WITAMINY
Witamina A, akseroftol, alkohol diterpenowy, substancja oleista, rozpuszczalna w tłuszczach. Powstaje w przewodzie pokarmowym z prowitamin (karotenów), które zawarte są np. w marchwi, pomidorach i papryce. Witamina A w stanie gotowym znajduje się głównie w tranie rybim, wątrobie, mleku, maśle, żółtkach jaj.
Jest niezbędna do prawidłowego wzrostu i rozwoju nabłonka, podwyższa odporność błon śluzowych, odgrywa ważną rolę w adaptowaniu wzroku do widzenia przy słabym oświetleniu.
Niedobór lub brak witaminy A objawia się niedowidzeniem o zmierzchu (tzw. kurza ślepota), pieczeniem spojówek oczu na skutek ich wysychania i rogowacenia, a w cięższych stanach rozmiękaniem rogówki i jej owrzodzeniami, ponadto rogowaceniem skóry i wypadaniem włosów. Dzienne zapotrzebowanie człowieka na witaminę A wynosi ok. 1-2,5 mg.
Witamina B1, tiamina, aneuryna, substancja rozpuszczalna w wodzie. Bierze udział w przemianie węglowodanów i tłuszczów w ustroju. Rozkłada się pod wpływem wysokiej temperatury i enzymów utleniających.
Znajduje się w dużych ilościach w ziarnach zboża, w mięsie, drożdżach, orzechach, żółtkach jaj i nasionach roślin strączkowych. Jest także syntetyzowana w przewodzie pokarmowym człowieka przez bakterie.
Niedobór witaminy B1 może wystąpić w przebiegu długotrwałych chorób: biegunek, chorób gorączkowych, chorób wątroby, przy nadczynności gruczołu tarczowego, w alkoholizmie lub też przy jednostronnym odżywianiu.
Ostrą postać awitaminozy B1, zwaną beri-beri, spotyka się w stanach głodowych oraz u dzieci odżywianych np. samym ryżem. Cechuje się ona głównie dolegliwościami neurastenicznymi (neurastenia), zaburzeniami czucia, osłabieniem mięśni kończyn dolnych, uogólnionymi obrzękami i przesiękami do jam ciała.
Witaminę B1 stosuje się w dużych dawkach jako lek przeciwko zapaleniu nerwów. Dzienne zapotrzebowanie na tę witaminę wynosi ok. 2 mg.
Witamina B12, kobalamina, cyjanokobalamina, witamina z grupy B, rozpuszczalna w wodzie. Cząsteczka jej składa się z pierścienia porfirynowego zawierającego m.in. jon kobaltowy i rybozę.
W organizmie bierze udział w syntezie aminokwasów i kwasów nukleinowych, pobudzając wzrost komórek i przyczyniając się do tworzenia i dojrzewania erytrocytów, a także leukocytów. Pełni ponadto funkcje koenzymu w przemianie kwasów organicznych, np. bursztynowego i metylojabłkowego.
Witamina B12 nie jest syntezowana ani przez zwierzęta, ani przez rośliny wyższe, ale tylko przez bakterie, jest witaminą zarówno dla zwierząt, jak i roślin. Głównym jej źródłem są produkty zwierzęce, zwłaszcza wątroba i mleko. W niewielkim stopniu jest tworzona przez bakterie w przewodzie pokarmowym, skąd jest wchłaniana tylko w obecności tzw. czynnika krwiotwórczego wewnętrznego. Niedobór w. B12 powoduje niedokrwistość złośliwą. Stosuje się ją w leczeniu leukopenii, niedokrwistości toksycznych, zapalenia wielonerwowego i schorzeń wątroby.
Prawdopodobnie zapotrzebowanie dzienne człowieka na tę witaminę wynosi ok. 0,002 mg.
Witamina B6, pirydoksyna, adermina, pirydoksal, pirydoksamina, substancja rozpuszczalna w wodzie, odporna na wysoką temperaturę. Bierze udział w procesach syntez komórkowych układu krwiotwórczego, układu nerwowego i skóry. Jest zawarta w różnych pokarmach, m.in. w mięsie, jarzynach, ikrze dorsza.
Jej niedobór występuje tylko wyjątkowo, np. u małych dzieci karmionych sztucznymi odżywkami oraz u alkoholików, objawia się u dorosłych zmianami na odsłoniętej skórze kończyn przypominającymi pelagrę oraz zapaleniem warg i języka. Niekiedy spotyka się niedokrwistość niedobarwliwą, oporną na leczenie preparatami żelaza, natomiast ustępującą pod wpływem dużych dawek w. B6.
Dzienne zapotrzebowanie na w. B6 wynosi ok. 2 mg.
Witamina B2, ryboflawina, laktoflawina, owoflawina, witamina z grupy B, rozpuszczalna w wodzie, żółty barwnik występujący zarówno u roślin, jak i u zwierząt.
W organizmie człowieka wchodzi w skład mononukleotydu flawinowego (FMN) i dinukleotydu flawino-adeninowego (FAD) - koenzymów wchodzących w skład enzymów (oksydoreduktaz), które biorą udział w przemianie glukozy i aminokwasów w procesach utleniania komórkowego. Odgrywa również ważną rolę w biochemicznych przemianach w siatkówce oka.
Nie rozkłada się w czasie gotowania, traci aktywność pod wpływem światła. Witamina B2 znajduje się w drożdżach, wątrobie, mleku, jajach oraz w jarzynach. Jej niedobór powoduje zmiany skórne, tj. zajady, łojotok, zmiany w obrębie rogówki i jamy ustnej, światłowstręt i zahamowanie wzrostu.
Dzienne zapotrzebowanie człowieka na w. B2 wynosi ok. 1-2 mg. Stosowana jest w leczeniu hipo- i awitaminozy oraz niektórych typów niedokrwistości.
Witamina C, kwas askorbinowy, witamina rozpuszczalna w wodzie, odgrywająca dużą rolę w utlenianiu komórkowym, zwłaszcza w utlenianiu tyrozyny i w procesach redukcji.
Wzmaga odporność organizmu, jest niezbędna do utrzymania prawidłowego stanu tkanki łącznej, m.in. włosowatych naczyń krwionośnych. Ułatwia wchłanianie żelaza. Jej niedobór powoduje szkorbut. Większość zwierząt posiada zdolność wytwarzania w organizmie witaminy C, człowiek, małpy i świnki morskie muszą ją pobierać z pokarmem.
Witamina C jest substancją nietrwałą, rozkładającą się częściowo w czasie gotowania, toteż najlepszym jej źródłem są surowe owoce, surowe warzywa i wątroba. Dzienne zapotrzebowanie człowieka na witaminę C wynosi 75-100 mg.
Witamina D, kalcyferol, witamina rozpuszczalna w tłuszczach. Występuje w organizmie w postaci tzw. prowitamin (D2, D3, D4, D5), będących pochodnymi cholesterolu, i pod wpływem promieniowania ultrafioletowego przekształca się we właściwą witaminę.
Reguluje gospodarkę wapniową i fosforową organizmu przez ułatwianie wchłaniania i obniżanie wydalania wapnia i fosforu z moczem. Witamina D znajduje się w tranie rybim, mleku, jajach, a jej prowitaminy w drożdżach, nowalijkach i tkankach zwierzęcych.
Jej niedobór powoduje krzywicę, utratę zębów, łamliwość kości, natomiast nadmierne dawki wywołują stan hiperkalcemii i odkładanie wapnia w tkankach miękkich.
Dawka dzienna witaminy D zależna jest od wieku i wskazań lekarza.
Witamina E, tokoferol, witamina rozpuszczalna w tłuszczach, antyutleniacz (chroni komórki organizmu przed samoutlenianiem), odgrywa pewną rolę w przenoszeniu elektronów w utlenianiu biologicznym (komórkowym).
U niektórych zwierząt (np. u szczurów) zapobiega bezpłodności - przy jej braku w pożywieniu u samców następuje zwyrodnienie jąder, a samice nie mogą donosić płodu (nie wykazano jednak, czy wpływa na płodność u ludzi, choć wydaje się to możliwe).
Niedobór witaminy E powoduje postępujące osłabienie i paraliż mięśni, przypuszczalnie wskutek degeneracji nerwów. Witamina E występuje w warzywach, mleku, mięsie i jajach, prawdopodobnie wytwarzana jest też przez florę bakteryjną jelit.
Dzienne zapotrzebowanie człowieka na witaminę E wynosi 10-30 mg.
Witamina F, witamina rozpuszczalna w tłuszczach, zespół nienasyconych kwasów tłuszczowych (linolowego, linolenowego i arachidowego). Występuje głównie w olejach roślinnych.
U zwierząt podbudza wzrost. Wpływa na prawidłowy stan skóry i włosów. Nie stwierdzono niedoborów witaminy F u ludzi.
Witamina H, biotyna, witamina z grupy B, rozpuszczalna w wodzie. Odgrywa rolę przenośnika dwutlenku węgla w różnych procesach przemiany materii. Wytwarzana jest przez bakterie żyjące w przewodzie pokarmowym. Znajduje się również m.in. w wątrobie, żółtkach jaj, kapuście.
Niedobór witaminy H występuje głównie przy zniszczeniu flory bakteryjnej w jelitach, np. po leczeniu antybiotykami. Objawia się on zanikiem brodawek języka, zmianami zapalnymi skóry z drobnym łuszczeniem się naskórka (łupież), ogólnym osłabieniem, utratą łaknienia.
Dzienne zapotrzebowanie człowieka na witaminy H wynosi 0,1-0,3 mg.
Witamina K, filochinon, pochodna naftochinonu, rozpuszczalna w tłuszczach. Jest niezbędna do syntezy czynników krzepnięcia w wątrobie, przede wszystkim protrombiny. Znajduje się m.in. w szpinaku, kapuście, wątrobie. Dla człowieka źródłem witaminy K jest flora bakteryjna jelit, skąd przy obecności kwasów żółciowych jest wchłaniana do krwi i wychwytywana w wątrobie.
Niedobór witaminy K występuje najczęściej przy zniszczeniu flory bakteryjnej w jelitach w czasie leczenia antybiotykami lub sulfonamidami oraz przy zaburzeniach wchłaniania witaminy K z jelit na skutek braku w nich żółci (kwasów żółciowych). Objawem niedoboru jest opóźnienie krzepnięcia krwi i skaza krwotoczna z krwawieniami w różnych narządach i tkankach. Skaza taka towarzyszy dość często mechanicznej żółtaczce.
Dawka dzienna witaminy K wynosi 1 mg.
Kwas foliowy, złożony związek występujący w liściach (np. szpinak warzywny) i drożdżach, składnik witaminy B-kompleks (witamina B11). Jest też produkowany przez bakterie m.in. florę jelitową.
Ma działanie krwiotwórcze, dlatego jest stosowana w niektórych typach niedokrwistości(niedokrwistość złośliwa), a poza tym w leczeniu biegunki tłuszczowej. Niedobór kwasu foliowego powoduje zahamowanie syntezy kwasów nukleinowych, wzrostu tkanek i organizmu, a także wypadanie włosów i powstawanie ognisk martwicy w mięśniach.
Kwas foliowy i jego pochodne są koenzymami w reakcjach przenoszenia grup jednowęglowych pomiędzy związkami chemicznymi.
Witamina P, rutyna, rutozyd, jedna z trzech witamin (C, K, P), które odgrywają ważną rolę w zapewnieniu prawidłowej hemostazy. Działa synergistycznie z witaminą C w uszczelnianiu naczyń krwionośnych. Zawarta jest w owocach i jarzynach. Niedobór witaminy P objawia się kruchością naczyń krwionośnych, skłonnością do krwawych wybroczyn i wytwarzania się obrzęków.
Witamina PP, niacyna, amid kwasu nikotynowego, nikotynamid, substancja rozpuszczalna w wodzie, odporna na działanie temperatury i tlenu. Witamina z grupy B.
Bierze udział w procesach utleniania komórkowego oraz w przemianie węglowodanów, tłuszczów i białek. W warunkach naturalnych występuje w wątrobie, w pełnoziarnistym chlebie, mleku, jajach, świeżych jarzynach.
Niedobór witaminy PP powoduje swoisty zespół objawów zwany pelagrą.
Dawka dzienna witaminy PP wynosi 15-35 mg.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"