Wyszukiwarka:

Wat Aleksander

• ur. 1900 • zm. 1967 •

Aleksander Wat (właśc. Chwat) urodził się 1 maja 1900 roku w Warszawie, w rodzinie żydowskiej o wielowiekowej tradycji.
Uczęszczał najpierw do gimnazjum rosyjskiego, a następnie do polskiej szkoły im. Rocha Kowalskiego w Warszawie - wówczas jego
pasją była matematyka. Po uzyskaniu matury, w 1918 roku, zapisuje się na Uniwersytet Warszawski i studiuje filozofię, logikę,
psychologię i filologię, aż do roku 1926. W zdobyciu dyplomu studiów wyższych przeszkodzi mu jednak kariera literacka.
Osiemnastoletni Wat zgłasza swój akces do "nowej sztuki". Pisze zagadkowy i niezwykły poemat, pod równie zagadkowym i
niezwykłym tytułem JA z jednej strony i JA z drugiej strony mego mopsożelaznego piecyka (Warszawa 1920). Ten debiutancki utwór,
uznawany za prekursorski wobec manifestów surrealizmu André Bretona, otwiera młodzieńczy okres twórczości Wata, zwany
okresem futurystycznym. Powstające wówczas wiersze, nawiązując do głośnego hasła Marinettiego: "słowa na wolności", wyrażają
sprzeciw wobec poezji "dnia wczorajszego", i jednocześnie głoszą wiarę w możliwość całkowitej zmiany artystycznych technik i
środków literackich. Kolejnymi próbami tworzenia owej "poezji nowej" były zarówno wiersze pomieszczone w almanachu "GGA", jak i
dziwaczne, szokujące ortografią Namopaniki z jednodniówki Nóż w brzuchu. Tym nowatorskim propozycjom artystycznym
towarzyszyły nader często awantury, burdy, prowokacje urządzane na wieczorach autorskich. Wat publikuje swoje
dadaistyczno-futurystyczne teksty w periodykach warszawskiej awangardy poetyckiej: "Nowej Sztuce", "F-23", "Almanachu Nowej
Sztuki". Jednak jako poeta łamie pióro stosunkowo szybko, około roku 1925. Jego twórczość literacką z okresu dwudziestolecia
międzywojennego zamyka tom opowiadań Bezrobotny Lucyfer z 1926 roku, w którym groteskowa wizja współczesności splata się z
katastroficzną diagnozą, dotyczącą przyszłości cywilizacji europejskiej. W drugiej połowie lat dwudziestych następuje zbliżenie Wata
do ideologii komunistycznej; członkiem partii co prawda nie zostanie nigdy, będzie za to pełnić funkcję naczelnego redaktora
"Miesięcznika Literackiego" (1928-1931) - pisma komunistycznego o dużym zasięgu i niebagatelnym wpływie. Aresztowany w 1931.
Po wyjściu na wolność pracuje, aż do wybuchu wojny, jako kierownik literacki w firmie wydawniczej Gebethnera i Wolffa. We
wrześniu 1939 roku Wat ucieka z Warszawy, wraz z żoną i synem, na wschód, do Lwowa. 24 stycznia 1940 roku zostaje wraz z
grupą literatów aresztowany przez NKWD (tzw. "prowokacja lwowska"). Zwolniony na mocy amnestii, po układzie Sikorski - Majski,
chory i wycieńczony, odnajduje na zesłaniu w Kazachstanie żonę i syna, aby wspólnie z nimi udać się na miejsce ostatniej zsyłki -
do małego osiedla Ili, niedaleko Ałma Aty.
W kwietniu 1946 roku Watom udaje się powrócić do Warszawy; Wat pracuje w PIW jako naczelny redaktor, wiele publikuje. Spokój
nie trwa jednak długo - przemiany polityczne w kraju (powstanie PZPR, zjazd szczeciński ZLP) powodują odejście Wata z PIW i
zmuszają go do publicznych wystąpień, skierowanych przeciwko socrealizmowi w sztuce. W latach 1949-56 Wat nie bierze
czynnego udziału w życiu literackim, utrzymuje się przede wszystkim z tłumaczeń - ukazuje się 30 książek w jego przekładzie, m.in.
powieści Dostojewskiego, Lwa Tołstoja, Iwana Turgieniewa, Bernanosa, H. Manna, opowiadania Czechowa. W styczniu 1953 roku
następuje pierwszy atak nieuleczalnej choroby, zwanej w medycynie "syndromem Wallenberga", na którą cierpieć będzie Wat aż do
samobójczej śmierci w roku 1967. Choroba, objawiająca się ostrymi atakami bólu, leczona była bezskutecznie w Polsce, Szwecji,
Francji, Włoszech, Stanach Zjednoczonych. W 1962 roku, zmęczeni nieustannymi kłopotami związanymi z przedłużaniem
paszportu, (mroźne, polskie zimy chorobę dodatkowo intensyfikowały, więc wskazane było je spędzać w łagodniejszym,
południowym klimacie) Watowie decydują się pozostać na emigracji. W roku 1957 ukazuje się tom poezji pt. Wiersze, będący
poetyckim zapisem zmagania z cierpieniem, a także świadectwem pobytu na południu Europy. Tom nagrodzony został przez
redakcję "Nowej Kultury" - w ten sposób po z górą trzydziestu latach milczenia powraca do literatury Wat-poeta. Kolejne, równie
doniosłe, potwierdzenie poetyckiej weny to poemat Wiersze śródziemnomorskie (Warszawa 1962). Do grona najwybitniejszych
sowietologów zostanie zaliczony na międzynarodowej konferencji w Oxfordzie w 1962 roku, po wygłoszeniu referatu o semantyce
języka stalinowskiego. Tę pozycję umocni tom wnikliwych analiz sowietologicznych, wydany pośmiertnie, a zatytułowany Świat na
haku i pod kluczem.
Dziełem, z którym nierozerwalnie łączy się nazwisko Wata jest Mój wiek. Pamiętnik mówiony, zapis wielu rozmów z Czesławem
Miłoszem. Ostatni tom Wata, przygotowywany jeszcze przez samego autora, nosi tytuł Ciemne świecidło. Z papierów, które zostały
po śmierci poety wydano, poza tomem publicystyki Świat na haku i pod kluczem, także Dziennik bez samogłosek, nie dokończoną
powieść Ucieczka Lotha i wiele nie publikowanych za życia utworów poetyckich. Aleksander Wat zmarł 29 lipca 1967 r. w Antony
koło Paryża.