Ksiądz Ignacy Krasicki - redaktor naczelny "Monitora" pisma etycznego, które krytykowało sarmatyzm, fatalne położenie chłopów, nędzę. Twórca wiele podróżował, łączył spostrzegawczość z wiedzą. W Polsce panowała wtedy anarchia, a jej wynikiem był pierwszy rozbiór Polski. Krasicki znalazł się w zaborze pruskim, tęsknił za ojczyzną. Wtedy napisał wiersz "Święta miłości kochanej Ojczyzny" , który stał się hymnem Szkoły Rycerskiej. Bajki, satyry - najznamienitsze utwory Krasickiego wzbogaciły literaturę polską.
W Oświeceniu panował racjonalizm - rozum, rozsądek, trzeźwość umysłu były wartościami nadrzędnymi
Tematyka satyr Ignacego Krasickiego
satyra č gatunek literacki, który ośmiesza obyczaje, wady, postawy światopoglądowe, posługując się ironią, karykaturą i groteską. Najczęściej gatunek ten jest pisany wierszem, rzadziej prozą (opowiadanie alegoryczne np.. Erazm z Roterdamu)
Twórcy (prekursorzy) satyry:
-Horacy - satyra filozoficzno-moralna, ton swobodny, gawędziarski, mocno zdystansowany do świata
-Juwenais – satyry ostre, krytykowały nie zjawiska lecz konkretne osoby
-Persejusz – satyry mocne, ciężkie
Wzorzec Horacego był najbliższy Oświeceniu, gdyż jego satyry uczyły bawiąc.
Krasicki miał bardzo krytyczny stosunek do świata. Denerwował go sarmatyzm, pijaństwo, obżarstwo, brak patriotyzmu.
"Pijaństwo"
"Pewnieś wczoraj był wesół, dlategoś dziś smutny"
W satyrze "Pijaństwo" Krasicki ukazuje mentalność sarmaty, dla którego dzień uroczysty nie może być obchodzony bez alkoholu. Człowiek ten nie potrafi przestać pić. Autor potępia również zwyczaj częstowania gościa alkoholem. Krasicki ukazywał beznadziejność tego człowieka, który wie, że pijaństwo jest rzeczą złą, ale nie może się bez niej obejść. Utwór rozpoczyna się i kończy się dialogiem. Po wypowiedziach poznajemy swego rozmówcę, jego osobowość, wyrabiamy sobie o nim zdanie - to pewien rodzaj wartościowania. Sam dialog pozbawiony jest dydaktyzmu. W utworze przeplata się komizm sytuacyjny z językowym, charakterystyka sarmaty - komizm postaciowym. Krasicki stylizował język na język sarmaty - potoczny, swoisty, pełen makaronizmu (może wytłumaczyć jego słabość).
Zalety trzeźwości:
"Zdrowie czerstwe, myśl wesoła i wolna, moc i raźność niezwykła i do pracy zdolna, majętność w dobrym stanie, gospodarstwo rządne, dostatek na wydatki potrzebnie i rozsądnie"
Uciążliwości płynące z pijaństwa:
"był wesół (...) dziś smutny" "jakże nie poczęstować, gdy kto w dom przychodzi", "ciąży głowa jak ołów, krztuszę się i nudzę" "z niego zwady, obmowy nieprzystojne rosną. Pamięć się przez nie traci, rozumu użycie, zdrowie się nadweręża i ukraca życie" "oto profit: nudności guzy i plastry
"Świat zepsuty"
W Rzeczypospolitej panuje ogólne zepsucie. Krasicki zestawia cechy na zasadzie kontrastu: pełni patriotyzmu przodkowie, a zniewieściali potomkowie, którzy nie myślą o losach kraju. Ksiądz Krasicki posłużył się Mitem poczciwych przodków. Uważał, że prawo krytykowania posiada satyra, a pośrednio satyryk. To krytykowanie może skłonić do poprawy - dydaktyzm. Oświecenie to epoka wyczyszczania wad, złych obyczajów językowych, które narosły od śmierci Kochanowskiego, przez całe wieki.
"Żona modna"
Piętnuje cudzoziemszczyznę, krytyka sarmaty, który nie kieruje się rozumem, ani uczuciem tylko chciwością i pazernością. On sam jest winien takiej sytuacji i wcale nam go nie żal.
Forma styl :
• jakby zwierzenia Piotra, którego słucha narrator
• formy dialogów
• formy opisu
Cechy zawarte w wierszu:
• osobne pokoje do wszystkiego (bawialnia, jadalnia)
• przebudowa ogrodu na styl "nie wiadomo co"
• rozrzutność, marnotrawstwo
• bark smaku
• życie ponad stan
• snobizm
• chęć zaimponowania innym
• kosmopolityzm w wydaniu ujemnym
"Do króla"
Satyra jest pisana w formie listu dedykacyjnego - adresat - Stanisław August Poniatowski
"wady" króla :
• "bo młodyś jeszcze" ponieważ dla głupiej i krótkowzrocznej szlachty broda i siwizna były oznakami rozumu
• "jesteś królem, czemu nie królewskim synem", niskie pochodzenie, ironia - ci którzy mieszkają w wysokich zamkach oddychają również innym powietrzem
• "cóżeś zyskał dobrocią, łagodnością swoją"
• "wszystko ci się coś marzy o tym wieku złotym" w społeczeństwie panowała ciemnota, hołdowano pijaństwu, dlatego nie potrafiono dostrzec wyższych wartości, które wypływają z ksiąg. Według szlachty król był zbyt wykształcony, a przez to rozrzutny, bo dawał pieniądze na sztukę, z nie na szlachtę. Poniatowski dbał o rozwój kultury polskiej, organizował "obiady czwartkowe", dzięki niemu powstały łazienki. Na jego obiady zapraszani byli również artyści zagraniczni
• "zawżdy lepiej było, gdy cudzy rządził (...) źle to więc, żeś jest Polak źle żeś nie przechodzień"
Cechy oskarżycieli :
• zazdrośni, małostkowi, zajmowali się rzeczami przyziemnymi
Poniatowski nie chciał być krezusem, ale niobem. Każda wada króla jest jego zaletą :
• jest pełen energii, werwy, wykształcony, dlatego może sprawnie rządzić krajem. Jest Polakiem dlatego rozumie problemy swojego kraju, kocha go, chce dla niego jak najlepiej. Jeżeli na tronie zasiada ktos obcy, to często pragnie jak najbardziej wykorzystać poddany mu kraj.
• To bardzo dobrze, że Poniatowski jest dobry i łagodny, bo kto lubi tyranię. Dzięki niskiemu pochodzeniu król rozumie problemy Polski i jest zorientowany w sytuacji. Kultura narodu ma dla niego ogromne znaczenie, dlatego Poniatowski stawia nacisk na umiłowanie sztuki, mecenat.
Satyra "Do króla" jest przewrotnie, gdyż nie krytykuje ona władcy, lecz oskarżycieli. Wady, które wytykają królowi sarmaci, staje się świadectwem ich głupoty. Sam tytuł utworu, bezzasadność oskarżeń, ironia, oksymoron np. "piękne przywary" ukazują charakter sarmaty. W utworze występuje dwóch narratorów - jeden pozornie solidaryzujący ze szlachtą, broni króla, a drugi oskarża monarchę, o to, że dbając o kulturę Poniatowski zapomniał o obronności kraju. Czytelnik mógłby pomyśleć, że satyra "Do króla" jest paszkwilem, ale w rzeczywistości to utwór pochwalny panegiryk (z wyjątkiem prawdziwego oskarżyciela).
Adam Mickiewicz "Dziady część III"