony transakcji starają się maksymalnie ograniczyć ryzyko i maksymalizować korzyści wynikające z leasingu.
Pojęcie leasingu pochodzi od anglo – amerykańskiego słowa „to lease” co oznacza wynajmować, wydzierżawiać. W obrocie gospodarczym umowa leasingu w najszerszym znaczeniu oznacza transakcje polegającą na oddaniu poprzez leasingodawcę, leasingobiorcy rzeczy do korzystania za opłatą na różnych warunkach. Wszystkie typy umów leasingu stanowią o odpłatnym użytkowaniu rzeczy, co oznacza, że leasingodawca oddaje do użytku wraz z przeniesieniem odpowiedzialności za korzystanie poprzez leasnigobiorcę pewne dobra majątkowe. Leasingobiorca w zamian zobowiązuje się uiszczać opłaty za korzystanie z przedmiotu leasingu. Dokładne określenie praw i obowiązków stron zależy od konkretnej umowy leasingowej. Leasing może występować w różnych formach do najbardziej znanych zaliczyć można: leasing operacyjny, leasing finansowy lub kapitałowy, umowa sprzedaży i leasingu zwrotnego tzw. Sale and leaseback, oraz leasnig kombinowany. Konstrukcję transakcji natomiast podzielić możemy na leasing bezpośredni i pośredni . Leasing bezpośredni (RYSUNEK 1) obejmuje umowy, w których sam producent oddaje wytworzone przez siebie środki produkcji do korzystania w zamian za zapłatę czynszu. Jest to nic innego jak alternatywa zakupu tych środków od producenta, jednak prawo własności należy do producenta. Dla leasingobiorcy ta forma jest korzystna w przypadku gdy bierze on środki w leasingu na korzystniejszych warunkach niż w transakcji leasingowej z udziałem pośrednika (firmy leasingowej). Leasingodawca tym sposobem zapewnia sobie większy zbyt na swoje produkty. Producenta w transakcji reprezentować może firma handlowa będąca jego przedstawicielem.
RYSYNEK 1: LEASING BEZPOŚREDNI.
źródło: opracowanie własne na podstawie pracy pod red. I. Dobosz, A. Matlak: Leasing, charakterystyka prawna umowy, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 1993.
LEASINGODAWCA UMOWA LEASINGOWA LEASINGOBIORCA
Inną formą jest leasing pośredni (RYSUNEK 2), charakteryzuje się uczestnictwem podmiotu pośredniczącego (w transakcji występują co najmniej trzy podmioty). Pośrednikiem jest firma leasingowa, która wynajmuje maszyny i urządzenia nie będąc ich producentem. Funkcję przedsiębiorstwa leasingowego może pełnić oprócz firm leasingowych: bank, firmy ubezpieczeniowe i fundusze. Jedną z głównych cech w aspekcie ekonomicznym owej transakcji jest finansowanie działalności inwestycyjnej. Przedsiębiorstwa często nie posiadają środków finansowych na pokrycie danego przedsięwzięcia dlatego też często korzystają z kredytu rzeczowego w formie leasingu. Przedsiębiorstwo leasingowe zakupuje od producenta maszyny, którymi jest zainteresowany klient, następnie przekazuje ją jemu w używanie zachowując przy tym prawo własności i pobierając za to opłaty.
RYSUNEK 2: LEASING POŚREDNI.
źródło: opracowanie własne na podstawie pracy pod red. I. Dobosz, A. Matlak: Leasing, charakterystyka prawna umowy, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 1993.
PRODUCENT UMOWA SPRZEDAZY LEASINGODAWCA
UMOWA LEASINGU
LEASINGOBIORCA
Konstrukcja leasingu pośredniego umożliwia pojawianie się dodatkowych instytucji jak banki i instytucje kredytowe refinansujące działalność leasingodawcy, prawie konieczna ich obecność staje się w przypadku transakcji na znaczne kwoty tzw. Leveraged lease (leasing popierany lub lewarowy). Przy kalkulowaniu opłacalności transakcji dla użytkownika, w leasingu pośrednim zawsze będzie trzeba uwzględnić prowizję pośrednika transakcji. Jest to forma stosunkowo droga w kredytowaniu. Jednak niekiedy jest to jedyny sposób wejścia w posiadanie kosztownych dóbr. W obrocie gospodarczym w wyniku skomplikowanych cech i obowiązków stron trudno jest podporządkować umowę leasingu jako umowę kodeksową. Z prawnego punktu widzenia można wyróżnić odrębne rodzaje umów jak leasing operacyjny, finansowy oraz kombinowany. Leasing operacyjny często nazywany zwykłym lub usługowym. Leasingodawca czyli właściciel sprzętu ma obowiązek utrzymywania w sprawności i naprawiania sprzętu oraz jego ubezpieczenia będącego przedmiotem leasingu tzw. full service and maintenance lease (leasing z pełną obsługą), a koszt tego pokrywany jest z opłat leasingowych. Świadczenia leasingodawcy uwzględnione są w ratach leasingowych lub na zasadzie umowy równolegle zawieranej z umową leasingową. Jedną z podstawowych cech leasingu operacyjnego jest możliwość wypowiedzenia umowy przez strony przed upływem terminu poprzez zawarcie w umowie tzw. klauzuli unieważniającej, która ma zastosowanie w przypadku szybkiego starzenia technologicznego przedmiotu leasingu, gdy po krótkim czasie staje się on bezużyteczny lub jeśli profil działalności przedsiębiorstwa zostaje zmieniony. Zazwyczaj również ustala się dodatkowo minimalny okres używania danego przedmiotu leasingu. Poza tym jeśli klauzula nie stanowi inaczej strony mogą odstąpić od umowy w dowolnym terminie. Z tego udogodnienia często korzysta się w przypadku leasingu komputerów, urządzeń telekomunikacyjnych, wyposażenia biurowego i sprzętu medycznego. Umowy tego typu zawierane są na bardzo krótkie okresy: kilka miesięcy lub nawet tygodni maksymalnie do trzech lat (shotr-term lease). Inną ważną cechą tego rodzaju leasingu jest fakt, iż nie jest on całkowicie amortyzowany. Płatności wymagane umową leasingową nie wystarczają do pokrycia pełnego kosztu sprzętu. Jednak po zakończeniu okresu eksploatacyjnego przedmiot charakteryzuje się ciągle dużą wartością użytkową tym samym leasingodawca stara się przekazać go innym leasingobiorcom lub po prostu sprzedać. Leasing operacyjny w większości przypadków jest leasingiem bezpośrednim (direct lease), charakterem prawnym jest on zbliżony do umowy najmu lub dzierżawy. Innym rodzajem umowy leasingowej jest leasing finansowy zwany też kapitałowym, podstawową cechą tego leasingu jest chęć dążenia leasingobiorcy do uzyskania środków inwestycyjnych, bez zaangażowania własnego kapitału na zakup dóbr. Z drugiej strony leasingodawca dąży do osiągnięcia zysku poprzez odpłatne udostępnianie nowoczesnych maszyn i urządzeń. Rodzaj tej umowy opiera się on na zasadzie, że leasingobiorca nie ma możliwości wypowiedzenia umowy najmu w okresie jej obowiązywania bez konsekwencji finansowych. Jednak jeśli najemca chce rozwiązać umowę przed terminem musi zapłacić wszystkie raty czynszu. Charakter tej umowy jest długookresowy i dotyczy dóbr nietypowych i o dużej wartości. Leasingobiorca może stać się właścicielem dzierżawionego obiektu lecz wymaga to zapisu w umowie. jest to tak zwana opcja zakupu, w której przenosi się prawo własności przedmiotu leasingu na leasingobiorcę po upływie obowiązywania umowy. Inną ważną cechą tego leasingu jest fakt iż jest on w pełni amortyzowany tzn. leasingodawca otrzymuje płatności równe pełnej cenie przedmiotu leasingu powiekszonej o zysk z tej transakcji, umowa z pełnym zwrotem kosztów zwana jest „Full Payout lease”. Przy częściowym zwrocie kosztów takiego leasingu mówi się o Non full payout lease”. Stopa dochodu leasingodawcy przybliżona jest do oprocentowania jakie leasingobiorca musiałby zapłacić za zabezpieczenie kredytu terminowego. Okres trwania takiego rodzaju umów zazwyczaj uzależniony jest od okresu amortyzacji leasingowanego dobra. Z reguły wynosi on 75 do 90% okresu użytkowania danego dobra, czasowo umowy zawierane te są na okres 3 – 10 lat. Leasingodawca ma zazwyczaj możliwość odnowienia umowy leasingowej po zmniejszonej cenie po zakończeniu okresu obowiązywania umowy podstawowej. Leasingobiorca zazwyczaj przy tym rodzaju umowy ponosi koszty płacenia podatku majątkowego oraz koszty ubezpieczenia przedmiotu leasingu. Charakter tej umowy stawia leasingodawcę w wysoce korzystnej sytuacji, gdyż poprzez zastosowanie szeregu klauzul zastrzega sobie prawo, iż w przypadku odstąpienia od umowy strony wynajmującej poniesie ona koszty związane z wcześniejszym wygaśnięciem umowy. Innym celem takiej umowy jest włączenie przedmiotu leasingu poprzez okres trwania umowy w skład przedsiębiorstwa leasingobiorcy. Po tym okresie umowa nie przewiduje dalszego wykorzystania przedmiotu gdyż traktuje się go jako zużytego ekonomicznie, który nie przedstawia żadnej wartości z ekonomicznego punktu widzenia. W leasingu finansowym konstrukcja transakcji zazwyczaj występuje w formie leasingu pośredniego czyli z udziałem firmy leasingowej. Umowy w leasingu finansowym zazwyczaj kończą się sprzedażą środka leasingu leasingobiorcy za minimalną wartość danej rzeczy. Użytkownik ponosi wtedy ryzyko dopłaty do przedmiotu leasingu lub otrzymuje nadwyżkę jeśli rzecz sprzedana jest powyżej wartości końcowej danej rzeczy. Przedmiotem umów leasingu finansowego są głównie specjalistyczne maszyny i urządzenia, ciągi produkcyjne, elementy wyposażenia, a umowy zawierane są na znaczne kwoty. Tym samym nieodłącznym elementem zawierania umów w leasingu finansowym są długie negocjacje stron transakcji. Jeszcze innym rodzajem umowy leasingowej jest tzw. umowa sprzedaży i leasingu zwrotnego (sale and leaseback). Istotą tej transakcji jest powiązanie umowy leasingu z poprzedzeniem jej umową sprzedaży. Leasingobiorca sprzedaje nabyte przez siebie środki firmie leasingowej, przy jednoczesnym zastrzeżeniu w umowie warunków i praw do dalszego użytkowania obiektów. Sprzedaż połączona z leasingiem zwrotnym jest podobna do leasingu finansowego z tą różnicą, że aktywa będące przedmiotem leasingu są zazwyczaj używane, a nie nowe, leasingodawca kupuje je natomiast od przyszłego leasingobiorcy. Rodzaj takiej umowy może być postrzegany jako szczególny przypadek leasingu finansowego. Bardzo często przedmiotem tego leasingu stają się budynki i grunty. Sale and leaseback spełnia dużą rolę kredytową, firmy będące w sytuacjach zachwiania płynności finansowej mogą sprzedawać własne aktywa zwiększając przy tym jednocześnie swoją płynność płatniczą. Leasingobiorca zwiększa swoje środki obrotowe, dzięki którym może osiągać szybszy dochód przy jednoczesnym korzystaniu ze zbytych środków trwałych. Leasingodawca w wyniku zakupu środków staje się ich właścicielem, a udostępniając je pobiera opłaty leasingowe. W dzisiejszych czasach przedmiotem leasingu stają się coraz to nowe rzeczy, a forma umów leasingowych trudna jest do przyporządkowania konkretnie jednej, dlatego coraz częściej mówi się o leasingu kombinowanym. Jest to nic innego jak łączenie elementów np.: leasingu operacyjnego z elementami leasingu finansowego. To jaki rodzaj leasingu wybierze dane przedsiębiorstwo, będzie miało znaczący wpływ na rozmiary jego przyszłej działalności gdyż coraz częściej leasingi zawierane są na znaczne kwoty, i coraz więcej przedsiębiorstw przekonuje się do tej formy finansowania zewnętrznego działalności przedsiębiorstwa. W normach prawa handlowego niektórych państw można znaleźć regulacje prawne umów leasingowych dotyczących głównie: zasad działalności kredytowej w umowach leasingu, prawa podatkowego, prawa celnego, ochrony interesów leasingodawców i leasingobiorców oraz zasad odpowiedzialności. Za najbardziej reprezentatywne kraje pod względem transakcji leasingowych uznaje się: Niemcy, Wielką Brytanię, USA, Francję oraz Belgię i Włochy. Jednocześnie dla małych i średnich przedsiębiorstw otworzyły się ogromne możliwości dostosowanie się do wymagań rynku oraz szansa rozwoju firm. Ż nowych usług jakim jest leasing korzystają również banki, gdyż działalność firm leasingowych jest ich istotnym źródłem dochodów ze względu na wielkość przeprowadzanych transakcji. „W Polsce natomiast leasing jest „dzieckiem niechcianym” wprowadzającym zamęt do pozornie ustalonego porządku przez wielu traktowany jako obszar znaczących operacji finansowych i istotnych źródeł dochodów najlepiej świadczy o tym brak jednoznacznych, trwałych, a więc pewnych regulacji prawnych.” W Polsce leasing jest umową nienazwaną (sui generis) w świetle polskiego prawa zobowiązań , a fragmentarycznie opierać można się na znowelizowanych przepisach prawa celnego, podatkowego i prawie o prywatyzacji tj:
Kodeks Cywilny w zakresie sprzedaży oraz najmu i dzierżawy.
Ustawa z 29 września 1994 o rachunkowości (Dz. U. Nr 121, poz. 591 z późn. Zm.
Ustawa z 15 lutego 1992 o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 1993r nr 106, poz. 482 z późn. zm.)
Ustawa z 8 stycznia 1993 o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (DZ. U. nr 11 poz. 50 z późn. zm.)
Rozporządzenie ministra finansów z 15 grudnia 1997 w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (dz. U. nr 156, poz. 1024; dalej: rozporządzenie o VAT)
Rozporządzenie ministra finansów z 17 stycznia 1997 w sprawie amortyzacji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych (Dz. U. nr 6 poz. 35 ze zm. dalej rozporządzenie o amortyzacji)
Rozporządzenie ministra finansów z 6 kwietnia 1993 w sprawie zaliczania przedmiotu umów najmu lub dzierżawy rzeczy albo praw majątkowych do składników majątku stron tych umów (Dz. U. nr 28, poz. 129; dalej rozporządzenie z 6 kwietnia)
Tak więc wyżej wymienione źródła prawa stanowią kompletny pakiet przepisów regulujących transakcje leasingowe. Czy są one jednak wystarczająco jasne dla przeciętnego przedsiębiorcy? W gospodarce rynkowej leasing stosowany jest zarówno w obrocie gospodarczym wewnątrz kraju jak i w handlu międzynarodowym. W przypadku polskich przedsiębiorstw korzystanie z tej formy finansowania zewnętrznego zwiększa perspektywy i możliwości działalności bieżącej i inwestycji poprzez finansowanie zakupów. Na początku funkcjonowania w polskiej gospodarce transakcji leasingowych podchodzono do nich sceptycznie jednak z upływem czasu coraz więcej przedsiębiorstw zaczęło się skłaniać w ich stronę widząc możliwości rozwoju w sytuacji rozwijającej się konkurencji. W 1999r w Polsce wartość przedmiotów oddanych w leasing wyniosła 7mld 450 mln zł. w porównaniu z rokiem 1998 nastąpił 15% wzrost. Ostatnio największym problemem firm leasingowych w Polsce stały się wyłudzenia i oszustwa. W Polsce najwięcej leasinguje się środków transportu oraz maszyn i urządzeń przemysłowych. W czołówce firm leasingowych w rankingu z 1999r pierwsze miejsce zajął LHI Leasing Polen Warszawa przed Europejskim Funduszem Leasingowym z Wrocławia i BRE Leasing Warszawa. Popularność leasingu jako źródła finansowania wzrasta z roku na rok szczególnie w sektorach silnie rozwijających się, ze względu na to iż występuje tam bardzo duży popyt którego firmy nie są w stanie zaspokoić własnymi środkami tym samym konieczne są inwestycje dla sfinansowania których firmy wybierają transakcje leasingowe. Przykładem może być lotnictwo pasażerskie boom w tej branży spowodował powstanie wielkich firm leasingowych wyspecjalizowanych w wynajmie samolotów pasażerskich. Największymi spośród tych firm są: irlandzkie GPA z 819 samolotami wartości 30mld USD, amerykańska Lease Finance Corporation, która w latach 1990 – 1995 powiększyła swoją flotę z 88 do 357 samolotów (firma zatrudnia jedynie 20 osób) . Jednak koszty finansowania przy użyciu leasingu uważa się za wysokie. Generalnie jest to forma droższa od kredytu bankowego lecz tańsza od kredytów kupieckich. Jednak nie da się jednoznacznie ustalić które źródło jest droższe, a które tańsze gdyż stawki czynszu i warunki umów są ustalane dla indywidualnych klientów.
4. WYKORZYSTANIE FACTORINGU I FORFAITINGU W FINANSOWANIU DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ.
Factoring stanowi formę finansowania kontraktów krótko- i średnioterminowych polegającą na refinansowaniu udzielanych przez przedsiębiorstwo kredytów kupieckich poprzez wyspecjalizowaną instytucję zwaną factorem lub instytucję factoringową. W Polsce jest to jeszcze rzadko praktykowane źródło finansowania zewnętrznego, ale popularność jego rośnie z roku na rok. Polskie przedsiębiorstwa najczęściej korzystają z factoringu w transakcjach handlu zagranicznego. W polskim prawie jest to umowa nienazwana, w stosunku do niej stosuje się przepisy cesji przyszłych wierzytelności. W Polsce transakcjami factoringowymi zajmują się m.in. Bank Handlowy S.A., Bank BPH S.A., Bank Zachodni we Wrocławiu S.A. „Istota tego instrumentu polega na tym, że wyspecjalizowana instytucja lub spółka factoringowa odkupuje należności różnych podmiotów gospodarczych, co oznacza w praktyce zaliczkowanie tych podmiotów do czasu wpływu płatności należności. Inaczej mówiąc factoring ma miejsce wtedy, gdy wyspecjalizowana spółka lub instytucja reguluje należności i następnie sama zajmuje się wyegzekwowaniem ich od dłużnika. Factoring jest alternatywnym do kredytu obrotowego i handlowego źródłem finansowania cyklu rozliczeniowego pomiędzy dostawcą i odbiorcą.” Faktor podpisując umowę factoringu z przedsiębiorstwem zazwyczaj przedstawia ją w formie porozumienia stałego i zawierana jest zazwyczaj na okres jednego roku. Instytucje i spółki factoringowe nie kupują pojedynczych należności, lecz wszystkie albo ściśle określone grupy czy rodzaje należności. w umowie faktor zobowiązuje się odkupywać na bieżąco od przedsiębiorstwa wierzytelności z tytułu zawartych kontraktów, a co za tym idzie przejmuje na siebie dużą część ryzyka związaną z wyegzekwowaniem należności od dłużnika. Do korzystnych czynników z punktu widzenia przedsiębiorstwa korzystającego z finansowania transakcjami factoringowymi zaliczyć można: pewność w uzyskaniu zapłaty za dostarczony towar lub wykonaną usługę, dodatkowo zapłatę otrzymuje przed terminem ustalonym z dłużnikiem. Tym samym zwiększa to płynność danego przedsiębiorstwa. Natychmiastowo przedsiębiorstwo otrzymuje od factora 70 – 95% wartości transakcji, procent ten uzależniony jest od ryzyka transakcyjnego. Najczęściej występują dwie metody rozliczeń transakcji factoringowych: pierwsza gdy factor wypłaca do 80% wartości faktury w gotówce, a pozostałą część po potrąceniu kosztów finansowania, w dniu zapłacenia faktury przez wierzycieli i drugi przypadek gdy factor wypłaca 100% należności z wartości faktury, po potrąceniu opłat, ale dopiero po pewnym czasie od przejęcia wierzytelności. Również niezwykle istotnym elementem takiej transakcji jest fakt, iż refinansowanie należności ma formę dyskonta bez prawa regresu. W ten sposób factor rezygnuje z prawa roszczenia zwrotnego w stosunku do przedsiębiorstwa w razie niemożliwości ściągnięcia należności w wyznaczonym terminie. Ryzykiem transakcji o wiele bardziej obciążony jest factor niż przedsiębiorstwo. Factor w transakcji spełnia trzy funkcję: finansuje transakcję, przejmuje ryzyko operacji (del credere), świadczy specjalistyczne usługi (prowadzenie księgowości, fakturowanie wysyłek, inkasowanie należności itp.). Jeśli spółka factoringowa spełnia powyższe trzy kryteria wtedy mówimy o factoringu pełnym. Do podstawowych wad facttoringu zaliczyć można wysokie koszty. Prowizja factoringowa obejmuje trzy elementy: opłatę za usługi factoringowe 0,75 – 2%, prowizja za przejęcie ryzyka 1 – 3% kwoty wierzytelności oraz koszt finansowania wyznaczony poprzez stopę oprocentowania kredytu dyskontowego ( ze względu iż ustala ją factor jest nieco wyższa niż aktualna rynkowa stopa oprocentowania). Mówiąc o factoringu jako szczególnej formie finansowania należy podkreślić, że w praktyce nie można jej traktować jako alternatywy w stosunku do kredytów bankowych, lecz raczej jako specyficzną metodę kredytowania. Najmniej atrakcyjna ta forma jest dla dużych przedsiębiorstw dysponujących znacznym kapitałem obrotowym i wykazujących się niedużym udziałem kosztów administracyjnych w kosztach całkowitych. Tym samym z myślą o nich wykształcono pewne odmiany takiej formy finansowania a mianowicie: dyskontowanie faktur oraz dyskontowanie blokowe. Kupujący pozostaje na ogół nieświadomy uczestnictwa factora w transakcji. Transakcje factoringowe najczęściej stosowane są w branżach: odzieżowej, elektrotechnicznej, meblarskiej, i zabawkowej, a jej przebieg ilustruje (RYSUNEK 3).
Polskie instytucje factoringowe nabywają wierzytelności oferując jednocześnie potencjalnym klientom następujące formy factoringu: bez prawa powrotnego przeniesienia należności, wówczas ryzyko braku zapłaty za fakturę przechodzi definitywnie na bank; z prawem ponownego przeniesienia wierzytelności, wówczas ryzyko braku zapłaty faktury przez odbiorcę powraca do dostawcy; w części oznaczonej stosunkiem procentowym bez prawa powrotnego przeniesienia, a pozostała część należności wypłacana jest ze spłatą dłużnika, wówczas ryzyko factoranta dotyczy tylko tej części należności; w części oznaczonej stosunkiem procentowym z prawem powrotnego przeniesienia, a pozostała część należności jest wypłacana wraz ze spłatą dłużnika, w przypadku takiej umowy faktorant ponosi ryzyko do wysokości całej wierzytelności. Na rynku szczególnie w działalności handlowej, można zauważyć trend postępującego wydłużania cyklów płatności. W warunkach konkurencji przedsiębiorstwa aby pozyskać nową klientelę stosują dłuższe niż konkurencja terminy płatności, jednocześnie firmy o silnej pozycji rynkowej rekompensują to narzucaniem swym dostawcom tak samo długich terminów płatności. Pozostali uczestnicy rynku narażają się na ponoszenie coraz to wyższych kosztów utrzymania wypłacalności. Utrzymanie płynności możliwe jest poprzez zaciągnięcie kredytu bankowego lub właśnie poprzez factoring. W określonych warunkach jest to źródło bardziej elastyczne i efektywniejsze. Pozwala na kształtowanie terminów płatności, dopuszcza nieterminowe wywiązywanie się dłużnika z płatności, bardziej precyzyjnie można planować działalność operacyjną oraz możliwe jest przeniesienia na factora monitoringu napływu należności oraz ich egzekwowania. Przedsiębiorstwo stosując taką metodę finansowania działalności może zmniejszać zapotrzebowanie w firmie na kapitał pracujący. Nie daje tego kredyt krótkoterminowy, gdyż pogarsza relację kapitałów obcych do kapitałów własnych, a to ogranicza zaciąganie dalszych kredytów. Factoring zmienia należności na środki pieniężne w przedsiębiorstwie czyli zmiany zachodzą jedynie w pozycjach aktywów przedsiębiorstw. Kredyt bankowy powoduje zmiany zarówno w aktywach jak i pasywach. Tym samym firmy wykorzystujące transakcje factoringowe uzyskują wyższe wskaźniki rentowności majątku oraz korzystniejsze wskaźniki ogólnego zadłużenia.
Bardzo zbliżonym źródłem finansowania zewnętrznego obok factoringu są transakcje forfaitingowe. Bardzo silnie powiązane są one z wymianą międzynarodową. Przedmiotem forfaitingu są przede wszystkim wierzytelności średnio- i długoterminowe. W takich transakcjach średni okres spłaty waha się od 6 miesięcy do 10 lat. W finansowaniu transakcji bierze udział wyspecjalizowana instytucja finansowa zwana firmą lub bankiem forfaitingowym. Podpisuje ona z eksporterem umowę, na mocy której odkupuje od eksportera wierzytelności handlowe wymagane w terminie późniejszym. Niezwykle istotnym jest fakt, iż forfaiter przejmuje wierzytelności bez prawa regresu w stosunku do poprzednich posiadaczy tychże wierzytelności. W odróżnieni od factora, forfaiter odkupuje 100% wierzytelności wraz z odsetkami. W zamian za odkupione wierzytelności forfaiter wypłaca natychmiast eksporterowi należną mu kwotę pomniejszoną o koszty forfaitingu (wartość bieżącej wierzytelności), na którą składają się stopa dyskonta wierzytelności – na ogół wyższa niż stopa rynkowa, dla krajów o niskiej wiarygodności stosuje się wyższe stopy, okres będący podstawą dyskonta – suma dni od wypłaty wartości bieżącej wierzytelności do momentu wymagalności oraz prowizja, która waha się w granicy 0,5 – 2% wartości wierzytelności rocznie. Dodatkowo bank forfaitingowy przejmuje na siebie całkowite ryzyko handlowe oraz polityczne związane z transakcją oraz czynności związane ze ściąganiem należności, prowadzenie rachunkowości związanej z transakcją. Jednak aby w ogóle doszło do transakcji muszą być spełnione określone warunki. Podstawowym wymaganiem stawianym przez forfaitera jest bieżąca i perspektywiczna wypłacalność dłużnika i kraju z którego on pochodzi. Innym warunkiem często stosowanym jest żądanie gwarancji pierwszorzędnego banku w kraju importera. Stanowi to zabezpieczenie dla forfaitera tym samym będzie się on starał aby była ona bezwarunkowa, przenośna i nieodwołalna. Firmy forfaiterowe akceptują wierzytelności w walutach wymienialnych. W praktyce wykupowi podlegają wierzytelności trzech typów:
Wierzytelności wekslowe
Wierzytelności książkowe
Wierzytelności z tytułu zapłaty akredytywą z odroczonym terminem płatności.
Typowa transakcja forfaitingowa od eksportera wymaga przedłożenia pewnych dokumentów tj: weksel lub weksle, papiery zabezpieczające wierzytelności (awal wekslowy, list gwarancyjny, akredytywa itp. ) oraz dodatkowo dokumenty takie jak: potwierdzenie wiarygodności podpisów importera, banku gwarancyjnego i eksportera, kopia umowy handlowej, kopia licencji eksportowej i/lub importowej, kopia zezwoleń na transfer dewiz itd. Transakcje forfaitingowe zawierane są na duże kwoty tym samym firmy forfaitingowe starają się zmniejszyć swoje ryzyko utraty środków poprzez jak najpewniejsze zabezpieczenie gwarancji w Polsce transakcje forfaitingowe są dość rzadko stosowane i nie cieszą się dużym zainteresowaniem ze względu na duże koszty transakcji.
5. FRANCHISING JAKO UDZIAŁ W DZIAŁALNOŚCI FIRMY O UZNANEJ RENOMIE.
Franchising wymienia się często jako alternatywa w finansowaniu obcym dla leasingu. Stanowi ona sposób uzyskania dostępu do rynku przez przedsiębiorstwo, które nie posiada wystarczających środków finansowych aby utworzyć firmę o silnej pozycji. I właśnie franchising jako nowoczesna forma prowadzenia działalności gospodarczej opiera się na negocjowanej umowie, na podstawie której franchisingobiorca w zamian za odpowiednią opłatę uzyskuje prawo do utworzenia i prowadzenia przedsiębiorstwa zgodnego z pomysłem, sposobem zarządzania, w oparciu o doświadczenie i sprzęt oraz pod znakiem firmowym franchisingodawcy. inną definicją franchisingu jest stwierdzenie, iż jest to metoda sprzedaży towarów i usług. Dokładniej to udzielenie licencji przez jedną osobę (franchisor) drugiej osobie (franchisee) na prowadzenie sprzedaży. Licencja ta uprawnia do sprzedaży wykorzystując znak firmowy czy imię firmy udzielającej licencji jak również do korzystania z całego pakietu usług dotyczących szkolenia niewykwalifikowanych pracowników w celu założenia kolejnej placówki rozwiniętego przedsiębiorstwa. Termin „la franchise” pochodzi z języka romańskiego. Pierwotnie pod tym wyrażeniem rozumiano jako królewski przywilej dzięki któremu określeni kupcy i rzemieślnicy za określoną opłatę mogli wykonywać oznaczone czynności handlowe. Za prekursora w dziedzinie organizowania nowoczesnych sieci przedsiębiorstw, jakie zaczęły działać stosownie do zasad franchisingu, uważa się Johna S. Pembertona, który przystąpił do udzielania uczestniczącym w sieciach rozlewniom, licencji na rozprowadzanie wynalezionego przez siebie już w 1886r napoju chłodzącego o nazwie „Coca – Cola”. Istota takiego działania polega na standaryzacji i wykorzystaniu wcześniej sprawdzonego pomysłu. Ze względu na skład elementów franchising jest porównywalny do umowy licencyjnej, dystrybucyjnej czy przedstawicielstwa. Umowa najczęściej składa się z trzech części: sformułowania praw franczyzanta (franchisingobiorcy), określenia sposobu działania przedsiębiorstwa oraz warunków wypowiedzenia umowy wraz z określeniem rozliczeń końcowych. W polskich normach prawnych jest to umowa nienazwana. Franchising stanowi formę kooperacji gospodarczej poprzez tworzenie sieci jednostek jak np.: McDonalds, Holiday Inn., Levi’s Strauss itp., zakładając samodzielność pod względem własności, ale jednocześnie stałą kontrolę organizatora sieci na podstawie porozumienia koordynacyjnego. Warunkiem możliwości zawarcia umowy franchisingowej jest posiadanie poprzez firmę – matkę wyrobionej renomy na rynku, aby firmy podpisujące umowę mogły korzystać z wypracowanej metody prowadzenia działalności i aby właczenie do sieci łączyło się z korzyściami. Umowa franchisingowa ma charakter świadczeń dwustronnych, a dzięki nim obydwie strony czerpią korzyści. Dla franchisora jest to metoda ekspansji na rynek, pozyskania nowych rynków zbytu, w oparciu o obcy kapitał. Dla uczestników podstawową korzyścią jest redukcja do minimum ryzyka, gdyż posługują się oni odpowiednią renomą. Zobowiązany jest on tym samym do świadczenia usług na odpowiednia wysokim poziomie i podlega jednocześnie kontroli aby nie zachwiał równowagi w całej sieci. Korzyści jakie stwarza franchising w sferze finansowania działalności gospodarczej to: udzielanie pożyczek przez franchisora dla uczestników sieci na preferencyjnych zasadach, tak aby mogli oni dopasować poziom swojej jednostki do poziomu całej sieci; poręczenia stosowane przez franchisora wobec zobowiązań zaciąganych przez uczestnika sieci, ma to duże znaczenie dla potencjalnego pożyczkodawcy, który w mniejszym stopniu obawiał się będzie niewypłacalności. Franchisor finansuje nie tylko uczestnika sieci środkami finansowymi ale także rzeczowymi jak np.: udostępnia własny sprzęt niezbędny do wykonania inwestycji. Zdarza się również, że franchisor narzuca plan inwestycyjny uczestnikowi sieci w celu jej ujednolicenia. Bardzo ważnym elementem jest wysoka wiarygodność kredytowa wobec banków i innych kontrahentów co korzystnie może wpłynąć na uczestnika sieci w momencie gdy będzie on chciał skorzystać z innego źródła finansowania zewnętrznego. Po podstawowych wad związanych z umową franchisingową wiąże się duże uzależnienie uczestnika sieci wobec franchisora, stosowanie różnego rodzaju opłat obowiązkowych jak opłata wstępna, opłaty cykliczne, wpłaty na wspólny fundusz reklamowy. Im większy udział franchisora w jednostce tym większe tym mniejszy kapitał pozostanie uczestnikowi sieci do wykorzystania. Wszystkie dodatkowe świadczenia ze strony franchisora powinny być szczegółowo ujęte w umowie aby jasne było jakie obowiązki ciążą na stronach i jakie im przysługują ewentualne roszczenia. Franchising jako metoda współpracy gospodarczej, przyczynia się do rozbudowy rynku wewnętrznego danego kraju i zdobywania na nim odpowiedniej pozycji przez średniej wielkości przedsiębiorców. W aspekcie finansowania zapewnia on możliwość egzystencji licznym kręgom przedsiębiorców (kupców i rzemieślników) i umożliwia im rozwijanie własnej inicjatywy i pomysłowości. Stanowi on też pole nabywania przez nich odpowiedniej prężności organizacyjno – gospodarczej. Nie bez racji również mówi się o tym, iż franchising przynosi beneficjentowi korzyści gospodarcze prawie na wszystkich płaszczyznach działalności przedsiębiorstwa macierzystego. Dzięki zastosowaniu tego systemu zapewnia on sobie drogi rozprowadzania swoich produktów, bezpośrednie dotarcie do nowych rynków oraz równomierne jego nasycenie własnymi towarami. Tym samym zdobywa on obszary rynku, na które na pewno by nie wszedł tradycyjnym trybem. Prawie naturalną konsekwencją zastosowania tej metody jest wzrost produkcyjności danego uczestnika sieci, a co za tym idzie wzrost obrotów i zysków. Franchising jest specyficzną formą finansowania zewnętrznego można powiedzieć, że ma ona charakter pośredni, gdyż na pierwszym miejscu stawia się możliwość uzyskania dostępu do rynku poprzez wykorzystanie doświadczeń renomowanych firm. Franchising oznacza rezygnację z samodzielnego działania gospodarczego i zdobywania rynku. Korzystanie z możliwości finansowych stwarzanych przez franchising należy ocenić pozytywnie , w odniesieniu do uczestników sieci w szczególności, a dla nowych członków porozumienia pod warunkiem gotowości poddania się szczególnemu reżimowi tego typu układów.
6. KONCEPCJA FINANSOWANIA ZA POŚREDNICTWEN VENTURE CAPITAL.
Venture Capital określane często kapitałem ryzyka, stanowi zewnętrzne źródło finansowania przedsięwzięć innowacyjnych związanych z ponadprzeciętnym ryzykiem co do których przewidywany jest ponad przeciętny zysk. Finansowanie nie zweryfikowanych jeszcze na rynku pomysłów, po których spodziewać się można nadzwyczajnych zysków nie jest jednak niczym nowym. Nowy jest jedynie termin, którym określa się takową działalność – venture capital oraz instytucje wspomagające taki rodzaj finansowania. Zapotrzebowanie na kapitał związany z finansowaniem innowacyjnych przedsięwzięć pojawiło się po raz pierwszy na szerszą skalę w XIX w. Podczas rewolucji przemysłowej w krajach Europy Zachodniej i Stanach Zjednoczonych. Ponieważ przedsiębiorstwom rozpoczynającym działalność brakowało kapitałów poszukiwali oni dawców z zewnątrz. Finansowanie przedsięwzięć o dużym ryzyku ale jednocześnie obiecujących duże zyski obejmowały bogate osoby, rodziny bądź banki. Pierwsza spółka o charakterze porównywalnym ze współczesnymi instytucjami zajmującymi się alokacją kapitału w przedsiębiorstwach, została utworzona w 1822r w Belgii przez Société Générale. Działalność taka podejmowana była przez banki uniwersalne jako forma lokowania wolnych kapitałów w rokujące duże szanse powodzenia przedsiębiorstwa. Przykładowo w 1911r grupa prywatnych bankierów sfinansowała fuzję trzech małych firm, które później rozwinęły się w koncern IBM. Innym przykładem może być sfinansowanie kwotą 25tys. Dolarów rozwoju firmy przez A. Mellon’a, która dziś jako jeden z największych koncernów aluminiowych działa pod nazwą ALCOA trudno określić kiedy po raz pierwszy pojawiły się instytucję zajmujące się projektami venture capital. Instytucjonalizacja tego terminu nastąpiła po Drugiej Wojnie Światowej w Stanach Zjednoczonych, a prekursorem finansowania za pośrednictwem venture capital uważa się założoną w 1946r w Bostonie firmę „American Research and Development Corporation” w latach powojennych w USA finansowanie za pośrednictwem venture capital w dużym stopniu stymulowane było poprzez wyścig zbrojeń. W Europie tego rodzaju finansowanie na dużą skalę rozwinęło się w latach sześćdziesiątych naszego stulecia zaczynając od jego rozwoju w Wielkiej Brytanii stopniowo stawało się ono alternatywą dla kredytów bankowych. Wyrażenie venture capital zwykle jest związane z inwestycjami dokonywanymi w niekwotowane przedsiębiorstwa na giełdzie, charakteryzującymi się wysokim ryzykiem inwestycyjnym jednocześnie oczekuje się od nich wysokiego zwrotu kapitału. Niektóre instytucje używają tego terminu jedynie do opisania inwestycji w przedsiębiorstwa na początkowym etapie ich życia gospodarczego, a późniejsze inwestycje nazywane są kapitałem rozwoju „development capital” . Od strony rzeczowej venture capital stanowi pewien określony zasób środków pieniężnych wnoszonych do przedsiębiorstwa przez podmioty z zewnątrz. Cechą charakterystyczną tej metody finansowania jest m.in. to, że inwestorzy od których pochodzą środki pieniężne rezygnują z realizacji bieżących zysków, a dopiero gdy przedsięwzięcie się powiedzie uzyskają oni dochody. Venture capital daje zasadniczo nieograniczone możliwości pozyskiwania kapitałów z zewnątrz, jednak z praktycznego punktu widzenia bardzo trudno znaleźć jest partnera, który gotowy będzie podjąć ryzyko wspólnie z nami. W takim postrzeganiu spółki znajdujące się w układach kooperacyjnych lub cieszących się dużym zaufaniem otoczenia znajdują się w korzystnej sytuacji gdyż ich partnerzy znając ich sytuację i na co dzień współpracując z nimi będą w lepszej sytuacji namawiając ich do finansowania przedsięwzięć inwestycyjnych o charakterze venture capital. Źródło to dla inwestora jest obarczone bardzo dużym ryzykiem przy którym nie wymagane są zabezpieczenia, a chęć przystąpienia do takiego przedsięwzięcia jest wyrazem woli inwestora. Spółka inwestor może jednak rozłożyć ryzyko powodzenia przedsięwzięcia na dodatkowe podmioty, które będą miały udział w zyskach w zamian za włożony kapitał w dane przedsięwzięcie inwestycyjne. Venture capital jest dość tanim źródłem finansowania działalności przedsiębiorstw ze względu na to, iż nie wymaga ono spłaty wierzyciela z bieżących zysków, a odkłada ją na moment zakończenia procesu inwestycyjnego i wtedy źródłem zaspokojenia wierzyciela będzie dochód z przedsięwzięcia. Przedsięwzięcie finansowane poprzez venture capital w praktyce nie zawsze spełania wszystkie warunki określone w ww. definicji, spotykane są różne odmiany i formy takiego finansowania. Venture capital traktuje się jako finansowanie udziałowe na określonych zasadach w pewną kategorię przedsiębiorstw. Ze względu na fazę rozwoju przedsiębiorstwa fundusze venture capital przeważają we wczesnych fazach rozwoju obiecujące znaczne zyski, ryzyko w takim finansowaniu jest bardzo duże ze względu na niemożliwość dokładnego oszacowania szans sukcesu rynkowego. Zakres zaangażowania kapitałodawcy w zarządzanie przedsiębiorstwem jest również duży zwłaszcza w sferę marketingu. Dużo przypadków potwierdza również że finansowanie za pośrednictwem venture capital jest stopniem poprzedzającym finansowanie za pomocą giełdy . Można to wytłumaczyć w następujący sposób, że na finansowanie w młode dopiero co rozwijające się firmy mogą pozwolić sobie jedynie firmy o silnych pozycjach na rynku, które mają możliwość zaakceptowania niepowodzenia danego przedsięwzięcia jednoczenie poprzez doradztwo stara się to ryzyko możliwie jak najbardziej ograniczyć. Unika się w ten sposób narażania na ryzyko szerokich kręgów inwestorów giełdowych. Dopiero gdy po kilku latach przedsiębiorstwo ustabilizuje swoją pozycję na rynku i ryzyko związane z jego działalnością zostanie ograniczone, dokonuje się publicznej emisji jego akcji.
7. EMISJA PAPIERÓW DŁUŻNYCH I WARTOŚCIOWYCH ŹRÓDŁEM FINANSOWANIA ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTWA.
Obligacja jest dokumentem, w którym emitent potwierdza zaciągnięcie pożyczki w określonej wysokości i zobowiązuje się do jej zwrotu w podanym terminie oraz do zapłaty odsetek posiadaczowi takiego dokumentu, zgodnie z ustalonymi z góry zasadami. Posiadacze obligacji w przeciwieństwie do posiadaczy akcji nie są właścicielami firmy. Kupując obligacje danego przedsiębiorstwa udzielamy mu długoterminowej pożyczki zabezpieczonej aktywami przedsiębiorstwa. W przypadku jeżeli dane przedsiębiorstwo nie dotrzyma warunków spłaty zaciągniętego długu można zażądać wtedy specjalnych praw jak np.: prawa głosu w zgromadzeniu akcjonariuszy. Stosowanie emisji obligacji jako źródła finansowania zewnętrznego jest uzależnione od korzyści wynikających z prawa podatkowego oraz od możliwości zastosowania źródeł alternatywnych. Z punktu widzenia funkcji gospodarczych obligacje stanowią instrument umożliwiający czasowe korzystanie przez emitenta z funduszy długoterminowych, nie pochodzących z źródeł bankowych, ale o charakterze zewnętrznym. Tym samym często źródło to uważa się za alternatywę do środków pozyskanych w wyniku zaciągania kredytów i pożyczek bankowych. Posiadacze obligacji obarczeni są wyjątkowo małym ryzykiem lokat swoich środków finansowych, jest to pewny sposób lokowania wolnych funduszy na ściśle określony czas, a dochód jest z góry określony niezależnie od korzyści osiągniętych przez emitenta. Dlatego jednak lokowanie w obligacje wolnych środków finansowych przynosi małe korzyści ze względu na duże bezpieczeństwo finansowe. Jednocześnie dla emitenta jest to instrument, dzięki któremu może on zaciągać pożyczkę jednocześnie u wielu wierzycieli, często pożyczki te mają charakter długoterminowy. Akwizycja pożyczek za pośrednictwem obligacji może być w praktyce dostępna dla firm cieszących się odpowiednią renomą i solidnością płatniczą. Dotyczy to zwłaszcza emisji publicznej obligacji kierowanej do masowego odbiorcy, dla którego decydujące znaczenie ma pozycja i opinia o firmie, jaką cieszy się w szerszych kręgach ludności. Stopa oprocentowania pożyczek obligatoryjnych jest często wyższa od bankowej, doś kosztowny jest również system emisji i obsługi obligacji (wypłata odsetek znacznej rzeszy posiadaczy tych walorów, wykupywanie obligacji w miarę upływu odpowiednich terminów) pomimo wysokich kosztów pożyczki w formie emisji obligacji stanowią jedno z najbardziej stabilnych źródeł pozyskiwania obcych kapitałów. Poprzez taką formę zaciąga się pożyczki nawet na 20 – 30 lat, czego nie oferują banki. Jeśli emitent bez zakłóceń wywiązuje się z emisji obligacji poprzez regulowanie odsetek i spłaty kapitału, to może on samodzielnie dysponować pożyczonym kapitałem zgodnie z przeznaczeniem określonym w prospekcie emisyjny. Szczególnie korzystną formą pozyskiwania pożyczek w przypadku spółki akcyjnej jest emisja obligacji upoważniających posiadacza do zmiany po pewnym czasie na akcje według z góry ustalonej ceny lub dającej pierwszeństwo do nabycia określonej ilości akcji z nowej emisji. Dzięki tym przywilejom nabywcy obligacji decydują się często na niższe odsetki od przysługujących im przy zwykłych obligacjach. Jednocześnie emitent ma mniejszy problem w przypadku spadku rentowności z wypłatą odsetek. Zasady emisji obligacji w prawi polskim reguluje ustawa z dnia 22 czerwca 1995r (Dz. U. nr 83, poz. 420) „o obligacjach” . Postanowienia ustawy w sposób szczególny sytuują emisje obligacji w rzeczywistości gospodarczej. Nie tylko wskazują kto i na jakich warunkach może być emitentem obligacji, lecz regulują szereg wymogów związanych z interesami emitenta i nabywcy obligacji. Obligacja musi odpowiadać wymogą określonym przez prawo. Powinny one zawierać informacje tj:
Część pierwsza dotyczy : nazwy obligacji i cel jej wyemitowania, podstawę prawną emisji, nazwę emitenta, wartość nominalną, numer obligacji oraz numer serii, wysokość oprocentowania, warunki wykupu, terminy wypłaty oprocentowania, treść dodatkowych świadczeń wobec wierzyciela, zakres i formę zabezpieczenia albo informację o jej braku, miejsce i datę wystawienia oraz nabycia.
Część druga dotyczy: informacji o harmonogramie spłaty obligacji
Część trzecia dotyczy: arkusza kuponowego oprocentowania i wykupu jeżeli przewidują to warunki emisji.
Przedsiębiorstwo emitujące obligacje może wybrać dla siebie wariant najbardziej korzystny, a ma do wyboru: Obligacje imienne lub na okaziciela – gdy emitent chce ograniczyć możliwość zbywania obligacji; obligacje o stałym bądź zmiennym oprocentowaniu – ze zróżnicowaniem bądź nie oprocentowania dla różnych okresów czasu; obligacje podzielone ze względu na czas wykupu – krótkoterminowe, średnioterminowe, długoterminowe; obligacje zabezpieczone lub niezabezpieczone. Ustawa o obligacjach daje dość duże możliwości dostosowania emisji do potrzeb spółki, przy uwzględnianiu charakteru i oczekiwań potencjalnych obligatariuszy. Jednak nie jest to źródło ogólnodostępne ze względu na surowe wymagania stawiane przed emitentem. Przedsiębiorstwa silne finansowo ma w tym wypadku praktycznie nieograniczone możliwości, firmy o słabszej kondycji finansowej pod warunkiem odpowiednich zabezpieczeń, spółki takie nie mogą nie będą mogły organizować w zasadzie dużych emisji, ze względu na rozmiar posiadanego majątku, który jest odzwierciedleniem posiadanego przez spółkę kapitału. Małe emisje mogą natomiast być nieopłacalne ze względu na duże koszty organizacyjne. Obligacje są źródłem, które nie powoduje rozproszenia kapitału w spółce Przedsiębiorstwa podejmujące decyzje o emisji obligacji musi dokonać rachunku zysków i strat, związanych z koniecznością wypełniania szeregu warunków. Będzie to miało znaczenie głównie wtedy gdy inwestor stanie przed wyborem: emisja obligacji czy kredyt. W przypadku zapotrzebowania na dużą ilość środków emisja obligacji może okazać się bardzo konkurencyjna w stosunku do źródeł bankowych ze względu na limity koncentracji kredytów.
Podobnie jest z emisją krótkoterminowych papierów dłużnych, stanowią one alternatywę dla innych sposobów pozyskania kapitałów ze źródeł zewnętrznych do przedsiębiorstwa, szczególnie dla kredytów bankowych. Na rozwiniętych rynkach finansowych ten instrument finansowania działalności przedsiębiorstw jest bardzo popularny. Papiery dłużne tego typu pozwalają pozyskiwać kapitał dla potrzeb przedsiębiorstwa, ale również mają one charakter odnawialny w kolejnych emisjach. Stosowanie tej formy pozyskania kapitału ma wiele korzyści dla firm. Przy ich emisji nie jest koniecznością spełnianie wymogów takich jak przy zaciąganiu kredytów bankowych. Jest to sposób finansowania bardzo elastyczny co do okresu płatności oraz stopy procentowej. Przedsiębiorstwo ma do dyspozycji szeroki wybór emitowanych papierów w zależności od czasu ich wykupu. Emisja krótkoterminowych papierów dłużnych polega na tym, że przedsiębiorstwo w zamian za kwotę niższą od nominału wypłaci pełną kwotę w wyznaczonym terminie. Do podstawowych korzyści dla emitenta przy emisji krótkoterminowych papierów dłużnych należą: obniżenie kosztów pozyskania kapitału w porównaniu z innymi źródłami środków finansowych, szczególnie zaś w porównaniu z kredytem bankowym; dostosowanie napływu środków pieniężnych do wewnętrznych potrzeb przedsiębiorstwa poprzez kolejne emisje; możliwość wcześniejszego wykupu tych papierów na rynku wtórnym; promocja przedsiębiorstwa oraz zwiększenie jej wiarygodności na rynku finansowym. W Polsce to źródło finansowania zaczęło kształtować się na początku lat dziewięćdziesiątych. Normy prawne dotyczące emisji tychże papierów opierają się na prawie wekslowym, ustawie o obligacjach i Kodeksie Cywilnym. W zależności od agenta emisji polskie przedsiębiorstwa mają do wyboru: bony komercyjne emitowane np. przez Polski Bank Rozwoju lub Citybank, Komercyjne Weksle Inwestycyjno – Terminowe (KWIT) emitowane poprzez ING, Bank Handlowy obsługuje emisję bonów handlowych, Bank Rozwoju Eksportu emituje bony inwestycyjne. Na polskim rynku najbardziej popularne są KWIT-y z formą prawną w postaci weksla i przykładowo obowiązkowo minimalna kwota dla całego programu wynosi 30mln zł. A wartość minimalna pojedynczych weksli to 500 tys. zł. tak więc można zauważyć, że jest to instrument finansowania dla wielkich przedsiębiorstw o dużych projektach inwestycyjnych i wyrobionej pozycji na rynku finansowym. Początkowo na rynku polskim pierwszymi emitentami papierów dłużnych były filie światowych koncernów, oraz spółki giełdowe. Jednak coraz więcej przedsiębiorstw również krajowych jest w stanie pozwolić sobie na posługiwanie się takim instrumentem finansowania własnej działalności bieżącej oraz rozwojowej.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"