Uwarunkowania polityki regionalnej
Podstawowym uwarunkowaniem polityki regionalnej, jej zakresu, instrumentów i skuteczności jest osiągnięty poziom rozwoju gospodarczego kraju. Na początku XXI wieku do głównych czynników wpływających na wybór celów, priorytetów i sposobów prowadzenia polityki regionalnej w Polsce należą:
postęp procesu integracyjnego i związane z tym zwiększenie oddziaływania polityki spójności Unii Europejskiej na kształtowanie się systemu programowania i wdrażania polityki regionalnej,
konsekwentna decentralizacja funkcji państwa, która zaowocowała wprowadzeniem z dniem 1 stycznia 1999 roku dwóch nowych jednostek samorządu terytorialnego: powiatu i województwa. Po przeprowadzeniu reformy administracji publicznej funkcjonuje prawie 2,5 tys. gmin, 308 powiatów i 65 miast na prawach powiatu oraz 16 województw. Przyjęcie zdecentralizowanego modelu funkcjonowania państwa ma wpływ na możliwości i sposoby współfinansowania projektów oraz kształtowanie się partnerskiego modelu polityki regionalnej w Polsce,
historycznie ukształtowana struktura i stan zagospodarowania kraju oraz poszczególnych regionów, a także względne zróżnicowanie sytuacji w tym zakresie wewnątrz kraju oraz w stosunku do Unii Europejskiej; wraz z postępem reform makroekonomicznych, na znaczeniu nabierają działania ukierunkowane regionalnie;
Poza tym, w ''Założeniach Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego Polski w latach 2000-2006'' przyjętej przez Komitet Rady Ministrów do spraw Polityki Regionalnej i Zrównoważonego Rozwoju przeczytać można:
„Przygotowanie Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego wymaga rozpoznania i uwzględnienia przynajmniej trzech zasadniczych grup uwarunkowań jej realizacji, a mianowicie:
1) zmian zachodzących w ustroju państwa, przede wszystkim w następstwie reformy administracyjnej;
2) dalszych koniecznych dostosowań strukturalnych gospodarki;
3) oddziaływania otoczenia międzynarodowego, a w pierwszej kolejności wymogów integracji z Unią Europejską.
Po pierwsze – Odnośnie zmian zachodzących w ustroju państwa
Wprowadzane zmiany w organizacji terytorialnej kraju stwarzają niezbędne podstawy organizacyjne do prowadzenia polityki rozwoju regionalnego. Jednakże nie przesądza się jej modelu.
Nowy mechanizm polityki rozwoju regionalnego będzie się kształtował dopiero stopniowo oraz zapewne w sporze między zwolennikami opcji centralistyczno-wyrównawczej (uznanie wyrównania poziomu rozwoju gospodarczego za naczelny cel polityki regionalnej) i opcji decentralistyczno-prokonkurencyjnej (uznanie pobudzania zdolności konkurencyjnej regionów za naczelny cel polityki regionalnej).
Po drugie - odnośnie dalszych koniecznych dostosowań strukturalnych gospodarki
Konieczność ograniczania długu publicznego, deficytu budżetowego i inflacji powoduje, że środki publiczne na politykę rozwoju regionalnego nie będą w najbliższych latach wyraźnie rosły. Dlatego ważne jest, aby skuteczne realizowanie względnie restrykcyjnej i stabilizującej warunki gospodarowania polityki makroekonomicznej przyczyniało się do wzrostu oszczędności i inwestycji krajowych oraz zapewniało wysoki napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych.
Nieuniknione dostosowania mikroekonomiczne będą mocno determinować rozwój regionalny. Najważniejszym problemem będzie trudna sytuacja na rynku pracy. Odrębnym wielkim problemem jest restrukturyzacja rolnictwa. Nadwyżka siły roboczej na terenach wiejskich wynosi już co najmniej 1,5 mln, a w następnej dekadzie przyrost zasobów pracy w mniej więcej 50 procentach dotyczyć będzie ludności wiejskiej.
Należy przewidywać, że nieuniknione dostosowania mikrostrukturalne w niektórych regionach kraju spowodują szczególnie silne napięcia i wyzwania przed polityką rozwoju regionalnego.
Po trzecie - odnosnie oddziaływania otoczenia międzynarodowego, a w pierwszej kolejności wymogów integracji z Unią Europejską
Powodzenie polityki rozwoju regionalnego uzależnione będzie od prawidłowego powiązania jej z szeroko ujmowaną polityką strukturalną i ma to zasadnicze znaczenie także w kontekście aspiracji i wymagań związanych z integracją europejską Polski, w tym szans uzyskania dostępu do środków funduszy strukturalnych.”
Polityka regionalna jest w coraz większym stopniu kształtowana pod wpływem uwarunkowań międzynarodowych. Postępująca integracja w obrębie Unii Europejskiej znosi kolejne bariery dla przemieszczania ludności, towarów i czynników produkcji. Powoduje to konieczność dostosowania polityki regionalnej do standardów międzynarodowych.
Początkowe próby wspólnej polityki regionalnej w Unii Europejskiej wiążą się z powołaniem w 1968r. Generalnej Dyrekcji Polityki Regionalnej przy Komisji Europejskiej. Do 1989r. polityka regionalna Wspólnoty ograniczała się przede wszystkim do wspierania polityk krajowych.
Obecnie podstawowe kierunki regionalnej polityki Unii Europejskiej to:
wspieranie rozwoju regionów opóźnionych i problemowych
restrukturyzacja starych regionów przemysłowych
wspieranie regionów z dominującym rolnictwem, odczuwających negatywne skutki wspólnej polityki rolnej Unii
walka z bezrobociem młodzieży i bezrobociem długookresowym
Regiony problemowe w Unii Europejskiej to:
regiony opóźnione w rozwoju, gdzie Produkt Narodowy Brutto na 1 mieszkańca jest mniejszy niż 75% średniej dla Wspólnoty
regiony depresyjne – mające przestarzałą strukturę przemysłową
regiony rolnicze
regiony ultraperyferyjne (jak np. Korsyka)
O współpracy regionów w unii europejskiej
Unia Europejska poprzez szereg instytucji, funduszy i programów wspiera rozwój współpracy regionów leżących przy swoich wewnętrznych i zewnętrznych granicach lub opóźnionych w rozwoju. To właśnie one stają się odbiorcami pomocy, która wspiera ich działania na rzecz rozwoju. Największą aktywność w zakresie współpracy wykazują Euroregiony. Euroregionami nazywamy instytucję współpracy dwóch lub więcej jednostek reprezentujących regiony dwóch lub więcej państw (przynajmniej po jednym z każdego). Każda z nich jest powoływana na podstawie prawa wewnętrznego swojego kraju. Mogą nimi być korporacje samorządowe (tzn. pojedyncze samorządy lub związki gmin) lub władze lokalne. Zawierają one pomiędzy sobą umowy współpracy przekraczającej granice jednego państwa. Mimo unormowania w prawie wewnętrznym termin “Euroregion” nie występuje, ani w oficjalnych dokumentach o wymianie transgranicznej pomiędzy państwami, ani też w oficjalnych dokumentach Unii Europejskiej (UE). Chociaż terminami oficjalnymi są “współpraca transgraniczna” i “regiony transgraniczne”, to jednak “Euroregion” stał najczęściej używanym określeniem tej formy współdziałania, w prasie i literaturze z tego zakresu. Ich inicjatywy są najczęściej wspierane przez programy pomocowe w zakresie współpracy transgranicznej.
Pomimo to Unia Europejska przeznacza również środki na inne niż Euroregiony formy współpracy regionów. W obrębie takiej współpracy pojawiają koncepcje rozwiązywania różnych trudnych problemów. Komisja Europejska zainicjowała szereg programów wspierających międzynarodową współpracę regionów. Od niedawna niektóre z programów adresowane są do krajów Europy Środkowej. Pozwolą one krajom naszego regionu, starającym się o członkostwo w UE (w tym również Polsce), na lepsze przygotowanie się do przyjęcia zobowiązań związanych z integracją. Podstawą wszystkich programów jest nawiązanie i podtrzymywanie współpracy pomiędzy regionami. Dlatego też pierwszym warunkiem jaki muszą spełnić regiony to nawiązanie współpracy z regionem z innego kraju. Z przykładowych rodzajów wspieranych działalności można wymienić: usługi doradcze dla przedsiębiorczości, utylizacja odpadów, tworzenie obszarów rekreacyjnych, tworzenie nowych miejsc pracy a nawet budowa dróg łączących przygraniczne regiony. Dostęp do tego typu programów miały kiedyś tylko kraje członkowskie. Oznacza to, że jeśli nawiązana została współpraca w ramach
Euroregionu na granicy polsko-niemieckiej to wsparcie z Unii Europejskiej
mogła otrzymywać tylko strona niemiecka. Od 1994 roku postanowiono
wesprzeć również regiony nie leżące w krajach członkowskich UE, ale które
przylegają do jej zewnętrznych granic.
Wyróżnia się następujące programy UE wspierające współpracę regionów w Europie Środkowej i Wschodniej:
PHARE Cross-Border Co-operation – jest to program, którego celem jest wsparcie rozwoju w regionach, które maja wspólną granicę lądową lub morską z krajami UE. Ze środków tego programu wspiera się m.in. rozwój infrastruktury, transportu, telekomunikacji, turystykę czy kulturę.
PHARE – Credo wspiera współpracę w zakresie wymiany doświadczeń (np.. warsztaty, seminaria, tworzenie centrów wspierania przedsiębiorczości, biur turystycznych) oraz małe projekty infrastrukturalne (np. ścieżki rowerowe, znakowanie tras turystycznych, centra przedsiębiorczości) obejmujące: rozwój gospodarczy, usługi miejskie i regionalne, środowisko i energię, współpracę społeczno-kulturalną i rozwój samorządu lokalnego i regionalnego.
ECOS - wspierający współpracę regionów z UE z regionami Europy Środkowo-Wschodniej
Centurio - środki z tego programu są przeznaczane głównie na szkolenia dla administracji regionalnej
Eurodyssey – którego zadaniem jest nawiązanie współpracy pomiędzy regionami w zakresie wymiany młodzieży (18 – 30 lat) rozpoczynającej pracę.
oraz
Ento - sieć organizacji, które oferują władzom lokalnym i regionalnym z krajów członkowskich Rady Europy szkolenia prowadzące do polepszenia jakości kadry.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"