PUBLICYSTYKA PATRIOTYCZNA
Dzialalnosc i program spoleczno-polityczny Stanislaw Staszica.
Stanislaw Staszic swoje poglady i program spoleczno-polityczny zawarl miedzy innymi w ponizszych utworach.
“Uwagi nad zyciem Jana Zamojskiego”
Byl to traktat polityczny wydany przed obradami Sejmu Czteroletniego. Jest on podzielony na 19 rozdzialów. Kazdy rozdzial traktuje o innym problemie. Najwazniejsze sa nastepujace rozdzialy:
• “Sposób ratowania Polski od podzialów”
Staszic przewidywal rozbiory. Prezentuje on swoje poglady i sa one zgodne z pogladami Jana Zamojskiego, który byl wówczas wielkim autorytetem.
• “Edukacja”
Podstawa nauki jest nauka moralna i religia. Czlowiek powinien pracowac w swoim zawodzie. Edukacja powinna dzialac jako wychowanie obywatelskie. Szkolnictwo ma wychowywac ludzi swiatlych. Propaguje on szkoly rycerskie.
• “Prawodawstwo”
Staszic jest przeciwny prywacie i egoizmowi poslów. Ustawy powinny przechodzic wiekszoscia glosów. Chodzi o dobro wiekszosci.
• “Wladza wykonywajaca”
Opisane sa w tym rozdziale trzy rodzaje wladzy: demokracja, monarchia i anarchia. Chodzi tu o wzmocnienie wladzy królewskiej.
• “Rozdzial wladza sadownicza”
Kazdy obywatel nie moze byc sadzony bez wyroku niezawislego sadu.
• “Wolne obieranie królów”
Staszic sugeruje zeby tron byl dziedziczny. Wolna elekcja pozwala ingerowac obcym krajom w sprawy polskie.
• “Polska”
Mowa jest o tym, ze chlopi emigruja z Polski, bo jest anarchia i niesprawiedliwosc. W Polsce nie moga oni zyc godnie.
“Przestrogi dla Polski”
Utwór ten mial uzmyslowic szlachcie koniecznosc uchwalenia konstytucji. Staszic informuje czym dla niego jest naród. Dla niego naród to nie tylko szlachta, ale zbiorowosc mieszkajaca na danym terenie. Staszic zwracajac sie do szlachty stawia jej nastepujace zarzuty:
• brak poszanowania prawa
• zbezczeszczenie sprawiedliwosci
• ucza podstepu, zdrady, podlosci
• warstwa szlachecka przekupuje, oszukuje
Za slabosc narodu Staszic oskarza szlachte. Bardzo duzo miejsca poswieca on tez miastom. Propaguje on rozwój przemyslu i handlu w miastach. Chce on, aby mieszczanstwo bylo bogate. Inne postulaty to: koniecznosc zniesienia Liberum Veto, wprowadzenie stalej armii, zmiana panszczyzny na czynsz, wprowadzenie powszechnej edukacji narodowej.
Hugo Kollataj
W swoich pogladach nie róznil sie zbytnio od Stanislawa Staszica. Róznilo go jedynie to, ze mial bardziej radykalne poglady w sprawach przywilejów dla ludzi nizszego stanu. Zadal wolnosci osobistej chlopów. Chlop mial miec wolnosc osobista, ale grunt ma byc wlasnoscia pana.
“Dobra swietnej deputacji”
W odezwie tej Kollataj mówi o równomiernym obciazeniu prawami i obowiazkami wszystkich stanów.
Rola publicystyki
Publicysci poprzez swoja dzialalnosc pisarska nawolywali do walki z anarchia i z obroncami przywilejów feudalnych. Proponowali postepowe reformy ustrojowe i spoleczne, domagajac sie wcielenia ich w zycie.
“POWRÓT POSLA” JAKO AKTUALNA KOMEDIA POLITYCZNA
Charakterystyka bohaterów
W tym utworze sa zaprezentowane dwa stronnictwa. Jedno z nich to stronnictw patriotyzmu (obóz reform). Zalicza sie do nich: Podkomorzy z zona, Walery i Teresa. Drugie to obóz wsteczny, konserwatywny: Starosta, Sarmacki. Wytkniete sa tu ich wady.
• Obóz reform
• dzialacze stronnictwa patriotycznego
• zwolennicy reform dotyczacych naprawy panstwa: zniesienia Liberum Veto, wolnej elekcji i polepszenia doli chlopa
• rozumiejacy potrzebe reform kraju
• pragnacy pozyskac sobie jak najwiecej zwolenników wsród sredniej szlachty
• ludzie godni nasladowania
Podkomorzy:
• przedstawiciel drobnej szlachty, urzednik ziemski z wyboru, rozsadzajacy spory graniczne, cieszacy sie dobra opinia
• wzorowy i dobry ojciec
• oswiecony patriota, opowiadajacy sie za patriotycznym wychowaniem mlodziezy
• zwolennik reform
• wzór cnót obywatelskich
• dobry i ludzki opiekun swoich poddanych
Podkomorzyna:
• zwolenniczka reform
• narzekajaca na skutki cudzoziemszczyzny i blahe wychowanie mlodziezy
• oddana bez reszty rodzinie
Walery:
• uosobienie cnót rodzinnych i patriotyzmu
• uczciwy, staly w uczuciach
• przywiazany do rodziców
• patriota, rozumie potrzebe reform
• glosi potrzebe zniesienia Liberum Veto, wolnej elekcji i poddanstwa chlopów
• potepia obóz wsteczny
• Obóz wsteczny, konserwatywny
• obroncy starych porzadków feudalnych, broniacy Liberum Veto, wolnej elekcji i poddanstwa chlopów
• sami sie osmieszaja ich glupota, tym co mówia
• bezkrytyczne przyjmowanie obcej mody
• konserwatywny poglad na wychowanie dzieci
Starosta Gadulski:
• nie cieszy sie dobra opinia
• skompromitowany we wszystkich dziedzinach zycia
• reprezentuje ciemna, zacofana szlachte, konserwatysta
• nieuk
• bojacy sie nowosci
• obojetny na sprawy publiczne
• gadatliwy, chciwy, leniwy, klótliwy, zly, pijak
Staroscina:
• zwolenniczka francuszczyzny
• sentymentalna dama
• wodzaca za nos swojego meza, szantazujac go rozwodem
Szarmancki:
• utracjusz, fircyk, cwaniak, cynik, nierób
• modny kawaler
• goniacy za uciechami zycia dworskiego
• pogardzajacy nizszymi stanami
• obojetny na sprawy narodu
• niegodnie postepujacy z kobietami
“Powrót posla” jako komedia klasycystyczna
“Powrót posla” porusza problematyke polityczna kraju, sprawe nowego ustawienia w Polsce wladzy ustawodawczej i wykonawczej. Jest to komedia zwiazana scisle z pracami Sejmu Czteroletniego w okresie szczególnego napiecia politycznego i dramatycznej sytuacji narodu. Jest to echo wszystkich wazniejszych wydarzen rozpatrywanych w czasie Sejmu Wielkiego. Jest to najostrzejsza w literaturze polskiej satyra na sarmatyzm w zyciu politycznym, apelujaca do sumien ludzkich. Jest to utwór o charakterze okolicznosciowym, grany w Warszawie w czasie obrad Sejmu Czteroletniego.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"