Wprowadzenie do średniowiecza

Wprowadzenie do średniowiecza.

Nazwę średniowiecza (z łac. media tempora - wieki średnie) wprowadzili twórcy renesansowi, dla oznaczenia okresu rozciągającego się pomiędzy antykiem a nowymi czasami odrodzenia. Przyjęta nazwa stanowiła wyraz pogardy w stosunku do poprzedniej epoki, której zarzucano odejście od kultury antycznej i jej zniekształcenie, a także uległość w stosunku do barbarzyńskich zdobywców cesarstwa rzymskiego. Średniowiecze określano jako wiek "bezpłodny, mroczny i ciemny". Dopiero późniejsze badania nad tą epoką, przeprowadzone w XVIII i XIX w. doprowadziły do zmiany tego poglądu. Szczególnie podkreślano wielkość i potęgę średniowiecznej sztuki. Mimo, że nadal pozostawała stara nazwa, nie posiadała ona już tak ujemnego zabarwienia.

Okres średniowiecza poprzedzało kilka ważnych wydarzeń historycznych. W roku 306 wstępuje na tron Konstantyn Wielki, który zapewnia wolność wyznania chrześcijanom (tzw. edykt mediolański - 313 r.). Ponadto przenosi on stolicę imperium z Rzymu do Bizancjum (Konstantynopola). Zmiana ta jest jedną z przyczyn, które w roku 395 doprowadziły do powstania rozłamu w Europie i powstania dwóch kręgów kulturowych: wschodniego, opartego na kulturze greckiej i zachodniego, wspieranego kulturą łacińską.

Za zasadniczą datę, rozpoczynającą okres średniowiecza uznaje się jednak rok 476 - oznaczający upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego i podbicie Rzymu przez plemiona germańskie.

Jako koniec okresu średniowiecza przyjmuje się rok 1453, wiążący się z upadkiem Konstantynopola i ostatecznym zlikwidowaniem Cesarstwa Bizantyjskiego. Jednak niekiedy podaje się dwie inne daty: r. 1450 - wynalezienie druku oraz rok 1492 - odkrycia Ameryki.

W tej stosunkowo długo trwającej epoce wyróżnia się trzy okresy: wczesnego średniowiecza (V - X w.), jego rozkwitu (XI - XIII w.) i zmierzchu (XIV - XV w.). Stulecia od XI do XIV to okres sporu o władzę pomiędzy papiestwem i cesarstwem. Mimo tego ówczesna Europa, rozwarstwiona stanowo i monarchicznie, stanowiła jednak pewnego rodzaju wspólnotę, spojoną tą samą religią i zwierzchnictwem Kościoła, reprezentującego powszechną, łacińską, ponadnarodową kulturę.

Średniowiecze to okres bardzo ważnych przemian ustrojowych w całej Europie: rozpowszechnia się feudalizm, a społeczeństwo dzieli się na odrębne stany, coraz bardziej różnicujące się zakresem przywilejów i pozycją społeczną. Naczelne miejsce w hierarchii społecznej zajmują rycerstwo (które w późniejszym okresie, ok. XIII i XIV w. przekształci się w szlachtę) oraz duchowieństwo. Znacznie niżej stoją mieszczanie i chłopi, tworzące tzw. stany niższe. Średniowiecze to okres, w którym zarysowuje się obejmująca niemalże cały kontynent walka między władzą kościelną a świecką (spór papiestwa z cesarstwem). Z walki tej zwycięsko wychodzi papiestwo.

Kultura średniowiecza, ze względu na dominację władzy kościelnej, staje się kulturą uniwersalną, ponadnarodową, spójną i połączoną wspólnymi celami ideowo - religijnymi. Tak więc, pomimo widocznego rozwarstwienia stanowego i zróżnicowania obyczajowego, kultura średniowiecza zdaje się być czynnikiem raczej łączącym niż dzielącym Europę.

Średniowiecze w Polsce obejmuje okres od X do XV w.. Rok 966 to chrzest Polski, jej wejście w krąg kultury łacińskiej, zrównanie w prawach z innymi państwami chrześcijańskimi.

Jest to okres rozkwitu gospodarczego kraju, rozwoju miast, budownictwa świeckiego, architektury i sztuki. Wzrasta znaczenie kraju na arenie międzynarodowej. Intensywnie rozwija się szkolnictwo, powstają szkoły przy klasztorach i kościołach. Miały one na celu przygotowanie do stanu duchownego. W tym czasie powstaje Akademia Krakowska (1364 r.), zreformowana w roku 1400, będąca jedną z najważniejszych szkół wyższych w Europie. Z Akademii tej wywodził się m.in. Mikołaj Kopernik.

Średniowieczna literatura polska, tworzona zarówno w języku łacińskim, jak i polskim, rozwijała się nieco później (bo od XI w.) od innych literatur europejskich. Mimo to zachowała zasadnicze do nich podobieństwo, co wynikało z obowiązującego wówczas modelu literatury.