Wyszukiwarka:
Artykuły > Studia >

TRANSAKCJE SWAP

TRANSAKCJE SWAP Transakcja swap - umowa, na podstawie, której dwie strony kupują i sprzedają wzajemnie serię strumieni finansowych, które charakteryzują się stałym lub zmiennym oprocentowaniem, w tej samej lub różnych walutach, których wartość jest dla stron transakcji ekwiwalentem w momencie zawarcia umowy. Bardzo często kontrakt swap nazywa się kontraktem zamiany długów. Inne określenie mówi, że są to umowy zawierane przez dwie spółki, polegające na wymianie przyszłych płatności według wcześniej określonych zasad. Przykładem umowy swap obejmującej wymianę przepływów gotówkowych może być transakcja, w której strona A zobowiązuje się płacić stronie B corocznie przez 5 lat odsetki od l miliona funtów ustalane na podstawie stałej stopy procentowej. W zamian strona B może płacić przez ten sam okres odsetki od l miliona funtów ustalane na podstawie zmiennej stopy procentowej. Strony umowy swapowej nazywane są partnerami, natomiast przepływy gotówkowe będące przedmiotem umowy są z reguły związane z instrumentami dłużnymi lub walutami obcymi. Dwa podstawowe rodzaje transakcji swapowych: -procentowe, -walutowe. W praktyce występują jeszcze formy złożone, które są kombinacją tych dwóch podstawowych rodzajów operacji swapowych. Celem przeprowadzania operacji swapowych jest wykorzystywanie korzyści komparatywnych, które występują na rynkach finansowych w związku ze zróżnicowaną oceną tych rynków oraz niejednakowymi możliwościami dostępu do rynków stron zaangażowanych w operację. Dla ułatwienia inwestorom dokonywania transakcji spawowych powołano specjalne instytucje. Są to pośrednicy ułatwiający kojarzenie partnerów oraz przeprowadzanie transakcji. Organizatorzy rynku swapów (pośrednicy) mogą zajmować się wyszukiwaniem obu stron transakcji lub występować jako jedna ze stron transakcji na własny rachunek. Ta druga sytuacja naraża organizatora rynku na duże ryzyko finansowe. Praktycznie po to zawiera się transakcje swapowe, aby uniknąć ryzyka, organizator takie ryzyko podejmuje. Ma to istotny wpływ na wycenę kontraktu swapowego, która musi uwzględniać premię za ponoszone ryzyko. Oficjalnie pierwszy swap procentowy został zawarty w 1981 roku przez koncern IBM i Bank Światowy. Rozwój tego rynku od tego momentu jest bardzo szybki i dzisiaj praktycznie w kontraktach swapowych jest zaangażowane najwięcej kapitału ze wszystkich instrumentów pochodnych. Rynek swapów powstał ponieważ instrumenty tego rynku pozwalają uniknąć wielu ograniczeń rynku opcji i kontraktów terminowych. Przede wszystkim swapy są dopasowane do indywidualnych potrzeb obu stron kontraktu. Partnerzy kontraktu mogą ustalić dowolną kwotę, którą chcą wymienić w ramach kontraktu i nie są tu ograniczeni żadnymi stałymi warunkami jakie są charakterystyczne dla instrumentów notowanych na giełdzie. Również ustalenie terminu wygaśnięcia kontraktu jest regulowane przez partnerów kontraktu, którzy ustalają termin najdogodniejszy dla siebie. Dzięki temu kontrakty swap najczęściej mają znacznie dłuższy horyzont czasowy niż instrumenty notowane na giełdach. Na rynku swapów o transakcji wiedzą jedynie partnerzy kontraktu. Na giełdach obserwuje się aktywność największych inwestorów, którzy przy dużych transakcjach nie są w stanie zachować anonimowości. Poza tym rynki swapów są wolne od regulacji i ingerencji rządowych, co sprzyja dynamicznemu rozwojowi tego rynku. Wśród ograniczeń charakterystycznych dla tego rynku należy wymienić: 1. w celu zawarcia transakcji inwestor sam musi znaleźć partnera kontraktu, 2. zmiana warunków kontraktu swapowego wymaga zgody obydwu partnerów, 3. brak gwarancji wypełnienia kontraktu (takie gwarancje daje rynek opcji i kontraktów terminowych), co sprawia, że strony kontraktu muszą mieć do siebie wzajemne zaufanie. Oczywiście rynek swapów rozwijając się dynamicznie wykształca rozwiązania pozwalające łagodzić wymienione ograniczenia. Wśród uczestników tego rynku w zasadzie wyróżnia się firmy oraz instytucje (najczęściej finansowe). Podmioty te, znane na rynku, albo same angażują się w transakcje, albo w nich pośredniczą i mają pełną możliwość poświadczenia ich wypłacalności. Swapy są szczególnie użyteczne przy kredytach długoterminowych, gdy występuje niepewność co do przyszłego poziomu stopy procentowej. Właśnie najprostszy swap polega na tym, że instytucja dokonująca zamiany długów zobowiązuje się do płacenia oprocentowania długu według bieżącej płynnej stopy procentowej i otrzymuje za to ustalone stałe oprocentowanie. Najczęściej banki są skłonne udzielać oprocentowania według zmiennej stopy procentowej, natomiast kredytobiorca woli płacić odsetki według z góry ustalonej stopy procentowej. Zatem w ramach kontraktu swap bank przejmuje zobowiązanie odsetkowe od spłacającego kredyt, otrzymując od niego oprocentowanie według z góry ustalonej stopy. Swap walutowy (currency swaps) Istota swap’u walutowego polega na tym, że strony transakcji przekazują sobie wzajemnie, w momencie zainicjowania kontraktu, określone równoważne sumy pieniężne wyrażone w dwóch różnych walutach i zwracają je sobie w czasie obowiązywania umowy według ustalonego wcześniej planu regulującego zasady i terminy płatności odsetek i amortyzacji kapitału. Kalkulacja przepływów pieniężnych między stronami kontraktu dokonuje się na podstawie zarówno stałej, jak i zmiennej stopy procentowej. Warto pamiętać, że walutowe operacje swapowe nie są rejestrowane w bilansie, lecz są traktowane jako pozabilansowe płatności terminowe. Zaletą swapu walutowego jest możliwość zabezpieczenia się przed ryzykiem kursowym oraz obniżenie kosztów dostępu do obcego rynku pożyczkowego. W przypadku swapu walutowego jedna strona posiada określona walutę potrzebuje natomiast innej. Kontrakt swap zostaje zawarty, jeżeli jedna strona oferuje drugiej określoną kwotę nominalną w jednej walucie w zamian za jej równowartość w innej walucie. Oznacza to, że na przykład strona A może posiadać franki i chcieć je wymienić na dolary, a strona B może mieć dolary i chcieć je wymienić na franki. Dla takich sytuacji będzie właśnie właściwy walutowy kontrakt swap. Walutowy kontrakt swap składa się z trzech zasadniczych etapów: 1. początkowa wymiana kapitału - polega na wzajemnym dostarczeniu sobie przez struny umowy odpowiedniej sumy dewiz według uzgodnionego kursu wymiany. Jest to zatem rzeczywista wymiana gotówki między stronami kontraktu. Motywem skłaniającym do realizacji swapu walutowego jest zazwyczaj rzeczywista potrzeba posiadania aktywów denominowanych w określonej walucie. 2. okresowa wymiana płatności odsetek - przedmiotem wymiany są płatności odsetek w wysokości ściśle uzgodnionej między stronami. W praktyce bardzo często rozliczeniu podlega tylko niezbilansowana różnica we wzajemnych płatnościach odsetek. Oprocentowanie ustalone dla danej transakcji swapowej jest uzależnione od ogólnego poziomu stóp procentowych w krajach uczestników kontraktu. 3. końcowa wymiana zwrotna kapitału - polega na przeprowadzeniu transferu dewiz w odwrotnym kierunku niż miało to miejsce w etapie pierwszym. Oczywiscie etap ten ma miejsce w momencie zakończenia okresu przewidzianego kontraktem swap. Na rysunku przedstawiono schemat realiacji walutowego kontraktu swapowego, w którym stronami kontraktu są przedsiębiorstwo amerykańskie i przedsiębiorstwo niemieckie. Schemat pokazany na rysunku przedstawia wszystkie etapy swapu walutowego. W praktyce możliwe jest modyfikowanie tej struktury. Na przykład w kontrakcie może nie wystąpić początkowa wymiana walut, czy łączny transfer kapitałów i wówczas wymiana strumieni pieniężnych między stronami kontraktu ogranicza się do odsetek. Rozpatrzmy przykład swapu walutowego, w którym aktualny kurs gotówkowy marek i dolarów wynosi 2,5 marki za dolara (jedna marka jest warta 0,4 dolara), oprocentowanie dolara jest równe 10%, a marki niemieckiej 8%. Jeden z inwestorów A posiada 10 milionów marek i chce wymienić je na dolary. W zamian za marki drugi inwestor B zapłaci pierwszemu 4 miliony dolarów. Inwestorzy zawierają kontrakt swapowy o czasie trwania siedem lat, w którym zobowiązują się do corocznego uiszczania opłat związanych z oprocentowaniem walut. W pierwszym etapie obie strony wymieniają pożyczony kapitał. Oznacza to, że inwestor A przekazuje 10 milionów marek inwestorowi B, który w zamian przekazuje inwestorowi A 4 miliony dolarów. W drugim etapie nastąpi wymiana płaconych odsetek. I tak, zgodnie z przyjętym oprocentowaniem strona B płacić będzie 8% od otrzymanej kwoty 10 milionów marek. Roczna kwota należna stronie A z tego tytułu wyniesie 0,8 miliona marek. Strona A, która otrzymała 4 miliony dolarów będzie płacić rocznie na rzecz strony B kwotę 0,4 miliona dolarów. W praktyce dojdzie jedynie do wyrównania zobowiązań netto między stronami kontraktu. Załóżmy, że w pierwszym roku trwania kontraktu kurs gotówkowy wyniesie 2,2 marki za dolara, zatem marka warta będzie 0,45 dolara. Przy rozliczeniu rocznym (drugi etap) inwestor A będzie winny 0,4 miliona dolarów, natomiast inwestor B (0,8 miliona marek razy 0,45 dolara) 0,36 miliona dolarów. Różnica między należnościami wynosi 0,04 miliona dolarów na rzecz strony B, co oznacza że inwestor A zapłaci inwestorowi B tę różnicę. I tak, przez 7 lat trwania kontraktu w zależności od kursu gotówkowego waluty objętej walutowym kontraktem swap strony będą się rozliczać zobowiązaniami netto. Po upływie 7 lat dojdzie do realizacji trzeciego etapu, czyli ponownej wymiany waluty w kwocie nominalnej. Strona A zapłaci 4 miliony dolarów stronie B, natomiast strona B przekaże na rzecz strony A kwotę 10 milionów marek. Ten etap zakończy ostatecznie walutowy kontrakt swap. Z przedstawionego przykładu wynika, że obie strony kontraktu są narażone na możliwe niekorzystne zmiany stopy wymiany walut. Umocnienie się marki w stosunku do dolara przyniesie straty inwestorowi A, a wzmocnienie dolara kosztem marki to strata dla inwestora B. W praktyce najczęściej walutowe kontrakty nie odbywają się bezpośrednio między przedsiębiorstwami. Między przedsiębiorstwami pojawia się bank (instytucja finansowa), który aranżuje transakcję swapową, obsługuje płatności drugiego etapu i otrzymuje w zamian jakąś prowizję. Swap procentowy Swap procentowy jest bardzo popularny na rynku kapitałowymi i swoją konstrukcją przypomina swap walutowy. Umożliwia on wyeliminowanie barier wynikających z nierównego dostępu do rynku' i obowiązujących przepisów. Jedna z form podstawowego swapu procentowego umożliwia stronie, która otrzymuje płatności oparte na stałej stopie procentowej zamienić je na płatności według zmiennej stopy procentowej. W operacji swapu procentowego strumienie finansowe podlegające wymianie między stronami kontraktu wyrażone są w tej samej: walucie i nie występuje transfer dewiz. Przedmiotem wymiany są płatności odsetek. Wielkość kapitału, który nie podlega wzajemnemu transferowi jest ustalana w umowie tylko w celach kalkulacyjnych, aby ustalić kwotę, od której będą naliczane odsetki. Kapitały użyte w i kalkulacyjnym w kontraktach swap nazywa się kapitałami referencyjnymi. Praktyka dokonywania przez strony kontraktu płatności netto bez konieczności wymieniania wartości nominalnych jest również zabezpieczeniem dla stron w przypadku nie- dopełnienia warunków kontraktu przez partnera. W zależności od przedmiotu wymiany w kontraktach swapu procentowego wyróżnia się dwa ich rodzaje: 1. swap kuponowy (cupon swap), 2. swap bazowy (basis swap). Swap kuponowy polega na wymianie stałej stopy procentowej na zmienną stopę procentową. Inwestorzy uzgadniają, że w ustalonych terminach jeden będzie płacił odsetki naliczane według stałej stopy procentowej, a drugi odsetki naliczane według zmiennej stopy procentowej. Inwestor zajmujący na początku pozycję w instrumencie o zmiennym oprocentowaniu jest narażony na ryzyko związane ze zmianą stopy procentowej. Zawarcie kontraktu swapowego pozwala mu wyeliminować to ryzyko. Inwestor posiadający pierwotnie zobowiązania o stałym oprocentowaniu zwiększa ponoszone przez niego ryzyko stopy procentowej. Przykładem swapu kuponowego może być umowa zgodnie, z którą jedna strona płaci co pół roku przez 5 lat odsetki naliczane od uzgodnionej kwoty według stałej stopy procentowej wynoszącej 8%, a otrzymuje w zamian w tych samych terminach odsetki naliczane od tej samej kwoty według stopy LIBOR + 0,5%. W wyniku takiej umowy dojdzie do wzajemnego transferu kosztów odsetkowych i ryzyka rynkowego związanego z każdą pożyczką. Strony kontraktu zawierane taki kontrakt zamierzają osiągnąć obniżenie kosztu zaciąganych przez nich pożyczek. Schemat takiego prostego kuponowego swapu procentowego przedstawiamy na rysunku. Wykorzystywany w procentowych kontraktach swap LIBOR (London Interbank Offer Rate) jest to zmienna stopa procentowa oferowana na eurowalutowym rynku depozytów międzybankowych. LIBOR zmienia się w sposób ciągły w zależności od warunków ekonomicznych. Swap bazowy (basis swap) polega na wymianie jednej zmiennej stopy procentowej na inną zmienną stopę procentową. Ten rodzaj kontraktów jest znacznie rzadszy. Strony takiego kontraktu uzgadniają, że w ustalonych terminach będą płacić odsetki naliczane według zmiennych stóp procentowych. W praktyce jest to tylko kompensata płatności odsetkowych, w ramach której jedna ze stron płaci drugiej różnicę odsetek. Schemat swapu bazowego jest analogiczny jak dla swapu kuponowego. W praktyce trudno jest dokonać swapu bezpośrednio ponieważ trzeba dysponować pełnymi analizami rynku oraz dokładnym dopasowaniem obu stron kontraktu. Dlatego, tak jak w przypadku swapów walutowych w praktyce pojawia się pośrednik, którym najczęściej bywa bank inwestycyjny określany mianem dealera swapu. To właśnie pośrednik zawiera procentowe kontrakty swap z dwoma stronami transakcji tworząc w efekcie nieco bardziej złożony schemat operacji swap. Zwalnia to firmy z poszukiwania odpowiednich stron dla konkretnej transakcji czym zajmuje się pośrednik przejmując na siebie część ryzyka kontraktu. Zasadniczym elementem pozwalającym na konstruowanie nawet bardzo złożonych kontraktów swap jest istnienie przewag komparatywnych na różnych rynkach, z których łączna korzyść odpowiada właśnie wartości przewag komparatywnych. Korzyści komparatywne Często w praktyce życia gospodarczego jedna firma posiada łatwiejszy dostęp do rynku kapitałowego niż inna firma. Przykładowo firma amerykańska może mieć łatwy dostęp do pożyczki w Stanach Zjednoczonych, ale nie ma takiego dostępu w Niemczech. Podobnie firma niemiecka może mieć taką możliwość w Niemczech, a w Stanach Zjednoczonych nie. Firma amerykańska, która nie korzysta ze swojej przewagi w Stanach Zjednoczonych, ponieważ ma rozliczenia na terenie Niemiec, może firmie niemieckiej, która poszukuje podobnej okazji w Stanach Zjednoczonych zaoferować „sprzedaż" posiadanej na danym rynku przewagi. Takie przewagi są określane mianem przewag komparatywnych. To właśnie przewagi komparatywne obok konkretnych potrzeb handlowych są podstawowych motywem zawierania kontraktów swap. Przewagi komparatywne pozwalają inwestorom na kapitalizowanie wszelkich korzyści jakie są możliwe do osiągnięcia dzięki dokonaniu oszczędności na kosztach produkcji. Rozważmy pojęcie przewag komparatywnych na gruncie ekonomii. Załóżmy, że jest tylko dwóch producentów wytwarzających dwa dobra A i B. W tabeli 9.2 zamieszczono możliwą do wytworzenia ilość ciągu godziny ilość dobra A i B przez obie firmy. Godzinowe możliwości produkcyjne dwóch firm Wyszczególnienie Dobro A Dobro B Firma 1 8 16 Firma 2 12 48 Jeżeli firma l wytwarza 8 jednostek wyrobu A traci możliwość wytworzenia w tym samym czasie 16 jednostek wyrobu B. Kosztem 8 jednostek wyrobu A jest 16 jednostek dobra B. Oznacza to, że kosztem jednej sztuki dobra A są dwie sztuki dobra B. Firma l byłaby w korzystniejszej sytuacji materialnej jeżeli mogłaby wymienić jedną jednostkę wyrobu A na więcej niż dwie jednostki wyrobu B, ponieważ właśnie z tylu musi zrezygnować, aby wytworzyć jedną sztukę dobra A. Z punktu widzenia firmy 2 analogicznie wyznaczony koszt wytworzenia jednej sztuki dobra A wynosi 4 jednostki wyrobu B. Jeżeli firma 2 mogłaby uzyskać wyrób A za mniej niż 4 jednostki wyrobu B wówczas jej sytuacja materialna uległaby poprawie. Firma 2 mogłaby wyprodukować 4 jednostki wyrobu B i wymienić część z nich na jednostkę wyrobu A i jeszcze pozostałyby jednostki wyrobu B. Firma l może wytworzyć jedną jednostkę wyrobu A po mniejszym koszcie (w sensie liczby jednostek wyrobu B, z których musi zrezygnować) niż firma 2. Analogicznie jedna jednostka wyrobu i jest mniej kosztowna (w sensie liczby jednostek wyrobu A z wytworzenia których trzeba zrezygnować) dla firmy 2 niż dla firmy l. Zatem biorąc pod uwagę względne koszty produkcji firma l posiada komparatywną przewagę w produkcji wyrobu B. Tak rozumiani przewaga komparatywną jest to względnie niższy koszt produkcji lub zdolność do produkowania wyrobu po niższym koszcie, niż jest w stanic robić to konkurent, w sensie ilości dóbr, z wytworzenia których trzeba zrezygnować. Jeżeli firmy rozpoczną handel między sobą przyjmując strategię specjalizacji w produkcji to każda z nich na tym skorzysta, poprawiając swoją sytuację materialną i zwiększając całkowitą produkcję. W ten sposób firmy wykorzystają swoje możliwości najbardziej efektywnie. Dokładnie takie same przesłanki prowadzą do powstawania przewag komparatywnych na rynku kapitałowym, co z kolei jest podstawą zawierania kontraktów swap. Pośrednicy na rynku swapów W poprzednich podrozdziałach wskazano, że w praktyce w kontaktach swap występuje pośrednik między stronami transakcji. Jeżeli pośrednik nie zajmuje w danym kontrakcie żadnej pozycji finansowej, jest on po prostu brokerem. Jeżeli bierze on aktywny udział w transakcji angażując się finansowo i podejmując decyzje o operacjach na własny rachunek, aby doprowadzić do skutku transakcję swapową, wówczas pełni on rolę dealera. Instytucje finansowe występujące zarówno w jednej jaki i drugiej roli nazywa się bankami swapów. Potencjalny uczestnik transakcji swapowej ma z reguły specyficzne potrzeby i samodzielne znalezienie drugiej strony transakcji może być bardzo trudne. Wynika to z jednej strony z konieczności posiadania pełnej bazy danych o rynku, a z drugiej braku pełnej informacji o wiarygodności potencjalnych stron kontraktu. Inna trudność to uzyskanie informacji o możliwych preferencjach dostępnych dla poszczególnych potencjalnych stron kontraktu. Dla indywidualnej firmy pokonanie tych wszystkich trudności jest w praktyce niemożliwe. I właśnie tu stwarza się szansa na działanie dla brokera rynku swapów. Broker jest przygotowany do pośrednictwa. Dysponuje przede wszystkim bazą danych o wielu klientach i ich preferencjach. Na tej podstawie może on przyjąć zamówienie na znalezienie odpowiedniej strony przeciwnej. Ta droga pozyskania partnera do kontraktu zapewnia zwracającemu się o pośrednictwo do brokera zachowanie dyskrecji i anonimowości na rynku. Praktycznie do momentu znalezienia partnera inni pytani przez brokera potencjalni partnerzy nie mają możliwości poznania tożsamości składającego zlecenie. Kiedy broker znajdzie spełniającą warunki stronę przeciwną, kojarzy obu partnerów. W następnym etapie broker uczestniczy w negocjacjach i pomaga doprowadzić transakcję do końca. Prowizja za pośrednictwo jest pobierana od obu stron kontraktu. Z przedstawionego schematu wynika, że broker pełni w zasadzie rolę pośrednika informacyjnego wykorzystując swoją wiedzę o rynku swap i jego potencjalnych uczestnikach. Najważniejszym elementem pracy brokera, obok wiedzy o rynku i podmiotach na nim działających, jest zachowanie dyskrecji i nie przekazywanie nikomu tożsamości potencjalnych partnerów. Taka pozycja pośrednika na rynku jest bezpieczna ponieważ nie ponosi on praktycznie żadnego bezpośredniego ryzyka związanego z konkretną transakcją, ponieważ jego rola sprowadza się do znalezienia drugiej strony transakcji i asystowania przy jej przeprowadzaniu. Dealer swapowy praktycznie spełnia wszystkie funkcje brokera swapowego i dodatkowo podejmuje ryzyko konkretnego kontraktu stając się stroną transakcji swapowej. Przyjęcie przez dealera swapowego pozycji obciążonej ryzykiem wynika z tego, że chce on umożliwić realizację kontraktu stronie, która jako pierwsza zwróciła się ze zleceniem pośrednictwa. Dealer swapowy występuje na rynku kapitałowym jako pośrednik finansowy, który odnosi korzyści finansowe umożliwiając realizację swapu. Dealer zajmując pozycję obciążoną ryzykiem będzie się starał zawrzeć inne transakcje, które będą prowadziły do zminimalizowania ryzyka. Oczywiście taka aktywna postawa dealera na rynku oznacza, że musi on posiadać istotne zasoby finansowe pozwalające na zawieranie stosownych kontraktów. Teraz rozpatrzmy kontrakt swap, w którym obok dwóch podstawowych stron kontraktu występuje dealer swapowy. Z danych przedstawionych na rysunku wynika, że Bank B płaci dealerowi według zmiennej stopy procentowej LIBOR+3%, otrzymując w zamian oprocentowanie według stałej stopy procentowej 11 %. Podobnie firma A płaci dealerowi według stałej stopy procentowej 11,5% otrzymując w zamian od dealera zmienną stopę procentową LIBOR+3%. Jak łatwo policzyć łączne oprocentowanie płacone przez strony kontraktu jest równe: • bank B - LIBOR (8%+LIBOR+3%-11%) - zysk 1%, • firma A- 11,5% (LIBOR+3%-11,5%-(LIBOR+3%)) –zysk 0.5%, • dealer swapowy - 0,5% (LIBOR+3%+11,5%-11%-(LIBOR+3%))-zysk 0,5%. W przedstawionym przykładzie wszystkie strony kontraktu uzyskują zysk i z tego punktu widzenia taki złożony kontrakt swap jest korzystny. Korzyść banku B i firmy A jest w tym układzie zasługą dealera, który doprowadził do skojarzenia obu stron kontraktu i przejął na siebie największe ryzyko. Transakcje na rynku swapów Ponieważ swap jest zwykłym kontraktem obok przedstawionych klasycznych swapów walutowych i procentowych można tworzyć nowe instrumenty łącząc swap z innymi instrumentami pochodnymi. Jedną z bardziej popularnych konstrukcji jest opcja na swap zwana inaczej swapcją (swaption). Opcja na swap daje inwestorowi prawo, ale nie obowiązek, wejścia w kontrakt swapowy w przyszłości. Tego typu instrumenty są szczególnie użyteczne wówczas, gdy inwestor przewiduje potrzebę dokonania swapu w przyszłości, gdy nastąpią określone zdarzenia gospodarcze, a jego aktualna cena jest satysfakcjonująca. Inwestor woli nic zawierać ostatecznego kontraktu swap ponieważ nie jest pewny takiej konieczności (mają o tym zadecydować zdarzenia gospodarcze, które Jeszcze nie zaszły). Kolejne instrumenty finansowe to cap (interest rate cap) oraz floor (interest rate floor) w transakcji swapowej, które pozwalają określić maksymalną zmianę stopy procentowej obowiązującą stronę transakcji dokonującą płatności według zmiennego oprocentowania. Cap określa górny limit, natomiast floor dolny. Cap jest kontraktem, w którym wystawiający dealer płaci nabywcy sumę proporcjonalną do różnicy między stopą odniesienia (reference rate), a stopą ustaloną w kontrakcie (contract rate), jeżeli ta różnica jest dodatnia (najczęściej stopą odniesienia w tych kontraktach jest stopa LIBOR). Oznacza to, że kredytobiorca płacący zmienne oprocentowanie kredytu zabezpiecza się przed wzrostem stóp procentowych, które są w tym kontrakcie instrumentem pierwotnym. Cap określa się dwoma stopami, kapitałem od którego jest liczone oprocentowanie oraz datą rozliczenia, okresem ważności i ceną kontraktu (cap premium). W momencie określonym do rozliczenia wystawca capu płaci nabywcy kwotę wynikającą z następującego wzoru: X = max (rr – rc ;0) × K × T, X - suma płacona nabywcy w dniu rozliczenia, rr - stopa odniesienia (LIBOR), rc - stopa kontraktu, K - wielkość kapitału, T - długość okresu od ostatniego rozliczenia w skali roku. Górny limit jest korzystny dla strony płacącej odsetki o zmiennym oprocentowaniu i wystawia drugą stronę swapu na ryzyko przekroczenia przez rynkowe stopy procentowe tego limitu. Pierwsza strona płaci za to tak jak się płaci premię opcyjną za dowolne zabezpieczenie, którym w tym kontrakcie jest właśnie cap. Na przykład strona, która wypłaca w ramach kontraktu swapowego odsetki po zmiennej stopie procentowej LIBOR+3% z limitem 10% płaci określoną cenę za cap 10%. Z kolei kontrakt floor, jest odwrotny do kontraktu cap. Tym razem wystawiający kontrakt floor płaci nabywcy sumę proporcjonalną do różnicy między stopą określoną w kontrakcie, a stopą odniesienia, jeżeli różnica ta jest dodatnia. Dzięki temu kredytodawca otrzymujący odsetki według zmiennego oprocentowania zabezpiecza się przed spadkiem stóp procentowych. Pozostałe warunki tego kontraktu są takie same jak dla kontaktu cap. Oznacza to, że w momencie określonym do rozliczenia wystawca kontraktu floor płaci nabywcy kwotę wynikającą z następującego wzoru: X = max (rc – rr ;0)× K × T, Z definicji kontraktu floor wynika, że zobowiązuje on stronę do płacenia odsetek po minimalnej stawce floor, gdyby wyliczona zmienna stopa procentowa była niższa. Strona akceptująca ten warunek dostaje za to zapłatę, tak jakby otrzymała premię opcyjną od strony przeciwnej, która wykorzystuje kontrakt floor jako swoje zabezpieczenie. Następny kontrakt to kombinacja kontraktów cap i floor. Kontrakt taki nazywa się collar (interest rate collar) i polega on na jednoczesnym wkupię kontraktu cap i wystawieniu kontraktu floor. Ma on zastosowanie wtedy gdy kredytobiorca chce się zabezpieczyć przed wzrostem stóp procentowych, a jednocześnie nie dysponuje środkami na zakup kontraktu cap. Środki te uzyskuje on jako floor premium wystawiając kontrakt floor. Kontrakt collar ustanawia zarówno dolny, jak i górny limit stopy procentowej. Rozpatrzmy przykład kontraktu collar, w którym ustalono stawkę LIBOR+3% z cap 10% i floor 5%. Taki kontrakt oznacza, że płacone odsetki zależą od stopy LIBOR+3% z tym wyjątkiem, że nie przekroczy ona 10% i nie spadnie poniżej 5%. Tak długo dopóki LIBOR+3% mieści się w przedziale od 5% do 10% posiadacz kontraktu collar otrzymuje kwotę LIBOR+3%. W sytuacji gdy LIBOR+3% spadnie poniżej 5%, posiadacz kontraktu nadal będzie otrzymywał 5%. Jeżeli LIBOR+3% przekroczy 10% posiadacz kontraktu collar nie otrzyma więcej niż 10%. Przykład tego kontraktu pokazano na rysunku. W praktyce zdarzają się takie kontrakty collar, w których kwota, jaką jedna strona płaci za cap, równa się kwocie jaką druga strona otrzymuje za sprzedaż floor. Taki kontrakt nazywa się bezpłatnym collarem. Kolejny kontrakt na rynku swapów to połączenie kontraktu cap i kontraktu floor. Taką konstrukcję nazywa się participating cap. Kontrakt ten polega na tym, że nabywca nie płaci za kontrakt, lecz zobowiązuje się płacić dealerowi określoną sumę wówczas gdy stopa odniesienia jest niższa od stopy kontraktu. Z reguły jest to tylko pewna część odpowiadającej jej sumy płaconej przez dealera, gdy stopa odniesienia jest wyższa niż stopa kontraktu. Swap ograniczony od góry (ratę capped swap) jest kontraktem, w którym jednocześnie zostaje zawarty swap procentowy z dealerem swapu i nabyty kontrakt cap od dealera capu. Taki instrument pozwala inwestorowi uzyskać relatywnie nisko oprocentowany kredyt o zmiennej stopie procentowej (gwarantuje to kontrakt swap) i jednocześnie zabezpieczyć się przed wzrostem zmiennej stopy procentowej (gwarantuje to kontrakt cap). Ponieważ wartość nominalna kontraktu swap może się zmieniać w czasie jego obowiązywania (zależy to od potrzeb stron kontraktu) wyróżnia się trzy rodzaje kontraktów swap: l. swap amortyzowany (amortizing swap), 2. swap ciągniony (step up swap), 3. swap opóźniony (deferred swap). Swap amortyzowany - wartość nominalna zmniejsza się według tabeli amortyzacji pożyczki Swap ciągniony - wartość nominalna wzrasta proporcjonalnie do wielkości środków wykorzystywanych w ramach linii kredytowej Swap opóźniony - wymiana płatności jest zawieszona do jakiegoś momentu w przyszłości. W praktyce zaczynają się również coraz częściej pojawiać swapy towarowe oraz opcje na cap i floor. Ryzyko w kontraktach swap Ryzyko - możliwość zrealizowania dochodu różniącego się od spodziewanego zysku. Ze względu na różne kryteria wyróżnia się wiele rodzajów ryzyka: 1. ryzyko kredytowe (credit risk) - wynika ono przede wszystkim z możliwości niedotrzymania warunków kontraktów przez którąś ze stron. Sytuacja taka może być na przykład konsekwencją tego, że jedna ze stron kontraktu znajdzie się w kłopotach finansowych i nie będzie w stanie spełnić warunków kontraktu. Taki przypadek jest zagrożeniem zarówno dla pośrednika finansowego, jaki i drugiej strony kontraktu. Rozpatrzmy kontrakt swap, w którym występują dwie Spółki A i B oraz pośredniczący dealer swapowy. Załóżmy, że w czasie trwania kontraktu swap dealera ze spółką B kontrakt ma dla dealera wartość dodatnią, ze spółką A ujemną. Jeżeli spółka B nie dotrzyma warunków kontraktu, to dealer straci zysk osiągnięty na tym kontrakcie. Aby zabezpieczyć się przed tym ryzykiem dealer musi znaleźć trzecią stronę, która mogłaby zająć miejsce spółki B. Oczywiście dodatkowy kontrahent musiałby otrzymać od dealera kwotę równą w przybliżeniu wartości niedotrzymanego kontraktu ze spółką B. Wynika z tego, że dealer swapowy jest narażony na ryzyko kredytowe praktycznie tylko wtedy jeżeli kontrakt swapowy ma dla niego wartość dodatnią. W sytuacji gdy kontrakt dla strony B ma wartość ujemną i w tym samym czasie spółka ze względu na trudności finansowe nie dotrzymuje warunków kontraktu dealer może osiągnąć niespodziewany zysk. Wynika to z tego, że niedotrzymanie kontraktu przez spółkę B uwalnia dealera od zobowiązań. W praktyce najbardziej prawdopodobna jest sprzedaż przez spółkę B tego kontraktu osobie trzeciej, co sprawia, że sytuacja dealera ze względu na zyski nie zmienia się. Przed ryzykiem kredytowym nie da się zabezpieczyć. 2. Ryzyko rynkowe - wynika z prawdopodobieństwa takiej zmiany stóp procentowych lub kursów wymiany, że kontrakt swap będzie miał dla dealera wartość ujemną. Przed takim ryzykiem można się zabezpieczyć na przykład zajmując przeciwną pozycję w takim samym kontrakcie. Główne grupy ryzyka wyróżniane na rynku kapitałowym są następujące: 1. ryzyko niedotrzymania warunków (default risk) - wynika ono z faktu, że każdy instrument finansowy, w który się inwestuje jest umową zawartą między co najmniej dwoma stronami i zawsze istnieje możliwość niedotrzymania warunków umowy przez jedną ze stron. Szczególnym przypadkiem tego rodzaju ryzyka jest omówione wcześniej ryzyko kredytowe; 2. ryzyko rynkowe (market risk) - wynika z faktu, że dochód uzyskiwany z instrumentów finansowych zależy od parametrów, które ustala rynek. Do tych parametrów można zaliczyć: stopę procentową, kurs walutowy, cenę akcji, cenę towaru, płynność instrumentu itp. W zależności od poszczególnych parametrów wyróżnia się ryzyka szczegółowe tych właśnie parametrów; 3. ryzyko otoczenia finansowego - wynika z funkcjonowania wszystkich składników rynku finansowego. Bierze się tu pod uwagę sprawność funkcjonowania instytucji finansowych, kwalifikacje doradców, sposób funkcjonowania giełdy itp.; 4. ryzyko otoczenia niefinansowego - jest to uzupełnienie ryzyka otocznia finansowego i obejmuje przede wszystkim ryzyko prawne wynikające z rozmaitych nowych regulacji prawnych oraz ryzyko polityczne wynikające z orientacji politycznej i gospodarczej opcji rządzącej w kraju; 5. ryzyko wydarzeń (event risk) - ten rodzaj ryzyka dotyczy pojedynczych instrumentów finansowych i nieoczekiwanych wydarzeń, które mają wpływ na ten instrument, ale nie mają wpływu na ogólną sytuację na rynku finansowym.