|
Żeromski był twórcą, który bardzo zaangażował się w sprawy
kraju. Interesowało go to, co się działo na terenach Polski, był sumieniem
narodu prowadząc go i wskazując mu drogę. W swoich opowiadaniach, powieściach
często komentował aktualne wydarzenia. Był on twórcą młodopolskim, lecz
poglądami związany był z pozytywizmem. Kontynuował pozytywistyczne idee takie
jak praca u podstaw czy praca organiczna. Większość jego utworów miała charakter
moralizatorski, dydaktyczny. Jego bohaterem przeważnie był społecznik, którego
głównym celem była pomoc biedniejszym, bardziej potrzebującym. Żeromski popierał ludzi
zaangażowanych, dążących do wolności, rozwoju i poprawy warunków życia
najbiedniejszych. Społeczeństwem, które nie było w stanie zorganizować się,
walczyć i dokonywać zmian Żeromski próbował odpowiednio pokierować. W swoich
utworach takich jak “Wierna rzeka”, “Rozdziobią nas kruki, wrony ...”, “Echa
leśne”, poruszał temat walki narodowowyzwoleńczej, nawiązywał do powstania
styczniowego. W utworze “Rozdziobią nas kruki, wrony..” Żeromski pochwala
dążenie do wolności. Ukazuje uczestnika powstania, człowieka walczącego, mimo że
inni już się poddali, zrezygnowali, a powstanie upadło. Szymon Winrych, chociaż
ma świadomość braku szans na zwycięstwo, zdaje sobie sprawę z upadku powstania,
to jednak nie poddaje się, do końca walczy; jest wierny swoim postanowieniom.
Ginie, a chłop, który znajduje jego zwłoki, ograbia je i wrzuca do dołu na
kartofle. Chłop nie traktuje go jak bohatera, człowieka poświęcającego się dla
narodu, ale jako możliwość wzbogacenia się. Czyny powstańca skazane są na
zapomnienie, pozbawiony zostaje nawet mogiły. Żeromski przedstawia bohatera
poświęcającego się dla ojczyzny, ale jednocześnie pokazuje brak zaangażowania
chłopów do powstania, brak współpracy panów z chłopami. Jest towarzyszem tych,
którzy działają, nie poddają się. Żeromski wyraża swoje uznanie nie tylko dla
tych, którzy walczą w obronie ojczyzny, ale także dla tych, którzy walczą o
zmiany, poprawę sytuacji społeczeństwa. W “Przedwiośniu” pokazuje bierność
wszystkich klas: ziemiaństwa, chłopów, robotników, którzy nie dążą do zmian, nie działają,
nie biorą udziału w życiu kraju. Główny bohater, Cezary Baryka, uświadamia, że
klasy bierne mają się zbuntować, zwraca się do chłopów: “Cóż za zwierzęce
pędzicie życie, chłopy silne i zdrowe. jedni mają jadła tyle, że z niego
urządzili kult, obrząd, nałóg, obyczaj jakiś i jakąś świętość, a drudzy po to
tylko żyją, żeby nie zdychać z głodu, zbuntujcie się chłopy potężne przeciwko
sobaczemu losowi.” Cezary uświadamia, że klasa robotnicza także nie jest zdolna do odbudowy
kraju. “Jeżeli tutejsza klasa robotnicza przeżarta jest nędzą i chorobami,
jeżeli ta klasa jest w stanie zwyrodnienia (...), jeżeli ta klasa jest
pozbawiona kultury, to jakimże sposobem i prawem ta właśnie klasa może rwać się
do roli odrodzicielki tutejszego społeczeństwa!”. Żadna z grup nie może kierować
krajem, poprowadzić. Cezary jest niezadowolony z rządów, zarzuca m. in. brak
reformy rolnej, nędzę w kraju, złe położenie najbiedniejszych, prześladowanie
mniejszości narodowych “Polsce trzeba na gwałt wielkiej idei. Niech to będzie reforma
rolna, stworzenie nowych przemysłów, jakikolwiek czyn wielki, którym ludzie
mogliby oddychać jak powietrzem.” W końcowej scenie Cezary idzie na czele
pochodu robotników zorganizowanego przez komunistów. Żeromski nie zachęca do
rewolucji. Ostrzega, że jeżeli Polacy nie znajdą jakiejś idei to młodzi
przystąpią do komunistów. Żeromski utożsamia się z tymi, którzy zauważają
potrzebę zmiany, z tymi, którzy są gotowi do walki, działania, nie bacząc na swoje prywatne
sprawy. Żeromski jest także towarzyszem ludzi cierpiących, pragnie zmiany
sytuacji najbiedniejszych. W opowiadaniu “Zmierzch” występuje motyw nieludzkiego
wyzysku jednych ludzi przez drugich. Ukazuje parę ubogich wieśniaków zmuszonych
do cięzkiej pracy przy wywózce torfu. Gibałowie, aby zarobić na swą nędzną
egzystencję, muszą pracować za marne pieniądze od świtu do zmroku. Przedstawione
są także cierpienia psychiczne matki, która zmuszaona do całodziennej pracy nie
może zająć się zostawionym w chałupie dzieckiem. Cięzka praca prowadzi do
zatracenia człowieczeństwa, zezwierzęcenia, upodlenia, praca nawet zabija
instynkt macierzyński. “Przedwiośnie”, “Ludzie bezdomni” i opowiadanie
“Zmierzch” podkreślają trudną sytuację biedniejszych warstw, niesprawiedliwość.
Żeromski uświadamia czytelnikom, że najwyższy czas na zmiany, na ulepszenie
życia. Często bohaterami jego utworów są ludzie, którzy dążą do poprawy doli
najbiedniejszych. Sensem ich życia jest praca dla biednych klas i
niesienie im
pomocy. Wymaga ona jednak wiele wysiłków, wyrzeczeń i cierpień. Takim właśnie
typem człowieka jest Piotr Cedzyna z noweli “Doktor Piotr”. Żeromski pokazuje tu
człowieka, który nie może się pogodzić z myślą, że jego wiedza i wykształcenie
zostało zdobyte kosztem innych ludzi - robotników, którym jego ojciec odebrał
część zarobków aby móc opłacić naukę syna. Piotr czuje się niewolnikiem tych
pieniędzy, jest idealistą, człowiekiem uczciwym, nie pojmuje jednak jak mógłby
żyć ze świadomością tego, że całe jego życie, kariera będzie opierać się na cudzych pieniądzach.
Postanawia zwrócić te pieniądze. W tym celu musi pojechać do Anglii, aby tam
pracować i stopniowo spłacić swój dług. Staje się to kosztem szczęścia
osobistego i rozstania z ojcem. Cechuje go postawa heroizmu. Doktor Piotr ma
poparcie Żeromskiego. Postawa taka jest przez niego chwalona i jest realizowana
w “Ludziach bezdomnych”, gdzie główny bohater, doktor Judym, także jest
idealistą, który poświęca swoje życie dla klas niższych. Wie, że jest
to grupa społeczna
najbardziej potrzebująca i najbardziej zaniedbana. Tak jak Stasia Bozowska z
“Siłaczki”, która walczy o poprawę szkolnictwa chłopów, pracuje nad “Fizyką dla
ludzi”, skupia na tym wszystkie swoje siły, tak i Judym traktuje swoją pracę
jako powołanie, stara się stworzyć chłopom z Cisów lepsze warunki do życia.
Obydwoje poświęcają swoje życie dla innych, całkowicie rezygnują ze szczęścia
osobistego, Judym stawia jako swój obowiązek, króry winien jest światu:
“Otrzymałem wzystko co potrzeba ... muszę oddać to, com wziął. Ten dług przeklęty... nie mogę mieć
ani ojca, ani matki; ani żony, ani jednej rzeczy, którą bym przycisnął do serca
z miłością, dopóki z oblicza ziemi nie znikną te podłe zmory. Muszę wyrzec się
szczęścia. Muszę być sam jeden, żeby obok mnie nikt nie był, nikt mnie nie
trzymał”. Przykłady te pokazują, że młody idealista poświęcający się dla idei
był ulubioną postacią Żeromskiego, a krytykował ludzi, którzy tak jak Paweł
Obarecki z “Siłaczki”, rezygnują ze swoich ideałów, podporządkowują się
sytuacji, w której się znaleźli i ludziom, którzy ich otaczają.
Przykłady z twórczości Żeromskiego dowodzą, że wzorową postacią
dla niego był człowiek nastawiony na dawanie z siebie wszystkiego, co
najwartościowsze, który pozostawał wierny swoim przekonaniom. Żeromski zalecał
taką postawę, pełną poświęcenia w celu odbudowy narodu, społeczeństwa.
“Byłem zawsze jak dobosz, który biegnie obok spracowanego
szeregu, znany takt wybijając pałkami”. Żeromski niby niezauważony, ale kroczy
obok społeczeństwa, próbuje wskazać właściwą drogę. |
|