Trzej idealiści w “Lalce"

Intencją Prusa było pokazanie idealistów polskich na tle społecznego rozkładu. Jest ich zatem w powieści trzech.

Ignacy Rzecki to typ idealisty politycznego. W młodości zaangażowany w walkę konspiracyjną, biorący udział w powstaniach głęboko wierzył w nadejście lepszych czasów. Żył jeszcze epoką napoleońską i to właśnie stanowiło o jego politycznej naiwności. Nie przyjmował wiedziony magią siły Napoleona, że czasy nieubłagalnie zmieniają się, zaistniała nowa sytuacja polityczna w Europie, a Francja związana sojuszem z Rosją nie będzie ingerowała w sprawy na arenie europejskiej uznawane jako rosyjskie, a tylko w Polsce - polskie. Pozostawał pod wpływem powstańczej agitacji, własnych doświadzeń z przeszłości oraz niewątpliwie mickiewiczowskiego obrazu pomocy Polsce przez zachodnie państwa. Realizacją ideałów jest sumienna i ofiarna praca na rzecz Wokulskiego, rzekomo spełniającego ważną misję polityczną. Jego poświęcenie jest całkowite, graniczy wręcz z pogardą dla siebie i własnej sytuacji.

Drugi z nich, Wokulski, to idealista na miarę programu pozytywistów. Udowadnia swoje zdolności organizacyjne, powiększając polski kapitał - uniezależniając gospodarkę, a pośrednio i naród, od carskiej kurateli. To człowiek szlachetny i honorowy, pragnący zdobyć jeszcze wyższą pozycję poprzez kontakty z podupadającą już arystokracją. Jego idealizm to wiara w moc nazwiska, otwierającego drogę na arystokratyczne salony, pośród ludzi mających coś do powiedzenia. Kłopot w tym, że arystokracja owa to zbiór biedniejących próżniaków, lalek salonowych wierzących ślepo w swoją pozycję. W imię wielkiej miłości takim właśnie ludziom daje się wykorzystywać Wokulski, nieświadomie dając im szansę na zarobienie paru groszy w zamian za lekceważące docinki. To idealne zdaniem Wokulskiego uczucie każe podporządkować życie próżnym zachciankom Izabeli, od początku nie zwracającej uwagi na co prawda bogatego, ale tylko kupca. Widzimy go także pomagającego przedstawicielom proletariatu, co zresztą było pobożnym życzeniem pozytywistów.

Widzimy go zatem poświęcającego swoją energię rzeczom zupełnie zbędnym, podczas gdy to bezimienna konkurencja depcze mu po piętach, a nie brak nazwiska. Wniosek z tego, że Wokulski przynależy po częsci do starej, szlacheckiej Polski, która właśnie przewraca się ostatecznie, grzebiąc go z ciężko zdobytym dorobkiem.

Trzecim “romantykiem" pozytywizmu jest Ochocki. To przykład całkowitego oddania nierealnej koncepcji, której przeczą wszystkie panujące pod Słońcem prawa. Zgodnie zatem z ideałem romantycznego buntownika - odkrywcy, podąża za głosem własnej idei, nie słuchając “szkiełka i oka", choć sam jest przecież naukowcem. Charakteryzuje go altruizm, myślenie wybitnie przyszłościowe oraz mniemanie o wysokiej użyteczności społecznej swego czynu, które to przesłonić jest w stanie aktualne zmiany sytuacji politycznej i gospodarczej a także własne potrzeby. Panująca wokół niego atmosfera niezrozumienia jeszcze lepiej podkreśla idealizm jego myślenia i działania.

Ci trzej idealiści spełmiają jednak ważną rolę u Prusa, wskazując na konieczność istnienia jednostek nadprzeciętnych w celu dokonywania się postępu społecznego i gospodarczego.