Warszawa z lat wojny i okupacji w utworach literackich dotyczących tego okresu
Warszawę z lat wojny i okupacji odnajdujemy w
wielu utworach tego okresu. Dotyczą one życia codziennego okupowanej stolicy,
literackich ujęć powstania w getcie warszawskim i powstania warszawskiego.
Obraz Warszawy z okresu wojny ukazany został w utworze A. Kamińskiego Kamienie
na szaniec. Jest to opowieść
o losach warszawskiej młodzieży, działającej w
organizacjach harcerskich. Bohaterami książki są m.in. Zośka, Rudy i Alek, którzy
podejmują działalność konspiracyjną w latach 1939–1943.
Szczególnie wyraziście ukazana jest Warszawa z
czasów okupacji hitlerowskiej w opowiadaniach Tadeusza Borowskiego. W utworze
Pożegnanie z Marią na przyjęciu weselnym u pary muzyków znajduje się na wpół
pijana grupa przyjaciół. Uciekinierka z getta, żydowska pieśniarka, przypomina,
że za oknem jest okupacja. Młodzi ludzie Tadeusz (narrator) i jego narzeczona
Maria są człon–
kami tajnych kompletów uniwersyteckich,
dyskutują o miłości i literaturze. Jednocześnie pracują w firmie
budowlano–przewozowej, handlują, produkują i rozprowadzają samogon. Godzina
policyjna, łapanki, ciągłe zagrożenie życia – oto obraz Warszawy z tego okresu.
Rzeczywistość okupacyjna podważyła dotychczasowe normy moralne, ukazała –
według Borowskiego – ich umowność i fałsz.
A. Szczypiorski w powieści Początek ukazuje
również Warszawę i warszawiaków w okresie wojny i okupacji, a szczególnie
stosunek Polaków do holokaustu. Przedstawia zarówno akty bohaterstwa w
ratowaniu Żydów, jak również postawy niskie i podłe – dzięki czemu zyskuje
pisarz obiektywizm. Z zestawienia postaw
prezentowanych w powieści wynika, że jednostki
szlachetne i podłe są w każdym narodzie, niezależnie od przynależności rasowej
czy etnicznej.
Ziele na kraterze M. Wańkowicza to wzruszająca
opowieść o losach rodziny pisarza w okupowanej stolicy i o śmierci córki
pisarza, która zginęła podczas powstania warszawskiego.
Inny utwór, Ikar J. Iwaszkiewicza, opowiada z
kolei o chłopcu aresztowanym w Warszawie przez Niemców w latach okupacji
hitlerowskiej.
Powstanie w getcie warszawskim ukazują utwory
takie, jak: Hanny Krall Zdążyć przed Panem Bogiem i K. Moczarskiego Rozmowy z
katem. H. Krall w swoim reportażu prezentuje walkę i bohaterstwo Żydów w
okresie wojny, jak również wstrząsające obrazy życia w getcie warszawskim.
Dobrodziejstwem staje się tu odstąpienie cyjanku, samobójstwo i brak żywności
oto rzeczywistość, którą przedstawia. W Rozmowach z katem Moczarski ukazuje
martyrologię Żydów w aspekcie historycznym. Obraz płonącego getta warszawskiego
ukazany jest tu od strony Niemca – hitlerowca, likwidatora getta, wysoko
postawionego oficera SS.
Utworem ukazującym powstanie w getcie warszawskim
jest również broszura napisana przez Edelmana, zastępcę komendanta ŻOB, pt.
Getto walczy. Wiele utworów literackich ukazuje powstanie warszawskie z roku
1944.
Kolumbowie rocznik 20 R. Bratnego to słynna już
powieść o żołnierzach AK i ich zrywie powstańczym. Kolumb, Jerzy, Olo, Niteczka
to główni bohaterowie opowieści o walce, miłości i śmierci powstańców Warszawy.
Utwór ten, opowiadający o pokoleniu Kolumbów, doczekał się realizacji filmowej,
przedstawił Warszawę i jej mieszkańców w tym niezwykle dla niej trudnym
momencie historycznym.
Zośka i Parasol A. Kamińskiego to relacja o dalszych
losach bohaterów opisywanych w Kamieniach na szaniec. W okresie powstania
warszawskiego narażają oni życie, walcząc z okupantem.
Pamiętnik z powstania warszawskiego M. Białoszewskiego
to opowieść będąca rejestrem obserwacji i odczuć bohatera patrzącego na
walczącą stolicę. Również Stawińskiego Kanał i Krzysztonia Kamienne niebo to
opowieści z czasów powstania warszawskiego, które doczekały się odpowiednich
realizacji filmowych.
Warszawa z lat wojny i okupacji przedstawiona
została nie tylko w prozie, ale również w poezji tego okresu. Alarm A.
Słonimskiego to wiersz nawiązujący do alarmów z września 1939 roku. Poezja
Kolumbów – Baczyńskiego, Gajcego i innych również przedstawia Warszawę i jej
mieszkańców w okresie wojny i okupacji.
W wierszu Pokolenie Baczyński przedstawia
straszliwą wizję świata i pokolenia wojny. Młodzi, dwudziestoletni ludzie
dorośli już do trumny – śmierć grozi im w każdej chwili, w mieście podobnym do
Apokalipsy. Odwaga i męstwo tworzą maskę żołnierza – Warszawy, lecz w sercu ma
on zwykły, ludzki ból, lęk śmierci, tęsknotę za miłością i możliwością
tworzenia. Chwilą bez imienia nazywa
poeta czasy swojej młodości wojenno–powstańczej.
Groza wojny, realia bombardowań, śmierć – oto otaczająca rzeczywistość.
Warszawa z tego okresu ukazana jest również
przez Cz. Miłosza w jego utworach Campo di Fiori czy W Warszawie. W pierwszym
wierszu uwiecznia poeta karuzelę koło murów getta, zaś w utworze Biedny
chrześcijanin patrzy na getto przyjmuje postać pełną grozy, przerażenia i poczucia
odpowiedzialności, opisując śmierć Żydów w getcie.
Zupełnie innym utworem jest wiersz J. Twardowskiego
pt. Matka Boska Powstańcza. Jest on rodzajem modlitwy do Matki Bożej – patronki
i pocieszycielki powstańców, napisanej przez księdza, uczestnika powstania
warszawskiego.
Inne utwory opowiadające o Warszawie z okresu
wojny i okupacji to Lechonia Pieśń o Stefanie Starzyńskim, prezydencie stolicy,
czy Wyszyńskiego Modlitwa za zmarłych. Wszystkie utwory przedstawiane przeze
mnie, zarówno prozatorskie, jak i poetyckie, ukazywały stolicę i jej
mieszkańców w różnych okresach okupacji
hitlerowskiej: we wrześniu 1939 roku, w okresie
powstania warszawskiego i powstania w getcie. Codzienność okupacyjna i
bohaterstwo mieszkańców oto obrazy, które odnajdujemy w utworach opisujących
stolicę tego okresu.
Mit grecki - pojęcie i podział
Biblia
Literatura parenetyczna; ideał rycerza i władcy, ascety - świętego, oraz kochanka
Quo Vadis
"Treny" J. Kochanowskiego
Topos śmierci w kulturze i sztuce średniowiecza
Adam Mickiewicz „Dziady” cz. II, IV, I
Molier "Świętoszek" - charakterystyka Tartuffe'a
Filozofowie greccy.
Barok - literackie i ideowe wyznanie epoki
Henryk Sienkiewicz „Potop”
Barok - charakterystyka epoki.
„Pan Tadeusz” czyli Ostatni zajazd na Litwie...
Filozofia starożytnej Grecji i Rzymu
Wizja Boga, świata i człowieka...
Prometeizm i mesjanizm w "Dziadach części III" Adama Mickiewicza
Wybrane mity greckie, ich sens oraz ponadczasowy charakter
"Świętoszek” Molier’a – charakterystyka postaci
Porównaj dwie wybrane relacje literackie z życia w obozach